İlişki (Relationship): Bir veri tabanı içinde yer alan iki nesne arasındaki bir birliktelik ya da bağlantı. İlişkiler, mekânsal nesneler (detay sınırları içinde yer alan (detaylar) ile mekânsal olmayan nesneler (bir tablo içindeki satırlar) ya da mekânsal ve mekânsal olmayan nesneler arasında var olabilir.

İlişkisel veri tabanı (Related Database), paylaşılan öznitelikler yolu ile her bir diğeri ile mantıksal olarak ilişkili tablolara ait koleksiyonlar şeklinde veriyi yapılandırmak için kullanılan bir yöntemdir. Tabloya ait isim, öznitelik (kolon) ismi ve birincil anahtara ait değerin bilinmesi ile bir ilişki içinde herhangi bir veri elemanı bulunabilir.

İlişkisel veri tabanlarındaki yapıda veriler tablolar hâlinde saklanır. Tablolar alanlardan (fields) ve alanlardaki kayıtlardan (records) oluşur. Bir tablodaki alanlar esas anahtar (primary key) olarak tanımlanabilirler. Kayıtlar ise tanımlanan anahtara göre sıralanırlar. Tablolar arasındaki ilişkiler belirtilir ve bunlar matematiksel ilişkilerle (bağıntı) temsil edilir. Bu ilişkiler iki tabloda da ortak bulunan alanlar aracılığıyla sağlanır. Ayrıca iki farklı konuyla ilgili bilgiler, mesela teklifler ve o teklife ait kalem bilgileri (döviz fiyatı, döviz kuru vs.), ilişkili veri değerlerine bağlı bir bütün olarak yönetilebilir. Örnek vermek gerekirse, verilen her teklifin firma adı ve firma adresini saklamak gereksiz olur. Bir teklif numarası gibi bir alan oluşturularak buna ait bilgileri kalem bilgilerinin bulunduğu tabloda tutarsak ve bunları birbirine bağlarsak gereksiz kalabalıktan kurtulmuş oluruz. İlişkisel veri tabanları verinin hızlı geri alınımını sağlamasıyla birlikte daha birçok özelliğe sahiptir.

İlişkisel Katılım (Join), bir birincil anahtar olarak da bilinen bir ortak alan yoluyla iki veri tablosunu kalıcı olarak birleştirmek için yapılan bir işlemdir. Join, her iki tabloda da ortak olan bir alan ya da bir öznitelik yolu ile bir tabloya ait alanların bir diğer tabloya eklenmesi fonksiyonudur.

İlişki Kurmak (Relate), tablolar arasında ortak olan alanlar üzerinden bir bağ kurma fonksiyonudur. Join fonksiyonunda olduğu gibi bir tablodaki bilgiler diğer tabloya eklenmezler. Tablolardaki ortak alanlar üzerinden tanımlanan bir bağlantı adı ile ilişkilendirme yapılarak sorgulamalar gerçekleştirilebilir.

QGIS yazılımını çalıştırmak için, Başlat (Start) > Tüm Programlar (All Programs) > QGIS Brighton > QGIS Desktop tıklanmalıdır.

QGIS yazılımında yeni bir katman eklemek için kısa yol butonlarından Vektör Katmanı Ekle veya Katman menüsünün altında Katman Ekle > Vektör Katmanı Ekle ifadesi seçilir.

Katmanlar bölümünde istediğimiz dosyaların üzerinde farenin sağ tuşuna basarak Öznitelik Tablosunu Aç ifadesi seçilerek istediğimiz verinin veri tabanlarının ekranda açılması sağlanmaktadır.

Katmanlar bölümünde istediğimiz katmanın üzerine farenin sağ tuşu ile basılır ve Özellikler ifadesi seçilerek Katman Özellikleri diyaloğunun açılması sağlanır. Katman Özellikleri diyaloğunda Joins sekmesi seçilir. Katman Özellikleri Joins diyaloğunda Vektör Bağlantı Ekle butonuna basılır. Ekrana açılan Vektör Bağlantı Ekle diyaloğunda, Bağlantı Katmanı bölümüne istediğimiz veriler seçilir. Bağlantı alanı bölümünde join yapılacak veri tabanındaki ortak field seçilir. Hedef Alan bölüme ise shape dosyasındaki ortak field seçilir. Böylece vektör verinin veri tabanı ile dbf veri tabanı, vektör katmanın veri tabanında birleştirilir. Vektör Bağlantı Ekle diyaloğunda Cache join layerin virtual memory ifadesi işaretlenir. Join yapılacak veri tabanındaki fieldları seçmek için Choose which fields are joined ifadesi işaretlenir ve join yapılacak fieldlar seçilir. Bu ifade hiç işaretlenmez ise tüm fieldlar otomatik join edilir. OK butonuna basılarak join işlemi tamamlanır.

Join yapılan. dbf dosyası, vektör katmanının veri tabanında geçici olarak durur. QGIS programı kapatılıp açıldığında veya vektör katmanı QGIS programından kaldırıldığında join özelliği kaybolur. Ayrıca yapılan join işlemini kaldırmak için Katmanlar bölümünde Özellikler diyaloğu açılır. Joins sekmesi üzerinde Join kaldır butonu ile join işlemi sonlandırılır. Join yapılmış tablodaki fieldların kalıcı olarak vektör katmanına aktarılması istenirse yeni vektör katmanın veri tabanına yeni bir field açılır ve join olmuş field’ın tamamı yeni açılan field’a aktarılır. Ya da join işlemi ile birleştirme yaptığınız veri tabanı bilgilerini farklı bir vektör dosyaya kaydederek saklayabilirsiniz. Bunun için Katmanlar bölümünde vektör katmanı fare ile işaretlenir ve sağ tuşu ile Farklı Kaydet ifadesi seçilir.

Vektör katmanı fare ile işaretleyip, sağ tuşa
tıkladığımızda aşağıdaki seçenekler açılır:

• Zoom to Layer;
• Ön görünüşte göster;
• Kaldır;
• Duplicate;
• Set Layer Scale Visibility;
• Katman KRSni ayarla;
• Set Project CRS from Layer;
• Öznitelik tablosu aç;
• Düzenlemeyi aç/kapa;
• Katman Tanımlama Dosyası olarak kaydet;
• Show Feature Count;
• Özellikler;
• Yeniden adlandır;
• Stili kopyala.

Tematik harita bir topografik altlık üzerinde o
bölge ile mekânsal referanslı olan her konuda bilgi aktaran
kartografik üründür. Örneğin mekânsal referanslı konu
olarak sayısız örnekten bir kaçı burada sayılabilir. Jeoloji,
ulaşım, taşımacılık, hava sıcaklığı, hava basıncı, tarım,
madencilik, ekonomi, üretimler, denizcilik, hava ve toprak
kirliliği, turizm vb.

Tematik harita, verileri göstermek ve analiz etmek
için haritalara farklı bir güç katar. CBS’nin en büyük
unsurlarından biri olan tematik haritaları oluşturmanın
amacı insan beyninin algılamada en büyük yetisi olan
görsel algıyı ön plana çıkararak haritaları daha kolay
anlaşılır ve analiz edilebilir hâle getirmektir. Tematik
haritayı kısaca su şekilde tanımlayabiliriz; haritanın altlık
verisinin taşıdığı bilgiye göre renk, grafik (chart), boyut
veya noktasal yoğunluk olarak görselleştirilip daha kolay
anlaşılır hâle gelmiş halidir.

Katman Özellikleri penceresinde yer alan Stil
fonksiyonu altında hem sayısal (numerik) hem de sayısal
olmayan sözel bilgilere göre tematik haritalama
yapabileceğimiz sınıflandırma fonksiyonları yer
almaktadır. Tek Sembol sınıflandırma fonksiyonu ile faklı
objelerin sahip olduğu hem de sayısal hem de sayısal
olmayan sözel bilgileri aynı semboloji ile temsil
edebileceğiniz, aynı zamanda sınıflandırılmış fonksiyonu
ile birden fazla field’da yer alan aynı bilgileri taşıyan
objeleri aynı semboloji ile görüntüleyebileceğiniz
fonksiyonları içerir.

Katmanlar bölümünde yer alan katmanın üzerine
farenin sağ tuşu ile basılarak Özellikler diyaloğunun
açılması sağlanır Stil sekmesi içinde Derecelendirilmiş
fonksiyonu seçilir. Sütun kısmına. shp veri tabanında join
yapılan fieldların olduğu field seçilir. Sınıf Sayısı yazılır,
Mod > Natural Breaks olarak tanımlanır. Sembol ve Color
Ramp seçiminden sonra sınıflandır butonuna basılır.
Böylece verilerimiz istediğimiz grup sayısına
sınıflandırılmış olur. Sınıf aralığı değerini
değiştirebileceğiniz gibi, MOD fonksiyonu içinde yer alan
sınıflandırma seçenekleri dışında, sınıflandırılmış satırı fare
ile seçip istenilen sınıf sınırları kullanıcı tarafından
tanımlanabilir.

Shape vektör katmanının katman özellikleri
diyaloğunda Diyagrams sekmesi seçilir. Çizelgeleri göster
ifadesi işaretlenir. Çizelge türü > Pasta diyagram olarak
seçilir. Öznitelikler bölümünde istediğimiz fieldları butonu
ile Assigned attributes bölümünün altına eklenir. Pasta
diyagram renkleri istenilen şekilde tanımlanır. Görünüm
sekmesinde varsayılan değerler kullanılır. Boyut
sekmesinde Sabit Boyut ifadesindeki işaret kaldırılır. En
Büyük Değeri Bul butonuna basılır. Apply, OK butonuna
basılarak sonuç gözlemlenir.

QGIS Proje menüsünde aşağıdaki seçenekler
bulunmaktadır:

• Yani;
• Aç;
• Şablondan Yeni Aç;
• Open Recent;
• Kaydet;
• Farklı kaydet;
• Görüntü Olarak Kaydet;
• DXF’ dışa aktar;
• Proje Özellikleri;
• Yeni Çıktı Düzenleyici;
• Düzenleyici yöneticisi;
• Çıkış Düzenleyici;
• QGIS’ten Çık.

Harita çıktı hazırlama ekranı önceden
tanımlayacağınız bir kâğıt ortamında, ölçekli veya ölçeksiz
harita baskı tasarımı yapacağınız fonksiyonları sunan QGIS
ara yüzünden farklı bir ekrandır. Menü Bar > Proje > Yeni
Çıktı Düzenleyici fonksiyonu seçilir. Ekrana açılan
Düzenleyici Başlığı diyaloğuna çıktı yazılır ve OK
butonuna basılır.

Hazırlanan çıktıya başlık eklemek için Menü Bar’
da yer alan Layout menüsü altında Add Label ifadesi
seçilir. Aynı işlem tool bar’ da yer alan Yeni etiket ekle
butonu ile de yapılabilir. Haritanın başlığının geleceği yer
işaretlenir. Items sekmesi altında QGIS yazan etiket satırı
fare ile seçilir. Obje Özellikleri sekmesi altında bulunan
Temel Özellikler bölümü altında QGIS yazan ifade
eklenmek istenen başlıkla değiştirilir. Görünüm bölümünde
Yazıtipi butonuna basılarak başlığın büyüklüğü ve font stili
düzenlenir, yazı rengi ayarlanır. Başlığın büyüklüğü
ayarlandıktan sonra haritayı ortalamak için fare ile seçilir
ve gerekli ortalama işlemi yapılır. Diğer istenilen
değişiklikler de yapıldıktan sonra öge kilitlenir.

Hazırlanan çıktıya ölçek çubuğu eklemek için
Menü Bar’da yer alan Layout menüsü altında Add Scalebar
ifadesi seçilir. Aynı işlem tool bar’da yer alan Yeni ölçek
çubuğu ekle butonu ile de yapılabilir. Ölçek çubuğu gelecek
yer fare ile işaretlenir. Ölçek çubuğu genelde haritanın alt
kısmında yer alır. Items sekmesi altında yazan ölçek satırı
fare ile seçilir. Obje Özellikleri sekmesi altında bulunan
Temel Özellikler bölümü altında ölçek çubuğunun hangi
haritaya ait olduğu ve stili set edilir. Bizim bu uygulamada
kullanacağımız ölçek çubuğunun stili tek kutu olacaktır.
Birimler bölümü Metre olarak set edilir. Etiket bölümüne
metre yazılır. Her çubuk birimi için harita birimleri 1 olarak
set edilir. Parçalar bölümü altında Sol1 ve Sağ4 olarak set
edilir. Bu 0’ dan sonra sol tarafta 1 parça, sağ tarafta 4 parça
çubuk olacağı anlamına gelir. Çubuğun yüksekliği 5mm
olarak girilir. Yazı tipi ve renkler isteğe bağlı olarak
ayarlanır. Fare ile konum ve boyut belirlemenin haricinde
konum ve boyut istenirse koordinat belirleyerek de
ayarlanabilir. Diğer istenilen değişiklikler de yapıldıktan
sonra öge kilitlenir.

Hazırlanan çıktıya resim eklemek için Menü
Bar’da yer alan Layout menüsü altında Add Image ifadesi
seçilir. Aynı işlem tool bar da yer alan Görüntü ekle butonu
ile de yapılabilir. Çıktı ekranında resim eklenecek yer fare
ile işaretlenir. Resimler genelde haritanın boş olan alt ve
yan kısımlarına eklenir. Items sekmesi altında yazan satır
fare ile seçilir. Obje Özellikleri sekmesi altında bulunan
Temel Özellikler bölümü altında Image source kısmında
resim bilgisayarınızda ilgili alandan seçilir. Diğer istenilen
değişiklikler de yapıldıktan sonra öge kilitlenir.

Hazırlanan çıktıya canlı web sayfası eklemek için
Menü Bar’da yer alan Layout menüsü altında Add HTML
ifadesi seçilir. Aynı işlem tool barda yer alan Html çerçeve
ekle butonu ile de yapılabilir. Çıktı ekranında web sayfası
eklenecek yer fare ile işaretlenir. Items sekmesi altında
yazan satır fare ile seçilir. Obje Özellikleri sekmesi altında
bulunan Temel Özellikler bölümü altında html source
kısmında URL olarak https://www.anadolu.edu.tr/ adresi
girilir. Diğer istenilen değişiklikler de yapıldıktan sonra öge
kilitlenir.

Layout sekmesi altında;

• Add Map
• Add Label
• Add Scalebar
• Add Legend
• Add Image
• Add Arrow
• Add Attribute Table
• Add HTML
• Move Item
• Move Content
• Group
• Ungroup
• Raise
• Lower
• Bring to Front
• Send to Back
• Lock Selected Items
• Unlock

komutları bulunmaktadır.

İlişki (Relationship): Bir veritabanı içinde yer alan iki nesne arasındaki bir birliktelik ya da bağlantı. İlişkiler, mekansal nesneler (detay sınıfları içinde yeralan (detaylar) ile mekansal olmayan nesneler (bir tablo içindeki satırlar) yada mekansal ve mekansal olmayan nesneler arasında var olabilir.

İlişki Kurmak (Relate): Relate fonksiyonu ise tablolar arasında ortak olan alanlar üzerinden bir bağ kurma fonksiyonudur. Join fonksiyonunda olduğu gibi bir tablodaki bilgiler diğer tabloya eklenmezler. Tablolardaki ortak alanlar üzerinden tanımlanan bir bağlantı adı ile ilişkilendirme yapılarak sorgulamalar gerçekleştirilebilir.

Join fonksiyonu ile bir katmanın öznitelik tablosuna bir başka tabloda yer alan bilgileri ortak alanlar üzerinden ekleyebildiğiniz gibi, bu işlemi bir tablodan bir başka tabloya ekleme yaparak da gerçekleştirebilirsiniz

İlişkisel veritabanı (Related Database): Paylaşılan öznitelikler yolu ile her bir diğeri ile mantıksal olarak ilişkili tablolara ait koleksiyonlar şeklinde veriyi yapılandırmak için kullanılan bir yöntem. Tabloya ait isim, öznitelik (kolon) ismi ve birincil anahtara ait değerin bilinmesi ile bir ilişki içinde herhangi bir veri elemanı bulunabilir.

İlişkisel veritabanı mantığı 1970 yılında Dr. Edgar F. Codd tarafından yazılan “A Relational Model of Data for Large Shared Data Banks” adlı makalede ortaya atılmıştır. Bu makalede Codd; ilişkisel mantığı tanıtarak gerçek hayattaki nesnelerin tablo olarak nasıl ifade edilebileceğini, bunların nasıl kullanılabileceğini anlatmıştır.

İlişkisel Katılım (Join): Bir birincil anahtar olarak da bilinen bir ortak alan yoluyla iki veri tablosunu kalıcı olarak birleştirmek için yapılan bir işlemdir. Join, her iki tabloda da ortak olan bir alan ya da bir öznitelik yolu ile bir tabloya ait alanların bir diğer tabloya eklenmesi fonksiyonudur.

Başlat (Start) > Tüm Programlar (All Programs) > QGIS Brighton > QGIS Desktop 2.6.1 programı çalıştırılır

Katmanlar bölümünde turkiye_il.shp ve turkiye_nufus.dbf dosyalarının üzerine farenin sağ tuşuna basarak Öznitelik Tablosunu Aç ifadesi seçilerek her iki verinin veri tabanlarının ekrana açılması sağlanır. Ekrana açılan veri tabanları incelendiğinde turkiye_il.shp vektör katmanına ait öznitelik tablosunda sadece il isimleri ve il kodlarına ait bilgiler olduğu görülür. Turkiye_ nufus.dbf veritabanı dosyasında ise il kodları ve il isimlerinin yanı sıra 2007 yılından 2012 yıllarına kadar yapılan nüfus sayımları ve nüfuslarla ilgili diğer bilgiler yer almaktadır

Tematik haritalar bir topografik altlık üzerinde o bölge ile mekânsal referanslı olan her konuda bilgi aktaran kartografik ürünlerdir. Örneğin mekânsal refaranslı konu olarak sayısız örnekten bir kaçı burada sayılabilir. Jeoloji, ulaşım, taşımacılık, hava sıcaklığı, hava basıncı, tarım, madencilik, ekonomi, üretimler, denizcilik, hava ve toprak kirliliği, turizm v.b.

Tematik harita, verileri göstermek ve analiz etmek için haritalara farklı bir güç katar. CBS’nin en büyük unsurlarından biri olan tematik haritaları oluşturmanın amacı insan beyninin algılamada en büyük yetisi olan görsel algıyı ön plana çıkararak haritaları daha kolay anlaşılır ve analiz edilebilir hâle getirmektir. Tematik haritayı kısaca şu şekilde tanımlayabiliriz; haritanın altlık verisinin taşıdığı bilgiye göre renk, grafik (chart), boyut veya noktasal yoğunluk olarak görselleştirilip daha kolay anlaşılır hâle gelmiş halidir.

Katman Özellikleri penceresinde yer alan Stil fonksiyonu altında hem sayısal (numeric) hem de sayısal olmayan sözel bilgilere göre tematik haritalama yapabileceğimiz sınıflandırma fonksiyonları yer almaktadır. Tek Sembol sınıflandırma fonksiyonu ile faklı objelerin sahip olduğu hem de sayısal hem de sayısal olmayan sözel bilgileri aynı semboloji ile temsil edebileceğiniz, aynı zamanda Sınıflandırılmış fonksiyonu ile birden fazla field’ da yer alan aynı bilgileri taşıyan objeleri aynı semboloji ile görüntüleyebileceğiniz fonksiyonları içerir.

Katmanlar bölümünde yer alan Turkiye_il katmanın üzerine farenin sağ tuşu ile basılarak Özellikler diyaloğunun açılması sağlanır

Stil sekmesi içinde Sınıflandırılmış fonksiyonu seçilir. Sütun kısmına turkiye_il.shp veritabanında il isimlerinin yazılı olduğu AD fieldı seçilir. Sınıflandır butonuna basılarak 81 ilin farklı renklerde sınıflandırması yapılır. Renkler değiştirilmek istenirse il isimlerinin yanındaki renk sembolü fare ile çift tıklanarak açılan Sembol Seçici diyaloğunda istenilen renk ve sembol değiştirilebilir. Apply butonundan sonra OK butonuna basılarak değişim harita ekranında görülür

Katmanlar bölümünde yer alan Turkiye_il katmanın üzerine farenin sağ tuşu ile basılarak Özellikler diyaloğunun açılması sağlanır Stil sekmesi içinde Derecelendirilmiş fonksiyonu seçilir. Sütun kısmına turkiye_il.shp veritabanında join yapılan fieldların olduğu Turkiye_Nufus_Nuf_2012 fieldı seçilir. Sınıf Sayısı 5 yazılır, Mod > Natural Breaks olarak tanımlanır. Sembol ve Color Ramp seçiminden sonra Sınıflandır butonuna
basılır. Böylece il merkezlerinin 2012 yılına ait nüfusu, 5 grupta sınıflandırılmış olur.

Sınıf renkleri Sembol altındaki kutucuklar fare ile çift tıklanarak değiştirilebilir. Layer Transparency seçeneği ile harita ekranındaki şeffaflık
ayarlaması yapılabilir. Apply butonundan sonra OK butonuna basılarak değişim harita ekranında görülür.

C:\AU_Egitim_Veri_Seti\Unite_5\ dizini altındaki turkiye_ilMerkez.shp nokta vektör katmanı QGIS harita ekranında görüntülenir. Ayrıca turkiye.tarım.dbf veritabanı QGIS katmanlar bölümüne eklenir. Turkiye_ilMerkez.shp ile turkiye_tarim.dbf veritabanları join yapılır.

Katmanlar bölümünde yer alan turkiye_dem katmanının üzerine farenin sağ tuşu ile basılarak Özellikler diyaloğunun açılması sağlanır. Stil sekmesi içinde Render Type > Tek bant yalancı renk fonksiyonu seçilir. Yeni Renk Haritası oluştur bölümünde Spectral renk skalası seçilir. Invert (ters çevir) fonksiyonu işaretlenir. Sınıflandır butonuna ve daha sonra Apply butonuna basılır. Yükseklik verilerini içeren dem raster verisinde yükseklik değerlerine göre sınıflandırma yapılmış ve raster veri renklendirilmiştir. OK butonuna basılarak diyalog kapatılır.

Harita çıktı hazırlama ekranı önceden tanımlayacağınız bir kağıt ortamında, ölçekli veya ölçeksiz harita baskı tasarımı yapacağınız fonksiyonları sunan QGIS arayüzünden farklı bir ekrandır.

Ekranın sağ tarafında bulunan Items sekmesi seçilir. Öge ifadesinin altındaki Harita 0 satırı fare ile işaretlenir. Obje Özellikleri sekmesi işaretlenir. Temel Özellikler bölümünde 3 seçenek bulunur. Bunlar Önbellek, Görüntüle ve Dikdörtgendir. Önbellek seçilmesi durumunda QGIS harita ekranından çağrılan katmanlar düşük çözünürlükte görüntülenir. Bu şekilde düşük çözünürlük sayesinde çıktı hazırlama sürecindeki işlemler
bilgisayarı yormadan hızlı yapılır.

Ekranın sağ tarafında bulunan Items sekmesi seçilir. Öge ifadesinin altındaki Harita 0 satırı fare ile işaretlenir. Obje Özellikleri sekmesi işaretlenir. Temel Özellikler bölümünde 3 seçenek bulunur. Bunlar Önbellek, Görüntüle ve Dikdörtgendir. Önbellek seçilmesi durumunda QGIS harita ekranından çağrılan katmanlar düşük çözünürlükte görüntülenir. Bu şekilde düşük çözünürlük sayesinde çıktı hazırlama sürecindeki işlemler
bilgisayarı yormadan hızlı yapılır. Görüntüle seçilmesi durumunda QGIS harita ekranından çağrılan katmanlar kendi çözünürlüklerinde gelir.