Artan nüfus, çarpık kentleşme, ik­lim değişikliği, ekolojik ve çevresel bozulmalar, yanlış arazi uygula­maları gibi nedenlere bağlı olarak her geçen gün afet tehlikesi ve riski artmaktadır.

Artan nüfus, çarpık kentleşme, ik­lim değişikliği, ekolojik ve çevresel bozulmalar, yanlış arazi uygula­maları gibi nedenlere bağlı olarak her geçen gün afet tehlikesi ve riski artmakta; bunlara bağlı olarak da afetlerin meydana getirmiş olduğu can, mal ve ekonomik kayıplarda önemli miktarda artış olmaktadır.

Acil durum ve afet yönetimi ile ilgili planlar hazırlanırken mut­laka tehlike analizi yapılmalı ve o bölgede gerçekleşme olasılığı olan tehlikeler belirlenmelidir.

Eğimli, bol yağış alan ve uygun jeolojik özelliklere sahip bölgelerde heyelanlar, diri fayların bulunduğu yerlerde depremler, dere yataklarının olduğu yerlerde veya altyapısı yetersiz şehirlerde seller, büyük fabrikaların veya endüstriyel tesislerin bulunduğu yerlerde teknoloji kaynaklı afetler, de­nize kıyısı olan yerlerde tsunamiler, tren yolunun geçtiği yerlerde tren kazaları gibi afetler oluşabilir.

Tehlike; belirli bir zaman veya coğrafyada or­taya çıkarak yaşamı tehdit eden, toplumun sosyo­ekonomik düzen ve etkinliklerine, doğal çevreye, doğal, tarihi ve kültürel kaynaklara zarar verme po­tansiyeli olan doğa, teknoloji ya da insandan kay­naklanan fiziki olay ve olgu şeklinde tanımlanmak­tadır.

Tehlikenin kaynağı, büyüklüğü, oluş sıklı­ğı, süresi ve olası etkileri ile ilgili bilgilerin toplanmasına yönelik çalışmalar, tehlike analizi olarak tanımlanır.

Tehlike analizi ile tehlikenin, büyüklük, oluş sıklığı, tekrarlanma süresi, etki alanı, olma olasılığı gibi fiziksel karakteristiklerinin tanımlanması bek­lenir.

Acil durum ve afet yöne­timi planları olası bütün tehlikeler dikkate alınarak hazırlanmalıdır.

Doğa kaynaklı afetlerde temel kural; “bu olaylar geç­miş dönemlerde olmuşsa gele­cekte de mutlaka olacaktır”, kuralıdır.

Belirli bir alan veya bölgede tehlikelerin büyüklük, tekrarlanma, olma olasılığı, belirsizlikler gibi özellikleri ile ortaya çıka­rılmasına ilişkin değerlendirme çalışmaları tehlike değerlendirmesi olarak tanımlanır.

Doğa, insan ve teknoloji kaynaklı tehlike­lerin muhtemel yaygınlık ve şiddet derece­lerini ortaya koymak için belirli ölçütlere göre hazırlanmış haritalar tehlike haritası olarak tanımlanır.

Deprem, sel, çığ, heyelan, kuraklık, tehlikeli maddeler, sanayi tesislerinden kaynaklanan tehli­keler gibi farklı türdeki doğa ve teknoloji kaynaklı olayların oluş sıklığının ve hızının, etki süresi ve dönemlerinin, etki alanlarının, yaygınlık ve şiddet derecelerin olabilirliğini ortaya koyan ve belirli ölçütlere göre hazırlanmış haritalara afet tehlike­si haritası denir.

Sel tehlike haritaları ise Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanmaktadır.

Zarar görebilirlik kavramı; “bir toplumun, bir yapının veya hizmetin, tehlike oluştuğunda görebileceği hasar veya zararın olası ölçüsü” olarak tanımlanmaktadır.

Zarar görebilirlik kavramı aşağıda sıralandığı gibi üçe ayrılır:

• Fiziksel zarar görebilirlik,
• Sosyal zarar görebilirlik,
• Ekonomik zarar görebilirlik

Fiziksel Zarar Görebilirlik: İnsan eliyle oluşturulmuş yapı, alt yapı, çevre, tarım, sanayi, üretim vb. gibi fiziksel unsurların zarar görebilirlikleri ile insan topluluklarının fiziksel kapasitelerini kapsar. Ölçülebilme veya sayısal hale getirilmesi mümkündür. Fiziksel zarar görebilirliği; belirli bir bölgede, belirli bir büyük­lükte bir tehlikenin meydana gelmesi halinde bir fiziksel unsurun veya unsurlar grubunun hasar derecesi olarak tanımlamak ve 0 ila 1 arasında değişen bir sayı ile ölçülebilir hale getirmek mümkündür. Burada “0” hiç zarar görmeme halini, “1” ise tamamen zarar görme halini ifade etmektedir.

İnsan topluluklarını ve yerleşim birimlerini za­rar görebilir hâle getiren ana faktörler aşağıdaki gi­bidir:

• Yoksulluk ve az gelişmişlik,
• Hızlı nüfus artışı,
• Hızlı ve denetimsiz kentleşme ve sanayileşme,
• Ormanların ve çevrenin tahribi,
• Bilgisizlik, bilinçsizlik ve eğitim eksikliği,
• Yaşam tarzında meydana gelen büyük deği­şimler,
• Savaşlar ve sivil kargaşalar

Risk, bir olayın belirli koşul ve ortamlar­da doğurabileceği can, mal, ekonomik ve çevresel gibi değerlerin/varlıkların kaybı­nın gerçekleşme olasılığı olarak tanımlanmaktadır.

Afet terminolojisinde çok sık kullanılan ve genellikle çok karıştırılan terimlerden birisi de risk veya kayıp olasılığıdır. Risk, bir olayın doğurduğu olumsuz sonuçların toplamıdır. Bu olumsuz sonuçların neler olabileceği ise risk analizleri ile belirlenmeye çalışılır.

Herhangi bir yer için riskten bahsedebilme­miz için

• En azından bir tehlikenin ortaya çıkma ola­sılığının ve
• Tehlikenin tehdidine maruz kalabilecek bir veya birden fazla varlığın olması
• Tehlikeye maruz varlıkların zarar görebilir olması gerekir.

Risk belirleme çalışmalarının çeşitli belirsizlikler içerdiği ve çeşitli varsayımlara dayandığı hiçbir zaman unutulmamalıdır.

Tehlikeyi genel olarak yok edemediğimizi düşündüğümüzde riski azaltmanın en kolay yolu, zarar görebi­lirliği azaltmak olmaktadır. Aynı şekilde tehlikeli bölgelerden uzaklaşarak yani tehlikeye maruz kalabilecek varlıkları azaltarak da riski azaltabiliriz.