ANAYASA HUKUKU Dersi Yargı Organı ve Anayasa Yargısı soru detayı:
SORU:
Yüksek mahkemeleri anlatınız.
CEVAP: Yargıtay üyelerinin seçim şekli bakımından iki anayasa arasında bir fark yok- tur. 1961 Anayasası’na göre YHK tarafından seçilen Yargıtay üyeleri, şimdi de HSYK tarafından seçilmektedir. 1982 Anayasası’na göre, (m. 154/2, 3) “Yargı- tay üyeleri, birinci sınıfa ayrılmış adli yargı hâkim ve Cumhuriyet savcıları ile bu meslekten sayılanlar arasından Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nca üye tamsayısının salt çoğunluğu ve gizli oyla dört yıl için seçilirler; süresi bi- tenler yeniden seçilebilirler”. Buna karşılık 1961 Anayasası’na göre Yargıtay Genel Kurulu’nun (YGK) kendi üyeleri arasından seçtiği Cumhuriyet Başsav- cısı (ve 1982 Anayasası ile buna eklenen Cumhuriyet Başsavcı vekili) hâlen YGK’nin kendi üyeleri arasından gizli oyla belirleyeceği beşer aday arasından Cumhurbaşkanı’nca seçilmektedirler (m. 154/4).
1961 Anayasası, Danıştay üyelerinin seçimini, Danıştay’ın taşıdığı özellik sebebiyle YHK’ye bırakmamış, bu konuda kendine özgü bir sistem oluşturmuştu. Buna göre, “Danıştay üyeleri, Bakanlar Kurulu ile Danıştay Genel Kurulu’nca ayrı ayrı boş yer sa- yısı kadar gösterilecek adaylar arasından Anayasa Mahkemesi’nin asıl ve yedek üyele- rinin üye tamsayısının üçte iki çoğunluk ile ve gizli oyla” seçilmekteydi (m. 140/3). 1982 Anayasası ise Danıştay üyelerinin dörtte üçünün, birinci sınıf idari yargı hâkim ve sav- cıları ile bu meslekten sayılanlar arasından HSYK’ce; dörtte birinin de, nitelikleri kanun- da belirtilen görevliler arasında Cumhurbaşkanı’nca seçilmesini öngörmüştür (m. 155/3). Her iki anayasada Yargıtay üyelerinin seçiminde farklı bir yol izlenerek, birinde Bakan- lar Kurulu’nca aday gösterilmesi, diğerinde de üyelerden dörtte birinin Cumhurbaşka- nı’nca seçilmesi suretiyle yürütme organına bir rol tanınması, Danıştay’ın bir idari yargı organı olması yanında, merkezi idarenin danışma organı fonksiyonunu da yerine getir- mesinden kaynaklanmaktadır.
2017 Anayasa değişikliği ile askerî mahkemeler ve bu arada iki yüksek askerî mahkeme olan Askerî Yargıtay ve Askerî Yüksek ‹dare Mahkemesi kaldırılmıştır. Değişik 142’nci maddeye göre, “disiplin mahkemeleri dışında askerî mahkemeler kurulamaz.”
Yargıtay üyelerinin seçim şekli bakımından iki anayasa arasında bir fark yok- tur. 1961 Anayasası’na göre YHK tarafından seçilen Yargıtay üyeleri, şimdi de HSYK tarafından seçilmektedir. 1982 Anayasası’na göre, (m. 154/2, 3) “Yargı- tay üyeleri, birinci sınıfa ayrılmış adli yargı hâkim ve Cumhuriyet savcıları ile bu meslekten sayılanlar arasından Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nca üye tamsayısının salt çoğunluğu ve gizli oyla dört yıl için seçilirler; süresi bi- tenler yeniden seçilebilirler”. Buna karşılık 1961 Anayasası’na göre Yargıtay Genel Kurulu’nun (YGK) kendi üyeleri arasından seçtiği Cumhuriyet Başsav- cısı (ve 1982 Anayasası ile buna eklenen Cumhuriyet Başsavcı vekili) hâlen YGK’nin kendi üyeleri arasından gizli oyla belirleyeceği beşer aday arasından Cumhurbaşkanı’nca seçilmektedirler (m. 154/4).
1961 Anayasası, Danıştay üyelerinin seçimini, Danıştay’ın taşıdığı özellik sebebiyle YHK’ye bırakmamış, bu konuda kendine özgü bir sistem oluşturmuştu. Buna göre, “Danıştay üyeleri, Bakanlar Kurulu ile Danıştay Genel Kurulu’nca ayrı ayrı boş yer sa- yısı kadar gösterilecek adaylar arasından Anayasa Mahkemesi’nin asıl ve yedek üyele- rinin üye tamsayısının üçte iki çoğunluk ile ve gizli oyla” seçilmekteydi (m. 140/3). 1982 Anayasası ise Danıştay üyelerinin dörtte üçünün, birinci sınıf idari yargı hâkim ve sav- cıları ile bu meslekten sayılanlar arasından HSYK’ce; dörtte birinin de, nitelikleri kanun- da belirtilen görevliler arasında Cumhurbaşkanı’nca seçilmesini öngörmüştür (m. 155/3). Her iki anayasada Yargıtay üyelerinin seçiminde farklı bir yol izlenerek, birinde Bakan- lar Kurulu’nca aday gösterilmesi, diğerinde de üyelerden dörtte birinin Cumhurbaşka- nı’nca seçilmesi suretiyle yürütme organına bir rol tanınması, Danıştay’ın bir idari yargı organı olması yanında, merkezi idarenin danışma organı fonksiyonunu da yerine getir- mesinden kaynaklanmaktadır.
2017 Anayasa değişikliği ile askerî mahkemeler ve bu arada iki yüksek askerî mahkeme olan Askerî Yargıtay ve Askerî Yüksek ‹dare Mahkemesi kaldırılmıştır. Değişik 142’nci maddeye göre, “disiplin mahkemeleri dışında askerî mahkemeler kurulamaz.”