Ülkemizde, afetlerde mal ve özellikle can kayıplarına ve yaralanmalara neden olan faktörlerin arasında yapısal faktörler ve yapısal olmayan faktörler önemli rol oynamaktadır.

Afetlerde yapısal olmayan faktörlerden kaynaklanan kayıpları azaltmak ve tüm yurdumuzu afetlere dirençli bir toplum haline getirmek amacıyla önlem alma ve zarar azaltma kültürünü toplum içinde geliştirmek, eğitim faaliyetlerini hızlandırmak, modern teknoloji ve iletişim imkânlarından yararlanmak, yerel, bölgesel ve uluslararası ölçekte işbirliklerini geliştirmek için gerekli tüm adımlar atılmalıdır.

Ülkemizde bu bağlamda atılan en önemli adımlardan birisi Afet ve Acil Durum Başkanlığınca (AFAD) gerçekleştirilen “Afete Hazır Türkiye Projesi” dir. Bu bilinçlendirme ve eğitim seferberliği projesi; “Afete Hazır Aile”, “Afete Hazır Okul”, “Afete Hazır İşyeri” ve “Afete Hazır Gönüllü Gençler” kampanyalarından oluşmaktadır. Eğitimler, kentsel ve kırsal alanda il, ilçe, belediye ve köy düzeyinde gerçekleştirilerek toplumun her kesimine ulaşılmaya çalışılmaktadır.

“Psikolojik bilinç”, kişinin kendi yaşantı ve davranışlarının nedenlerini anlayabilmek amacıyla, duygu, düşünce ve davranışları arasındaki ilişkileri fark edebilme, kendine bakabilme, kendini inceleyebilme ve kendi üzerinde düşünebilme yeteneği olarak kabul edilmektedir.

Farkındalık, kişilerin kendi tutum ve davranışlarının ne ölçüde farkında olduklarını belirtmek için kullanılır.

Tutum kavramı genel olarak bireyin çevresindeki herhangi bir olgu ya da nesneye ilişkin sahip olduğu tepki eğilimini ifade eder. Başka bir ifade ile tutum, bireyin bir durum, olay ya da olgu karşısında ortaya koyması beklenen olası davranış biçimi veya tepki olarak tanımlanabilir. Bir eşya, bir durum, bir olay, bir birey ya da bireyler grubu tutumun konusu olabileceği gibi, herhangi soyut bir kavram, olgu ya da durum da mutluluk, mutsuzluk, iyi, kötü, yüce tutuma konu edilebilir.

Tutumlar; nesneler, insanlar ya da olaylar hak- kında olumlu ya da olumsuz değerleme ifadeleri olarak tanımlanabilir. Tutumlar, insanın bir şey hakkında ne hissettiğini ifade eder.

İnsanların gözlemlenebilen davranışlarının oluşmasına zemin hazırlayan tutumlar, belli bir nesne, marka, kurum, kişi ya da durumla ilgili bireyin zihninde oluşan olumlu ya da olumsuz inançların bütünü olarak da düşünülebilir. Bu inançların oluşmasında bireyin önceki deneyimleri ve duyumları tutumların oluşmasında etkili olmakta ve bireyin tutumlarının derecesi ve anlamına göre de davranışlarını şekillendirmektedir.

Davranış, bireyin yapabileceği her şey olarak tanımlanabilir. Davranış bir organizmada yer alan ve organizma tarafından yapılan eylemlerdir. Söz- gelimi, konuşmak, yürümek, televizyon seyretmek, yemek, okumak, gibi organizma tarafından yapılabilen her türlü eylem de davranış olarak kabul edilmektedir. Organizmanın yürümek, yemek gibi başka bireyler tarafından görülebilir davranışları olduğu kadar; düşünme, hissetme, sevilme, üzülme, hatırlama, unutma, öğrenme, rüya gibi tümüyle bireyin içinden geçen ve başka bireyler tarafından doğrudan görülemeyecek olan iç yaşantıları da vardır. Bunların tümü davranış olarak adlandırılır.

Afet ve acil durumlar konusunda yapılan çalışmalarla; toplumsal farkındalık oluşturmak, afetleri çaresizlik içerisinde beklenen felaketler yerine başa çıkılabilir bir olguya dönüştürmek ve afetler karşısında yapabilirlik/ yeterlilik bilincinin toplumun tüm katmanlarında yerleştirilmesini sağlamak gerekmektedir.

İnsanlar için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplara neden olan, normal yaşamı durdurarak veya kesintiye uğratarak toplumları etkileyen ve yerel imkânlar ile baş edilemeyen her türlü doğal, teknolojik veya insan kaynaklı tüm olaylar afet olarak tanımlanabilir. Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere bir olayın afete sebep olabilmesi için, toplumları ve yerleşim birimleri üzerinde kayıplar meydana getirmesi veya insan faaliyetlerini bozarak veya kesintiye uğratarak bir yerleşme birimini etkilemesi gerekmektedir.

AFAD; afet ve acil durum safhasının bir bütün olarak ele alınması ve doğal afetler yanında, teknolojik afetler gibi insan kaynaklı afetlerin de risklerinin minimuma indirilmesi amacıyla 2009 yılında kurulmuştur.

Afet yönetiminin başlıca görevi can ve mal kaybını azaltmak ve ulusu doğal, teknolojik ve insan faktörlü afetlerden korumaktır. Bunu yaparken hazırlıklı olma, koruma, müdahale, iyileştirme ve zarar azaltma gibi öğeleri içeren riske dayalı, kapsamlı bir afet ve acil durum yönetim sisteminde halka öncülük etmeli ve destek verilmelidir. Öncelikle yapılması gereken afetlere hazırlıklı olma, afetleri önleme, zarar azaltma ve afetlere müdahale hakkında bireylerin bilinçli olmasıdır.

Afet yönetim süreci, azaltma/sakınım, hazırlıklı olma, tepki ve iyileşme şeklinde sınıflandırılabilir.

Araştırmanın çerçevesinde, ülkemizde hane halkı düzeyinde afetlere hazırlık ve farkındalıkların belirlenmesine yönelik bir çalışma yürütülmüştür. Araştırma Türkiye genelini temsil edecek şekilde 4038 haneden elde edilen anket bulgularına dayanmaktadır. Anket toplamda, yedi bölüm ve 96 sorudan oluşmaktadır. Bu bölümler, birey/ vatandaş bilgisi, afet yaşama ve etkilenme bilgisi, Türkiye genelinde ve kendi bölgesinde afetlere ilişkin farkındalık bilgisi, afet çalışmalarına katılım, afete yönelik eğitim bilgisi, kurumlara ilişkin düşünce ve bilgi; afete hazırlık durumu konularını içermektedir. Anket verileri, sahada yüz yüze görüşme yoluyla elde edilmiş ve saha çalışması Aralık 2013’te tamamlanmıştır. Araştırmada, toplumun afet farkındalığı ve afete hazırlıklı olma konusunda, çarpıcı bulgular elde edilmiştir.

Araştırmaya katılanların yüzde 70 gibi çok büyük bir bölümü depreme maruz kaldığını ifade ederken bunu sırasıyla yüzde 11 ile sel, yüzde 7 ile yangın, yüzde 4 ile heyelan, yüzde 3 ile çığ izlemektedir.

Doğrudan afete maruz kalanların yüzde 53’ü gibi yarısından fazlası yaşadığı bu afetin afet konusunda bilinçlenmesinde etkili olduğunu belirtmiştir. Kesinlikle katkısı olduğunu belirtenlerin oranı yüzde 12’dir. Kesinlikle katkısı oldu diyenler ile katkısı oldu diyenleri bir arada değerlendirirsek; afete maruz kalanların yaklaşık yüzde 65’i yaşadığı afetin kendisini, afet konusunda bilinçlendirdiğini ifade etmiştir.

Bu durumun tersine, yaşadığı afetin afet bilinçlenmesi konusunda katkısı olmadı ve kesinlikle katkısı olmadı diyenlerin toplam oranı yüzde 19’dur.

Afetler konusunda kesinlikle bilinçli olduğunu düşünen katılımcıların oranı sadece yüzde 5 gibi çok düşük bir seviyede kalmıştır. Buna karşın kesinlikle bilinçli olmadığını düşünenlerin oranı yaklaşık yüzde 9’dur. Afet konusunda bilinçli olduğunu ve kesinlikle bilinçli olduğunu ifade edenleri bir grup olarak değerlendirirsek, katılımcıların yüzde 35’inin kendilerini afet konusunda bilinçli olarak tanımladığını ve yüzde 65 gibi çok büyük bir oranının ise ya bilinçli olmadığı ya da kararsız kalarak olumsuza yakın olduklarını düşünebiliriz.

AFAD tarafından gerçekleştirilen bu araştırmada bir afete doğrudan veya dolaylı maruz kalanların afet çalışmalarına katılım durumları incelenmiş, yüzde 91 gibi çok büyük bir oranının afet çalışmalarına katılmadığı tespit edilmiştir. Afet çalışmalarında gönüllü olarak yer aldığını ifade edenlerin oranı yüzde 6 ve profesyonel olarak yer aldığını belirtenlerin oranı ise yüzde 3 seviyesindedir.

Evlerde afetlere ilişkin aile bireylerince bilgilendirme düzeyinin çok düşük olduğu görülmekte ve bilinçlendirme noktasında dikkate alınması gereken bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır.

Katılımcıların toplamda yaklaşık yüzde 70’i gibi çok büyük bir oranının herhangi bir afete karşı hazırlıksız olduğunu ifade etmiştir. Afetlere hazırlıklı olduğunu belirtenlerin oranı yüzde 9 ve kesinlikle hazırlıklı olduğunu belirtenlerin oranı ise yaklaşık yüzde 1’dir.

Katılımcıların yüzde 89 gibi çok büyük bir bölümünün herhangi bir afet eğitimi almadığı belirtmekte olup afetlerle ilgili eğitim aldığını belirtenlerin oranı ise yüzde 8 civarındadır.