SORU: Tevfik Fikret’in aşağıda bulunan Sahaif’i Hayatımdan Şiirini zihniyet bakımından çözümleyiniz. Sanki her dalga bir lisanla bana Haykırır nâ-şinîde bir mânâ, Sanki leylin zılâl-i hâmûşu Canlanır pîş-i irti’âbımda... Ne mükedder mizâc-ı ahvel ki En mülevven dem-i şebâbımda Görerek boş hayâtı-ı pür-cûşu Beni gâfil yaşattı hilkatten, Tuttu âvâre her saâdetten. Şu hazîn fıtrat-ı garîbemle Ben seyyâha benzerim ki mehîb Çölde şemsin şuâ-ı sûzânı Yakarak gözlerimde elvânı, Görmez artık selâmet imkânı; O zaman her yanında bir boşluk Duyarak, bir edâ-yı mâtemle -Dest-i lerzân-ı pîş-i çeşmindeOturup nîm mürde vü zinde Bir tecelliye muntazır, düşünür; Bu tecelli ki mevt-i hâildir, Ona bir şi’r içinde sarhoşluk Vererek, neşve-i ümîd ile pür Bir cihân gösterir ki muğfildir... Ah ey gaflet, ey serâb-ı nasîb, Seni mümkün mü etmemek ta’kîb!
CEVAP: Bu şiirin merkezinde “ben” vardır. Bu “ben” yaşadığı ruh hâlinin bilincindedir, en azından onu bilinciyle kavramak ve anlatmak ister. Bu metnin zihniyetini bulmak için metindeki bazı söz gruplarından hareket etmek gerekir: Bu ruh hâlinin mahiyetini “Ben hakîkatten ihtiraz ederim”, “Asüman... deniz... gece”, “beni terhîb eder” (Gök, deniz ve gece beni korkutur), “o füshattan sıkılır ruh-ı pür-hazerim” (genişlikten çekingen ruhum sıkılır), “mükedder mizâç-ahvel”, “görerek boş hayat-ı pürcûşu”, “beni gafil yaşattı hilkatten, tuttu âvâre her saadetten”, “Şu hazin fıtrat-ı garibem” söz gruplarının sezdirdiği gibi, kendi hâlini daha canlı anlatmak için verdiği örnek de ortaya koymaktadır. Yani bu metinde, kişi kendi ruh hâlini problem olarak ele almıştır. “Ben”, yaşadıklarından hareketle kendi iç dünyasının bazı özelliklerini şiirin imkânlarıyla ifade etmektedir. Bu demektir ki bu metin, insanın ruh hâlinin problem olarak ele alındığı bir dönemde ve yerde kaleme alınmıştır. Dikkat dışa değil, “ben”in iç dünyasına yöneliktir. “Ben”in de kötümser olduğu sözlerinden anlaşılmakta ve sesten sezilmektedir. Buradaki “ben”in, daha yerinde bir ifadeyle insanın, daha önceki dönemlerde şiirlerde söz edilenden farklılığı zihniyetten kaynaklanmaktadır. Artık yaşayan insanın kişisel problemleri ve dikkatleri üzerinde duran bir zihniyet, varlığını sanat eserinde hissettirmektedir.
