CEVAP:

(S:46, Şekil 3.7)’de, başlangıç eş-maliyet doğrusunun AB olduğunu, Q₁ kadar mal üreten firmanın bu üretimi en düşük maliyetle X noktasında sağladığını, buna göre L₂ kadar emek ve K₀ kadar sermaye kullandığını varsayalım. Ücret oranları yükseldiğinde, bütçe kısıtı BC’ye kayarak daha dikleşecektir. Buna göre sermayenin fiyatı ve üretim bütçesi değişmediği için firmanın bütün parası ile satın alabileceği sermaye miktarı değişmeyecek (B noktası), ancak ücretler yükseldiği için üretim bütçesinin tamamı ile satın alınabilecek emek miktarı azalacaktır (A’dan C’ye). Diğer şeyler eşitken, ücretlerin yükselmesi kısa ve uzun dönemde olmak üzere istihdamı iki şekilde etkiler. Ücretin yükselmesi maliyetleri arttıracaktır. Fiyatlar veri iken maliyetin artması firmanın üretim ölçeğini küçültmesine (Q₁’den Q₂’ye) neden olacak, Q₂ eş-ürün eğrisi üzerinde daha az mal ve hizmet üreten firma kullandığı işgücünü de L₂’den L₁’e azaltacaktır. Üretim ölçeğinin küçülmesi nedeniyle istihdamda meydana gelen bu daralmaya ölçek etkisi denilmektedir.

İşgücünün daha pahalı olması nedeniyle üretim ölçeğini küçülten firma, şekilde Y noktasında Q₂ kadar malı en düşük maliyetle üretememektedir. Q₂ kadar malın minimum maliyetle üretildiği nokta Q₂ eş-ürün eğrisi ile BC eş-maliyet doğrusunun teğet olduğu Z noktasıdır. Ancak kısa dönemde sermaye miktarı K₁’de sabit kalacağından, firma, pahalılaşan emek faktöründen kullandığı miktarı azaltmakla birlikte, Q₂ kadar malı hâlâ biraz pahalı bir şekilde üretmek durumundadır.

Öte yandan uzun dönemde firma sermaye miktarını da artırabilme imkanına sahip olduğundan faktör kombinasyonunu bu defa Q₂ kadar üretimini en düşük maliyetle yapacak şekilde yeniden gözden geçirecek, fiyatı değişmediği için emek faktörüne nazaran daha ucuz hâle gelen sermayeden kullandığı miktarı K₂’ye arttırarak kullandığı emek miktarını bir kez daha (L₁’den L₀’a) azaltacaktır. Buna ikâme etkisi denilmektedir. Firma böyle yapmakla eş-ürün eğrisi ile eş-maliyet doğrusunun teğet olduğu Z noktasında bulunacak, bu faktör bileşimi ile Q₂ kadar malı şimdi en düşük maliyetle üretebilecektir.