CEVAP:

Diyalektik modeller bu kapsamda yer alır. Değişme toplumsal sınıfların çatışmasının ürünüdür. Toplum bu çatışmalarla çeşitli aşamalardan geçer. Sürecin sonunda sınıflar ortadan kalkacak ve toplum dengeye ulaşacaktır. Marx’ın görüşüne göre bütün toplumsal yapının ve toplumsal değişmenin tek belirleyicisi ekonomik ilişkilerdir. Ancak toplumsal değişmeyi etkileyen hukuk, edebiyat, sanat, din gibi daha birçok etken de söz konusudur. Yaklaşıma göre toplumlar karşıt iki keskin gücün mücadelesi sonucunda çabucak ve kökten bir biçimde değişebilir. Marx kapitalist toplum geliştikçe, işçilerin daha çok bir araya geleceklerini, yabancılaşma ve sınıf bilinci gibi etkenlerle işçi sınıfının kapitalist sınıfa karşı devrim gerçekleştireceğini var sayar. Bu öngörüler ilerleyen süreçte gerçekleşmemiştir. Marx’ın, geniş orta sınıfın ortaya çıkışını ve yönetimlerin toplumsal çatışmalara, işçilerin koşullarını iyileştirerek karşılık verebileceğini öngöremediği söylenebilir. Kapitalist yönetimler bu görüşten yararlanarak işçilerin sorunlarına çözüm aramaya başlamıştır. Geliştirilen üretim olanak ve araçları önceki üretim araçlarına göre kurulmuş olan üretim ilişkileri düzeni ile çatışarak yeni üretim biçimi, yeni bir sınıf ve yeni bir ideoloji ortaya çıkarır. Değişim, dışsal bir etkinin ürünü olarak değil, toplumun kendi içinden gelen bir kaynağa bağlı olarak düşünülür.