Afet ve acil durum yönetimi kavramı, karşı karşıya kalınabilecek her türlü afetin önlenmesi ve zararlarının azaltılması amacıyla afet olayı öncesi, sırası ve sonrasında yapılması gereken çalışmaların planlanması, yönlendirilmesi, koordine edilmesi ve uygulanabilmesi için tüm kurum/ kuruluşlarla birlikte mevcut kaynakların bu ortak amaç doğrultusunda yönetilmesini gerektiren bir süreçtir (AFAD, 2013).

Afet öncesinde; afete neden olabilecek tehlike ve risklerin belirlenmesi, mümkün ise önlenmesi, değilse olası etkilerinin azaltılması, eğitim ve tatbikatlarla tüm paydaşların (öğrenci, veli, personel, vb) hazırlıklı olmasının sağlanması ve afetlere karşı bilinçli ve dirençli bir toplumun yetiştirilmesinin sağlanması,

Afet sırasında; eğitim ve tatbikatlarla kazanılmış doğru davranış biçimlerinin uygulanarak arama-kurtarma, ilk yardım ve güvenli tahliye işlemlerinin aksatılmadan uygulanmasını sağlamak, olaya anında, hızlı ve etkili müdahaleyi gerçekleştirerek kayıpların en düşük düzeyde tutulması, olabilecek zincirleme etkiler veya ikincil afetlerin önlenmesini sağlamak,

Afet sonrasında ise okulun normal programına bir an önce dönebilmesi için gereken iyileştirme faaliyetlerinin belirlenmesi ve uygulanmasını sağlayacak örgütlenme modelleri ile imkân ve kaynakları sağlamaktır (AFAD, 2013).

Planın ana hedefi; okulların güvenliğinin sağlanarak refah ve eğitim sürekliliğinin hızlı, koordine edilmiş ve etkili şekilde korunmasını sağlamaktır. Alt hedefler ise şöyle özetlenebilir:

• Afete neden olabilecek tehlike ve risklerinbelirlenmesi, mümkünse önlenmesi veya olası etkilerinin azaltılması,

• Eğitim ve tatbikatlarla farkındalığın ve becerinin artırılması,

• Olay anında kazanılmış doğru davranış biçimlerinin sergilenmesi,

• Hızlı tahliyenin gerçekleştirilebilmesi,

• Okulun normal faaliyetlerine en kısa zamanda dönebilmesi için gereken kurumsal yapılanmanın sağlanması.

• Öncelikli sorunlar ve ihtiyaçlar nelerdir?

• İmkân, fırsat ve kaynaklar nelerdir?

• Mevcut imkân ve kaynaklarla yapılabilecekler nelerdir?

• Amaca ulaşmak için gerekli insan gücü,malzeme kaynakları ve organizasyonu nasılyapılmalıdır?

• Hangi durumlarda yeni düzenlemeler yapılacaktır?

• Yeni düzenlemeler nasıl yapılacaktır?

Okullarda kurulacak olan Okul Afet ve Acil Durum Yönetim Kurulunun yapısının aşağıda belirtilen değişkenlere bağlı olduğu dikkate alınmalı ve kurul ihtiyaca cevap verebilecek nitelikte oluşturulmalıdır.

Kurulun Görev, Yetki ve Sorumlulukları aşağıda özetlenmiştir.

Ana Görevler;

• Okulun güvenliğinin sağlanması, tehlike verisk azaltma çalışmalarını yürütmek,

• Müdahale ve iyileştirme çalışmalarını afet öncesi yürütmek ve organizasyonunu yapmak,

• Okul afet ve acil durum planında yer alacak kişi/kişilerin belirlenmesi, görevli kişiler için gerekli eğitimlerin planlanması ve uygulanmasını sağlamak,

• Görev gruplarının ihtiyaçlarını temin etmek,

• Tatbikatları planlamak ve uygulamak,

• Tatbikat sonuçları veya değişen şartlara bağlı olarak plandaki güncellemeleri yapmak,

• Afet müdahale ve mücadelesiyle ilgili kurumlarla işbirliği yapmak,

• Olay anı ve sonrası en hızlı ve etkili müdahale faaliyetlerini yürütmek,

• Gerektiğinde itfaiye, ambulans, polis gibi kurum ve kuruluşlardan yardım istemek ve olay hakkında yetkili kurumlara bilgi vermek

Risk analizi; belirli tehlikelerin, sınırlı bir bölge veya ülke ölçeğinde canlılar üzerindeki yaşamsal etkileri ile diğer fiziksel varlıklar üzerindeki yıkıcı sonuçlarını her yönüyle inceleyip ortaya çıkarma çalışmasıdır. Risk analizi çalışması tehlikelerin belirlenmesi ile başlar. Bir sonraki adım belirlenen tehlikelerin kimleri, ne şekilde ve ne derecede etkileyeceğinin belirlenmesidir. Yani olası acil durum veya afetin mekân, insan, çevre gibi değişkenler üzerindeki etkisinin belirlenmesi demektir.

Hazırlık faaliyetleri doğa kaynaklı tehlikelerin yanı sıra meydana gelebilecek yangın, kaza, kavga, zehirlenme gibi acil durumlara karşı gerekli faaliyetleri de sürekli güncel ve uygulanabilir düzeyde tutmayı gerektirir. Özellikle okulların bu tür acil durumlara maruz kalma potansiyeli yüksek alanlar olması sebebiyle afet ve acil durum yönetimi kapsamında okullar için hazırlık çalışmaları ayrı bir önem taşımaktadır

Afet yönetiminde müdahale evresi; bir afetin oluşumundan hemen sonra başlayan ve olayın büyüklüğü ile etkilediği alana bağlı olarak süresi değişkenlik gösteren 1-2 ay içerisinde yürütülen faaliyetlerin tümü olarak tanımlanmaktadır. Müdahale sürecinin ilk hedefi en kısa sürede en fazla insanın hayatını kurtarmaktır. Bunu, yaralıların sevk edilmesi ve barınma ve yaşamsal ihtiyaçların temin edilmesi takip eder. Müdahalenin hızlı ve etkili olabilmesi için doğru bilgi akışı ve hızlı bir değerlendirme sürecine ihtiyaç vardır.

Okul afet ve acil durum yönetimi planlarının bir parçası olarak hazırlanacak Müdahale Planlarının güvenlik esaslı hazırlanması önem arz eden konulardan biridir. Güvenli bir ortamın oluşturulması için gerekli adımlar ise şöyle özetlenebilir.

• Okul binalarına ve kazan dairesi gibi kritikalanlara erişimin sınırlandırılması,

• Tüm kritik alanların güvenliğinin sağlanması,

• Binalara giriş-çıkışların ve ziyaretçilerin takibi,

• Okula yakın tehlikeli alanların belirlenmesi ve bu alanlardan kaynaklanacak acil durum- lara yönelik doğru davranış biçimlerinin tanımlanması,

• Büyük ölçekli acil durumlar veya afetlerekarşı personelin hazırlanması,

• Okul yöneticileri, müdahale ekipleri veplanlamadan sorumlu personelin müdahale planlarını güncellemek üzere düzenli olarak toplanması,

• Acil durum müdahalesi için bir iletişim me- kanizmasının oluşturulması. Cep telefonları gibi birincil iletişim araçlarının mevcut olmadığı durumlarda, yedek iletişim araçları bulunması.

İyileştirme süreci faaliyetleri müdahale sürecinin hemen ardından başlayan ve olayın büyüklüğüne göre 1-2 yıl veya daha uzun bir süreyi kapsayan faaliyetlerin tümüdür. Okullar için iyileştirme aşamasında yapılacaklar, okulun afet veya acil durum öncesindeki normal durumuna bir an önce dönmesi için planda öngörülen faaliyetlerin uygulanması çalışmalarını kapsar. İyileştirme sürecinin ana hedefi bir an önce eğitimin başlaması ve yaşanan tecrübeler ışığında daha güvenli bir eğitim ortamının sağlanmasıdır.

Okulların hazırlayacakları afet ve acil durum planlarının ana özellikleri şöyle olmalıdır:

• Gerçekçi olmalıdır,

• Mevcut durumu tüm gerçekliği ile yansıtmalıdır,

• Karşı karşıya kalınabilecek tüm tehlike veriskleri içermelidir,

• Gerçekçi senaryolara göre hazırlanmalıdır,

• Kurumlar arası işbirliği ve yardımlaşmaesaslarını içermelidir,

• Plandaki görev, yetki ve sorumluluklaraçıkça belirlenmiş olmalıdır,

• Mevcut imkân ve kaynakların nasıl kullanılacağı ve ihtiyaç halinde ek kaynakların nasıl temin edileceğinin net ve gerçekçi olarak gösteren belgeler içermelidir (MEB-JICA, 2010).

Okullar için yürütülecek afet ve acil durum yönetimine yönelik zarar azaltma, hazırlık, müdahale ve iyileştirme çalışmaları üç ana faaliyet alanı altında özetlenebilir. Bunlar;

• Risk değerlendirme ve planlaması (tehlikeve risk analizi, okul ve aile planlaması),

• Fiziksel korunma (zarar azaltma, sağlam vegüvenli okul binaları, standart operasyon prosedürleri),

• Müdahale kapasitesini geliştirme (okul tatbikatları, öğrenci teslim prosedürleri) (FEMA, 2011; AFADEM, 2017).

Okullarda meydana gelecek herhangi bir afet veya acil durum anında çalışanlar ile öğrencilerin paniğe kapılması can kayıplarını ve hasarı artırabilir. Bu kayıpları en az seviyede tutabilmenin yollarından biri de hazırlanan afet ve acil durum planlarının eğitim ve tatbikatlarla desteklenmesidir.