YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ I Dersi Özyaşamöyküsü, Yaşamöyküsü, Anı soru detayı:
SORU: Türk edebiyatı tarihinde özyaşamöyküsü türünün ilk örneği nedir?
Türk edebiyatı tarihinde özyaşamöyküsü türünün ilk örneği nedir?
CEVAP: Türk edebiyatı tarihinde özyaşamöyküsü türünün değilse de özyaşamöyküsel anlatımın ilk örneği olarak Orhon Yazıtları’ndan söz edilebilir. Orhon Yazıtları’nda güçlü bir hükümdarın halkına seslenirken öznelliğe sapmadan ana çizgileriyle kendi yaşamını ve yaptıklarını anlattığı görülür. Türk halkının başından geçenlerle kendi başından geçenleri birleştirerek tekil birinci kişi (ben) ifadesiyle anlatan kağan, halkına hem hesap hem öğüt verir. Ancak bu yazıtları gerçek birer özyaşamöyküsü olarak değerlendirmek elbette doğru olmaz. Çünkü öncelikle yazıtlar birer siyasetname örneğidir aslında; kağan halkına “ben” olarak seslenirken bile bir lider ve yönetici olmanın ağırlığını ve yüceliğini taşımaktadır. Ayrıca Kül Tigin Yazıtı’nı Bilge Kağan diktirmiştir. Bilge Kağan Yazıtı’ysa Bilge Kağan’ın ağzından anlatılan olay çizgisine sahiptir; yazıtı aslında kağanın oğlu diktirmiştir. Sadece vezir Tonyukuk, kendi yazıtını kendi diktirmiştir. Demek ki yazıtlarda yer yer özyaşamöyküsel bir anlatımla karşılaşılsa da yazan kişiyle hayatı anlatılan kişi aynı olmadığı için onları özyaşamöyküsü türünün değil, özyaşamöyküsel anlatımın ilk örnekleri saymak daha doğru olur. Yazıtlarda “ben” diliyle siyasal ve tarihsel bir değerlendirme yapılmış olması önemlidir.
Türk edebiyatı tarihinde özyaşamöyküsü türünün değilse de özyaşamöyküsel anlatımın ilk örneği olarak Orhon Yazıtları’ndan söz edilebilir. Orhon Yazıtları’nda güçlü bir hükümdarın halkına seslenirken öznelliğe sapmadan ana çizgileriyle kendi yaşamını ve yaptıklarını anlattığı görülür. Türk halkının başından geçenlerle kendi başından geçenleri birleştirerek tekil birinci kişi (ben) ifadesiyle anlatan kağan, halkına hem hesap hem öğüt verir. Ancak bu yazıtları gerçek birer özyaşamöyküsü olarak değerlendirmek elbette doğru olmaz. Çünkü öncelikle yazıtlar birer siyasetname örneğidir aslında; kağan halkına “ben” olarak seslenirken bile bir lider ve yönetici olmanın ağırlığını ve yüceliğini taşımaktadır. Ayrıca Kül Tigin Yazıtı’nı Bilge Kağan diktirmiştir. Bilge Kağan Yazıtı’ysa Bilge Kağan’ın ağzından anlatılan olay çizgisine sahiptir; yazıtı aslında kağanın oğlu diktirmiştir. Sadece vezir Tonyukuk, kendi yazıtını kendi diktirmiştir. Demek ki yazıtlarda yer yer özyaşamöyküsel bir anlatımla karşılaşılsa da yazan kişiyle hayatı anlatılan kişi aynı olmadığı için onları özyaşamöyküsü türünün değil, özyaşamöyküsel anlatımın ilk örnekleri saymak daha doğru olur. Yazıtlarda “ben” diliyle siyasal ve tarihsel bir değerlendirme yapılmış olması önemlidir.