Raster tabanlı coğrafi analizler, QGIS yazılımında Raster menüsü altındaki fonksiyonlar ile gerçekleştirilir.

Raster menüsü altındaki fonksiyonlar ile raster tabanlı veriler üretebilir.

Veriler çakıştırılarak bindirme analizleri yapılabilir.

Oluşan yeni raster veriler üzerinden sorgulamalar yaparak bu veriler vektör veri formatlarına dönüştürülebilir.

QGIS yazılımının raster analiz fonksiyonlarının yetersiz kaldığı durumlarda yazılımın içinde standart olarak gelen GDAL, SAGA GIS ve GRASS GIS yazılımlarının eklentileri kullanılabilir. Bunun için QGIS ana menü bar’ da bulunan Processing menüsü altında Tool Box fonksiyonu çalıştırılır. Ekranın sağ tarafında açılan İşlem Araç Menüsü ile GDAL, GRASS GIS ve SAGA GIS yazılımlarının birçok fonksiyonu QGIS arayüzünde kullanılabilir.

Raster formatındaki veriler, gerçek durumu bir kafes (ızgara) sistemi veya bir satranç tahtası şeklinde temsil eder.

Her bir kare (raster hücresi) belirgin bir coğrafik alanı kapsar ve bu alana ait olan bir niteliği tanımlar.

Raster hücresi, raster formatlı bir CBS dâhilinde temsil edilebilen en küçük coğrafik birim olup, en küçük ‘haritalama birimi’ olarak bilinir.

Bu birim ne kadar küçük olursa veri setinin çözünürlüğü (resolution) o kadar yüksek olur. Dolayısıyla elde edilecek bilgi detayı da o derece yüksektir.

İki boyutludur. Raster görüntünün tamamını temsil eden alana ait temel bileşen olan hücrenin bir genişliği bir de yüksekliği vardır.

Bu hücrelere ait genişlik ve yükseklik değeri, tüm alanı yansıtan aynı raster veri modeli içinde aynı olup, değişmez.

Bir raster verisine ait çözünürlük kavramı ile tek bir hücre ile kaplanan alanın boyutları kastedilmektedir.

Hücrenin boyutları 2x2 m ise çözünürlük 2 metredir.

Ara değer kestirimi isminden de anlaşılacağı üzere bilinen yüzey değerlerine dayalı olarak, örneklenmemiş, bilinmeyen noktalara ait yüzey değerlerinin belirlenmesini sağlar. Interpolasyon, yükseklik, yağış, sıcaklık, kimyasal dispersiyon ya da diğer alan temelli olayların belirlenmesi için kullanılır. Interpolasyon genellikle bir raster işlemi olup, bir üçgen yüzey modeli kullanılarak bir çevre içinde de yapılabilir. Ters ağırlıklı mesafe (IDW), Spline, TIN ve Kriging gibi iyi bilinen ve çok yaygın olarak kullanılan interpolasyon teknikleri mevcuttur.

Bir raster ya da resim içinde bilinen örnek noktalara ait değerlerin yardımıyla, örneklenmeyen noktalara ait hücre değerlerinin belirlenmesi için kullanılan bir interpolasyon tekniğidir. İlgili hücreden uzaklaşan çeşitli noktalar tesis edilir ve mesafedeki artışa bağlı olarak hücre değeri üzerindeki önem ve etki azalır.

En yakın komşu noktalardan üçgen yüzeyler
oluşturur. TIN interpolasyon yönteminin ana dezavantajı
yüzeyler düzgün değildir ve pürüzlü bir görünümü vardır.

Spline, yüzeyin tüm kavisini minimize eden,
matematiksel bir fonksiyon kullanarak hücre değerlerini
tahmin eden bir interpolasyon metodudur. Sonuç olarak
tamamen girdi noktarı üzerinden geçen düzgün bir satıh
üretilmiş olur. Genelde örnek noktalarının sayısı fazladır.

QGIS programı çalıştırılır. Gözatıcı bölümünde
verilerini kopyaladığınız disk alanındaki dizine fare ile
ulaşılır.C:\AU_Egitim_Veri_Seti\Unite_7\Raster_Analizle
r\ Int2Raster dizini altında Depremler.shp ve Türkiye.shp
katmanları klavyenin Ctrl tuşuna basılarak birlikte seçilir
ve farenin sağ tuşuna basılarak Seçilen Katmanları Ekle ile
katmanlar harita ekranına eklenir.

Raster menüsü altında Ara Değer Belirleme
fonksiyonu seçilir. Ekrana açılan Ara değerler hesaplama
eklentisi diyaloğunda Girdi bölümünde Vektör Katman
olarak Depremler seçilir. Enterpolasyon özniteliği olarak M
seçilir. M değeri Türkiye’de meydana gelen deprem
şiddetlerini ifade eder. Ekle butonuna basılır. Çıktı
bölümünde Ara değer belirleme yöntemi olarak Inverse
Distance Weighting (IDW) seçilir. Hücre boyutu x = 500,
hücre boyutu y = 500 değeri girilir. Çıktı dosyası olarak
deprem_siddeti.tif yeni dosya ismi girilir. Sonucu Projeye
Ekle işaretlenir ve OK butonuna basılır.

Katmanlar bölümünde Deprem_siddeti.tif
katmanı seçilerek farenin sağ tuşu ile Özellikler
diyaloğunun açılması sağlanır. Katman özellikleri
diyaloğunda Stil sekmesi seçilir. Render Type > Tek bant
yalancı renk seçilir. Color interpolation > Ayrı seçilir. Yeni
renk haritası oluştur bölümünde bir renk paleti seçilir. Mod
> Eşit aralık seçilir. Sınıf Sayısı > 15 değeri girilir.
Sınıfandır butonuna ve ardından OK butonuna basılır.

Bakı üçgenlerin kuzeyle yaptığı coğrafik açı
değeridir. Bakı haritası, sayısal yükseklik modelindeki her
bir pikselin eğimin hâkim olduğu yöne göre düzenlenmiş
haritalardır.

DEM verisinden üretilen eğim haritası arazinin
eğimini iki farklı şekilde hesaplar. Eğim, yüzde veya derece
cinsinden raster bir formatta üretilir. Derece cinsinden
eğim, düşey mesafenin yatay mesafeye oranının tanjant
açısıyla ifadesidir.

Gölgeli kabartma bir yüzeyin hipotetik
aydınlanmasını hesaplar. Bir ışık kaynağı için pozisyon
düzenler ve her hücrenin onun ışığa olan göreli
oryantasyonu üzerine temellenmiş aydınlanma değerini
hesaplar.

Sayısal yükseklik modeli kullanılarak yapılır.

Güneybatı.

Güneşin açısal yönüdür (pusula yönü). 0’ ile 360’
arasında bir değer ile ifade edilir.

Güneşin ufuk üstündeki açısıdır. 0’ ile 90’
arasında bir değer ile ifade edilir.

Raster menüsü altında Dönüşüm > Rasterize
(Vectör to Raster) fonksiyonu fare ile seçilerek Raster’laştır
diyaloğu açılır. Girdi dosyası olarak Toprak seçilir.
Öznitelik alanı olarak AKKS belirlenir. Output file
rasterized vectors (raster) bölümüne toprak_raster. tif yeni
katman ismi yazılır. Raster resolution in map units per pixel
yatay ve düşey için 5 değeri girilir. Ok butonuna basılır.

Raster menüsü altında Ara Değer Belirleme
fonksiyonu fare ile seçilerek Ara değerler hesaplama
eklentisi diyaloğunun açılması sağlanır. Girdi bölümünde
Vektör Katman olarak Munhani seçilir. Enterpolasyon
özniteliği olarak Yukseklik seçilir. Yükseklik de- ğeri
çizgilerin deniz seviyesinden yükseklik bilgilerini içerir.
Ekle butonuna basılır. Çıktı bölümünde Ara değer
belirleme yöntemi olarak Triangular interpolation (TIN)
seçilir. Hücre boyutu x = 1, hücre boyutu y = 1 değeri girilir.
Çıktı dosyası olarak dem.tif isminde yeni katman olarak
kaydedilir. Sonucu Projeye Ekle işaretlenir ve OK
butonuna basılır.

Katmanlar bölümündeki tüm katmanlar kaldırılır.
GözatıcıbölümündeC:\AU_Egitim_Veri_Seti\Unite_7\Rast
er_Analizler\Surface dizini altında munhani.shp katmanı
farenin sağ tuşuna basılarak Katman Ekle ile harita ekranına
eklenir.

• 1000x1000
• 10x10
• 1x1
• 100x100
• 0.01x0.01
  1000x100<100x100<10x10<1x1<0.01x0.01

Katmanlar bölümünde dem verisi en üste çekilir.
Dem verisi fare ile seçilerek sağ tuş ile Özellikler
diyaloğunun açılması sağlanır. Şeffaflık sekmesine gelinir
ve Genel Şeffaflık bölümünde bar %50’ye getirilir. Apply
ve OK butonuna basılır. Böylece dem verisi gölgeli
kabartma hillshade verisi üzerinde görülmüş olunur. Aynı
şekilde başka uygulamalarınızda uydu görüntüleri veya
hava fotoğrafları da bu şekilde görüntülenebilir.

Raster menüsü altında Extraction > Clipper
fonksiyonu seçilir. Ekrana açılan Kırpıcı diyaloğunda Girdi
katmanı > dem, Çıktı katmanı > dem_clip.tif olarak
tanımlanır. Kırma Modu bölümünde Dış sınırlar işaretlenir.
Ekran üzerinde fare ile kırpılacak alan belirlenir. İstenirse
kırpılacak alanın köşe koordinatları girilebilir veya bir shape
katmanı maske katmanı olarak tanımlanabilir. Ok butonuna
basılır.

Renk ve yön değerlerine göre oluşturulur.

Processing menüsü altında Tool Box ifadesi fare
ile seçilir ve İşlem Araç Kutusu dialoğunun açılması
sağlanır. SAGA algoritmarından Grid – Spline altındaki
Multilevel b-spline interpolation ifadesi fare ile seçilerek
diyaloğun açılması sağlanır. Ekrana açılan Multilevel bspline
interpolation diyaloğunda Points sekmesi altına
Meteoroloji katmanı tanımlanır. Attribute > Toplam_tuz
seçilir. Cellsize > 50 değeri girilir. RUN butonuna basılır.
Katmanlar bölümünde Grid katmanı seçilerek farenin sağ
tuşu ile Özellikler diyaloğunun açılması sağlanır. Katman
özellikleri diyaloğunda Stil sekmesi seçilir. Render Type >
Tek bant yalancı renk seçilir. Color interpolation > Ayrı
seçilir. Yeni renk haritası oluştur bölümünde bir renk paleti
seçilir. Mod > Eşit aralık seçilir. Sınıf Sayısı = 15 değeri
girilir. Sınıflandır butonuna, ardından OK butonuna basılır.

Raster tabanlı coğrafi analizler, QGIS yazılımında Raster menüsü altındaki fonksiyonlar ile gerçekleştirilir. Raster menüsü altındaki fonksiyonlar ile raster tabanlı veriler üretebilir. Bu veriler çakıştırılarak bindirme analizleri yapılabilir. Oluşan yeni raster veriler üzerinden sorgulamalar yaparak bu veriler vektör veri formatlarına dönüştürülebilir.

QGIS yazılımının raster analiz fonksiyonlarının yetersiz kaldığı durumlarda yazılımın içinde standart olarak gelen GDAL, SAGA GIS ve GRASS GIS yazılımlarının eklentileri kullanılabilir. Bunun için QGIS ana menü bar’ da bulunan Processing menüsü altında Tool Box fonksiyonu çalıştırılır. Ekranın sağ tarafında açılan İşlem Araç Menüsü ile GDAL, GRASS GIS ve SAGA GIS yazılımlarının bir çok fonksiyonu QGIS arayüzünde kullanılabilir.

Raster formatındaki veriler, gerçek durumu bir kafes (ızgara) sistemi veya bir satranç tahtası şeklinde temsil eder. Her bir kare (raster hücresi) belirgin bir coğrafik alanı kapsar ve bu alana ait olan bir niteliği tanımlar.

Raster hücresi, raster formatlı bir CBS dahilinde temsil edilebilen en küçük coğrafik birim olup, en küçük ‘haritalama birimi’ olarak bilinir. Bu birim ne kadar küçük olursa veri setinin çözünürlüğü (resolution) o kadar yüksek olur. Dolayısıyla elde edilecek bilgi detayı da o derece yüksektir.

Bir raster verisetine ait çözünürlük kavramı ile tek bir hücre ile kaplanan alanın boyutları kastedilmektedir. Hücrenin boyutları 10 x 10 metre ise çözünürlük 10 m dir.

Ara değer kestirimi isminden de anlaşılacağı üzere bilinen yüzey değerlerine dayalı olarak, örneklenmemiş, bilinmeyen noktalara ait yüzey değerlerinin belirlenmesini sağlar. Interpolasyon, yükseklik, yağış, sıcaklık, kimyasal dispersiyon ya da diğer alan  emelli olayların belirlenmesi için kullanılır. Interpolasyon genellikle bir raster işlemi olup, bir üçgen yüzey modeli kullanılarak bir çevre içinde de yapılabilir.

Ters ağırlıklı mesafe (IDW), Spline, TIN ve Kriging gibi iyi bilinen ve çok yaygın olarak kullanılan interpolasyon teknikleri mevcuttur.

Bir raster ya da resim içinde bilinen örnek noktalara ait değerlerin yardımıyla, örneklenmeyen noktalara ait hücre değerlerinin belirlenmesi için kullanılan bir interpolasyon tekniğidir. İlgili hücreden uzaklaşan çeşitli noktalar tesis edilir ve mesafedeki artışa bağlı olarak hücre değeri üzerindeki önem ve etki azalır.

Spline, yüzeyin tüm kavisini minimize eden, matematiksel bir fonksiyon kullanarak hücre değerlerini tahmin eden bir interpolasyon metodudur. Sonuç olarak tamamen girdi noktarı üzerinden geçen düzgün bir satıh üretilmiş olur. Genelde örnek noktalarının sayısı fazladır.

Slope (Eğim): DEM verisinden üretilen eğim haritası arazinin eğimini iki farklı şekilde hesaplar. Eğim, yüzde veya derece cinsinden raster bir formatta üretilir. Derece cinsinden eğim, düşey mesafenin yatay mesafeye oranının tanjant açısıyla ifadesidir. Yüzde cinsinden eğim ise yüksekliğin yatay mesafeye oranının yüzde olarak ifadesidir.

Aspect (Bakı): Bakı üçgenlerin kuzeyle yaptığı coğrafik açı değeridir. Bakı haritası, sayısal yükseklik modelindeki her bir pikselin eğimin hakim olduğu yöne göre düzenlenmiş haritalardır. Bakı kuzeyden başlamak üzere saat istikametinde 0°-360°’leri içerecek tarzda ve derece cinsinden ifade edilir. 90° Doğu, 180° Güney, 270° Batı ve 0° veya 360° Kuzey yönünü belirtir.

Hillshade (Gölgeli Kabartma): Gölgeli kabartma bir yüzeyin hipotetik aydınlanmasını hesaplar. Bir ışık kaynağı için pozisyon düzenler ve her hücrenin onun ışığa olan göreli oryantasyonu üzerine temellenmiş aydınlanma değerini hesaplar. Işık sırayla hücrenin eğim ve bakısı üzerine temellenir. Gölgeli kabartma 0’dan 255’e kadar olan gri ölçeğin değerlerine dönüşür.

Azimut güneşin açısal yönüdür (pusula yönü). 0’ ile 360’ arasında bir değer ile ifade edilir.

Altitude güneşin ufuk üstündeki açısıdır. 0’ ile 90’ arasında bir değer ile ifade edilir.

Raster Calculator: Raster analizler ile üretilen (DEM, bakı, eğim, Interpolation, Rasterize gibi) verilerin Raster Calculate fonksiyonu kullanılarak toplanması, farkların bulunması veya sorgulanması ile riskli alanların, en uygun yerleşim yerinin, en uygun ürün yerinin tespit edilmesinde kolaylık sağlayacaktır.

Bir raster verisetine ait çözünürlük kavramı ile tek bir hücre ile kaplanan alanın boyutları kastedilmektedir. Örneğin bu hücrenin boyutları 5 x 5 metre ise çözünürlük 5 m dir. Hücre boyutları 1x1 metre ise çözünürlük 1 metredir. Bu iki örnek birbirleri ile karşılaştırıldıklarında, 1x1 metre boyutlarına sahip raster veri diğerine göre daha yüksek çözünürlüklü görüntüdür. Bu yüzden 8x8 metre olan B hücresinin çözünürlüğü daha yüksektir.