SORU: Ziya Gökalp felsefenin sürecini nasıl açıklamıştır?
CEVAP: Felsefe, ilkin ilimlerin birliği ve umumi mantık olarak görülmüş, sonra, felsefe metafizik sahasında dolaşan umumi bir estetik şeklini almıştır. Sonunda felsefe, kendi hususi malikanesine çekilmiş, içtimai hayatı idare eden, siyasi, hukuki, ahlakî değerlerin takdiri ve insanlığı yüceltecek yeni değerlerin kurulmasıyla meşgul olmaya başlamıştır. Ayrıca bugünkü felsefe, umumi bir ahlaktır (Gökalp 1982a/1, 6). Felsefe, “akıl”ın umumi kanunlarını, “hassasiyet”in hususi farklarını keşif ve tahlil ettikten sonra, bugün “irade”nin ulvi gayelerini taharri ediyor. Bugünkü felsefenin usulü “keşif ve tahlil” değil, “takdir ve ibda”dır (İbda, yaratma, meydana getirme) (Gökalp 1982a/1, 7).
