Acil durum;

• Afet ve Acil Durum Müdahale Yönetim Hizmetleri Yönetmeliğinde ‘‘Acil durum, toplumun tamamının veya belli kesimlerinin normal hayat ve faaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan ve acil müdahaleyi gerektiren olayları ve bu olayların oluşturduğu kriz halini ifade etmektedir.’’ şeklindedir.
• Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri Sözlüğünde ise ‘‘acil durum, büyük fakat genellikle yerel imkânlarla baş edilebilen çapta, ivedilik gerektiren tüm durum ve hâller’’ olarak tanımlanmıştır.
• Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik’te ise acil durum; “afet olarak değerlendirilen olaylar ile dikkatsizlik, tedbirsizlik, ihmal, kasıt ve çeşitli sebeplerle meydana getirilen olayların yol açtığı haller” olarak tanımlanmaktadır.
• İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik’te biraz daha kapsamlı olarak ‘‘Acil durum, işyerinin tamamında veya bir kısmında meydana gelebilecek yangın, patlama, tehlikeli kimyasal maddelerden kaynaklanan yayılım, doğal afet gibi acil müdahale, mücadele, ilkyardım veya tahliye gerektiren olaylardır.’’ şeklinde tanımlanmaktadır.

Acil durum planı;

• Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik’te ‘‘Acil durum planları: Acil durumlarda yapılacak müdahale, koruma, arama-kurtarma ve ilk yardım iş ve işlemlerinin nasıl ve kimler tarafından yapılacağını gösteren ve acil durum öncesinde hazırlanması gereken planları,’’ şeklinde tanımlanmıştır.
• Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri Sözlüğü’ne göre ‘‘Acil durum planlaması (İng. emergency planning); İnsanın canı ve malıyla diğer aktivitelerinin, olağan dışı olayların sonuçlarından en az kayıp ve zararla kurtulabilmesi için yapılması gereken iş ve işlemlerin, olaylar olmadan önce planlaması ve olay sırasında; zamanında, hızlı ve etkili bir şekilde uygulanmasını gerektiren tüm faaliyetler.’’ olarak tanımlanmıştır.
• İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik’te ise ‘‘Acil durum planı: İşyerlerinde meydana gelebilecek acil durumlarda yapılacak iş ve işlemler dâhil bilgilerin ve uygulamaya yönelik eylemlerin yer aldığı planı’’ olarak tanımlanmıştır.

İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Standardında Acil Durum Planı’na göre, bir işletme acil durum planında dikkate alması gereken unsurlar;

• Muhtemel kazaların ve acil durumların tanımlanması,
• Acil durumda yönetimi üstelenecek kişinin belirlenmesi,
• Acil durumda personel tarafından yapılacak işlemlerin ayrıntıları; yükleniciler ve ziyaretçiler gibi sahada olan kuruluş dışı personelin yapacağı işlemler dâhil (örneğin, belirli bir toplanma noktasına gitmek gibi)
• Acil durum esnasında belirli görevi olan personelin sorumlulukları ve yetkileri (yangın görevlisi, nükleer sızıntı/zehirli döküntü uzmanları gibi),
• Tahliye yöntemleri,
• Tehlikeli malzemelerin ve yerlerinin belirlenmesi ve gerekli acil durum işlemi, - Kuruluş dışı acil durum hizmetleriyle koordinasyon,
• Resmi makamlarla iletişim
• Komşularla ve halkla iletişim,
• Hayati öneme sahip kayıtların ve teçhizatın korunması,
• Acil durum esnasında gerekli bilgilerin (örneğin; tesis yerleşim planları, tehlikeli malzeme verileri, yöntemler, çalışma talimatları ve temas kurulacak telefon numaraları gibi) kullanılabilir durumda olması.

Bir işyerinde çalışanlar olarak acil durum planlaması konusunda mesafe almış olmak için yanıtlanması gereken sorular;

1. Acil bir durumda kimi ve nasıl haberdar etmelisiniz?
2. Sorumluluk alacak seviyede misiniz?
3. Yardım için eğitimli misiniz? Yoksa kazazedelerin yanında mı kalacaksınız?
4. Kimin ilkyardım için görevli olduğunu biliyor musunuz?
5. Acil durum alanının güvenlik çemberine alınması gerekli mi?
6. Acil durumda hiyerarşik görev silsilesini biliyor musunuz?
7. Acil durumda herkesin görev tanımından haberdar mısınız?
8. Her gün işe başlarken görevinizi ve çalışma esnasında karşılaşabileceğiniz acil durumlara karşı bilinçli misiniz?
9. Potansiyel bir acil durum için de zihinsel farkındalık en üst seviyede mi?
10. Bir çalışan yaralandığında özellikle hayati tehlike varsa ne yapmanız gerektiğini önceden biliyor musunuz?
11. Kimyasal bir sızıntı durumunda, kendinizi, çalışanları ve çalışma ortamını nasıl korumanız gerektiğini biliyor musunuz?

Acil durum plan raporunun içeriği asgari aşağıdaki başlıklardan oluşur:

• İşyerinin unvanı, adresi ve işverenin adı,
• Hazırlayanların adı, soyadı ve unvanı,
• Hazırlandığı tarih ve geçerlilik tarihi,
• Belirlenen acil durumlar,
• Alınan önleyici ve sınırlandırıcı tedbirler,
• Acil durum müdahale ve tahliye yöntemleri,
• Acil durumlar için belirlenmiş “güvenli yer”,
• İşyerine en yakın hastane bilgileri (ismi, harita gösterimi vs.),
• Aşağıdaki unsurları içeren işyerini veya işyerinin bölümlerini gösteren kroki:

 - Yangın söndürme amaçlı olarak kullanılacaklar da dâhil olmak üzere acil durum ekipmanlarının bulunduğu yerler,

- İlkyardım malzemelerinin bulunduğu yerler,

- Kaçış yolları, toplanma yerleri ve bulunması halinde uyarı sistemlerinin de yer aldığı tahliye planı,

- Görevlendirilen çalışanların ve varsa yedeklerinin adı, soyadı, unvanı, sorumluluk alanı ve iletişim bilgileri,

- İlk yardım, acil tıbbi müdahale, kurtarma ve yangınla mücadele konularında işyeri dışındaki kuruluşların irtibat numaraları,

• Planın numaralandırılmış ve paraflanmış sayfaları.

Acil durumlara müdahale ve hazırlık durumunu iyileştirmek için ilk adım, işyerinin karşılaşacağı acil durum çeşitlerinin belirlemesidir. Acil durumlar aşağıdaki şekillerde karşımıza çıkabilir:

1. İnsan kaynaklı olaylar/kazalar,
2. Yangın ve patlamalar,
3. Tehlikeli madde ve gazların salınımı,
4. Depremler, seller ve kötü hava koşulları,
5. Bulaşıcı hastalıkların ortaya çıkması, gıda zehirlenmesi,
6. Sabotaj 

İşyerinde meydana gelebilecek acil durumlar, aşağıdaki hususlar dikkate alınarak belirlenmelidir:

1. İşyerinde yapılmış/yapılan risk değerlendirmesi sonuçları,
2. Yangın, tehlikeli kimyasal maddelerden kaynaklı sıçrama, yayılım ve patlama ihtimali,
3. İlk yardım ve tahliye gerektirecek olaylar,
4. Doğal ve meteorolojik afetlerin meydana gelme ihtimali,
5. Sabotaj, terör ihtimali

İşyerlerinde patlama ve yangın gibi acil durumların belirlenmesi amacıyla aşağıda verilen kontrol listesi hazırlanması acil durum planı için yararlı olacaktır:

• İşyerindeki yanıcı, alev alıcı, parlayıcı, patlayıcı kimyasal maddeler ve bunların depolanması,
• Varsa kaynak ve kesme faaliyetleri,
• Tesiste ürünlerin bulunduğu alan, araç yükleme/boşaltma sahası,
• Potansiyel bir alev kaynağı teşkil edebilecek yüksek sıcaklıklar oluşturan alet, makine/ teçhizatlar,
• Sigara içilmesi için ayrılmış özel alanlar,
• Tesiste kullanılan tüm cihazların standartlara uygunluğu,
• Tehlikeli kimyasal maddelerin ve atıkların uygun şekilde işlenmesi, kullanılması, taşınması ve depolanması,
• Acil durum planı hazırlanan işyerinin çevresindeki işyeri ve binalardaki faaliyetler,
• Tehlikeli patlayıcı atmosfer şartlarının ortaya çıkma ve alevlenme ihtimali.

İşyerinde yapılan tehlikelerin belirlenmesi ve risk değerlendirmesi yapılarak ilkyardım gerektirecek muhtemel olaylar tespit edilmelidir. Bu olaylar;

1. Kayma, takılma, düşme,
2. Yanıklar,
3. Elektrik çarpmaları,
4. Uzuv yaralanmaları/kopmaları gibidir.

Acil durum karşısında çalışanlar tarafından genel olarak yapılması gerekenler;

• Sakin olun ne olduğunu anlamaya çalışın,
• Acil durumun tipini anladıktan sonra bulunduğunuz ortamda size zarar vermesi muhtemel materyalden uzak durmaya çalışın,
• Planlı ya da sizce en emniyetli kaçış yönünü seçmeye çalışın,
• Seçtiğiniz yönün en emniyetlisi olduğunu tekrar irdeleyin,
• Unutmayın kaçmak her zaman en iyi çözüm değildir,
• Kalmaya ya da kaçmaya hangisine karar verdiyseniz kafanızı ve yüzünüzü mutlaka emniyete alın,
• Ortamda duman veya gaz varsa solumamaya çalışın, ortamı terk edin (dumanlı ortamı sürünerek),
• Bulunduğunuz yeri terk ederken acil durum planında belirtilen önlemleri alıp o yerin güvenliğini sağlayarak terk edin.

Yangın sırasında çalışanlar tarafından genel olarak yapılması gerekenler;

• En yakında bulunan yangın ihbar düğmesine basılmalıdır.
• 112 numaralı telefondan yangının cinsi, doğru adres itfaiyeye bildirilmelidir.
• İtfaiye gelinceye kadar, başkalarını tehlikeye atmadan, mümkünse bilinçli bir şekilde yangın söndürülmeye çalışılmalıdır.
• Kapalı alandaki yangınların yayılmasını önlemek için kapı ve pencereler kapatılarak havayla teması kesilmelidir.
• Binadan çıkış mümkün değilse, dolap gibi kapalı yerlere saklanılmamalı, pencereden dışarıdakilerle iletişim kurulmaya çalışılmalıdır.
• Dumandan boğulmamak için yardım gelene kadar eğilerek ve sürünerek hareket edilmeli, ağız ve burun ıslak bez ya da mendille kapatılarak nefes alınmalıdır.
• Duman ve yanık kokusu diğer kısımlardan geliyorsa kapılar açılmamalı, kapıya dokunulmamalıdır.
• Kıyafetiniz alev almışsa, koşmadan yere yatarak yuvarlanılmalıdır. Battaniye türü örtüler alınarak alevlerin havayla irtibatını kesip yangın boğulmaya çalışılmalıdır.
• Eğer vücudumuzda yanık varsa hemen soğuk suya tutulmalıdır.
• Acil durum ekiplerinin talimatları çerçevesinde gösterilen doğrultuda acil çıkıştan çıkarak güvenli yere gidilmelidir. Burada yapılacak sayıma dâhil olunmalıdır.

İşyerinde meydana gelen patlama acil durumlarındaki müdahale yöntemi, yangın acil durum müdahale yöntemine benzerlik göstermektedir ve dikkat edilmesi gereken konular aşağıda verilmiştir.

• En yakında bulunan yangın ihbar düğmesine basılmalıdır.
• İtfaiye ve diğer acil durum servisleri aranarak patlama ve yaralılar hakkında bilgi verilmelidir.
• İlkyardım ekibi, yaralılara ilk müdahaleyi yapmalıdır.
• Acil durum ekiplerinden belirlenen personel, işletmenin doğalgazını, elektriğini kesmelidir. Patlayıcı kimyasalların tehlike teşkil edip etmediğini kontrol etmelidir.
• Yangınla mücadele ekibi, patlamadan sonra yangın çıkmasını veya büyümesini önlemek için önleme, söndürme işlemlerine başlamalıdır.
• Arama kurtarma ve tahliye ekibi, çalışanların patlamanın olduğu bölgeden ve tüm işyerinden tahliye edilmesini ve güvenli yere ulaşmalarını sağlamalıdır.
• Acil durum ekiplerinin talimatları çerçevesinde gösterilen doğrultuda acil çıkıştan çıkarak güvenli yere gidilmeli ve sayım yapılmalıdır.
• Yaralı olmayanlara güvenli yer konusunda yardımcı olduktan sonra yaralıların arama ve kurtarma işlemlerine alınan eğitim çerçevesinde başlanmalıdır.
• Patlamayla ilgili görevlilere bilgi verilmelidir.

Sel sırasında çalışanlar tarafından genel olarak yapılması gerekenler;

• Acil durum alarm düğmesine basılmalıdır.
• Vanalar kontrol edilip su borularında kaçak olup olmadığı kontrol edilmelidir.
• İtfaiyeye haber verilmelidir.
• Sel sularının işletmeye girme ihtimali var ise açık pencere ve kapılar kapatılmalıdır.
• Taşınabilir değerli eşya ve ekipmanlardan olanlar güvenli yere nakledilmelidir.
• Doğalgaz ve elektrik tesisatı kapatılmalıdır.
• İşyeri binası bariyerlerle su baskınına karşı korunmalıdır.
• Mümkünse suyun kanalizasyona doğru yönlendirilmesi sağlanmalıdır.
• Sel için belirlenmiş güvenli toplanma alanına arama kurtarma ve tahliye ekiplerinin rehberliğinde gidilmeli ve burada sayıma katılım sağlanmalıdır.

Bir kuruma yönelik gerçekleştirilen sabotaj şekilleri;

1. Şüpheli Paket Bulunması
2. Şüpheli Şahıs Görülmesi
3. Kurum Aleyhinde Yapılan Eylem ve/veya Gösteriler

İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik’in 12’nci maddesinde göre işyerinde bulunması gereken krokiler;

1. Yangın söndürme amaçlı kullanılacaklar da dâhil olmak üzere acil durum ekipmanlarının bulunduğu yerler
2. İlkyardım malzemelerinin bulunduğu yerler,
3. Kaçış yolları, toplanma yerleri ve bulunması halinde uyarı sistemlerinin de yer aldığı tahliye planı,
4. Görevlendirilen çalışanların ve varsa yedeklerinin adı, soyadı, ünvanı, sorumluluk alanı ve iletişim bilgileri,
5. İlk yardım, acil tıbbi müdahale, kurtarma ve yangınla mücadele konularında işyeri dışındaki kuruluşların irtibat numaraları

Acil toplanma alanı, acil durumların olumsuz sonuçlarından çalışanların etkilenmeyeceği mesafede belirlenmiş yeri ifade eder. Güvenli yer konusunda dikkat edilmesi gereken hususlar:

1. Tehlike ve risklerden etkilenilmeyecek uzaklıkta olmalı,
2. Tahliye olan personelin görebileceği şekilde bir levha ile işaretlenmeli,
3. İşletme personelinin tümünün tahliye olduktan sonra izdihama mahal vermeyecek büyüklükte ve genişlikte olmalı,
4. Acil durum planında güvenli yer, işletmeden güvenli yere gidişi gösteren krokiyle desteklenmeli,
5. Acil durum planında yer verilen bu bilgiler tahliye planına da eklenmeli, şeklinde sıralanabilir

İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik kapsamına giren işyerleri acil durumlara müdahale ve acil durumlarla mücadele için üç ekip görevlendirmelidir. Bunlar;

1. Yangınla mücadele,
2. Arama kurtarma ve tahliye,
3. İlkyardım ekipleridir.

Yangınla mücadele ekibinin görevleri;

1. Yangın çıktığını öğrenir öğrenmez ekip başı yangını itfaiyeye ve ilgili kişilere en kısa zamanda telefonla haber verir ve itfaiyeye yangın yerini tam adresini çıkış saatini ve yangının türünü bildirir.
2. Yangın haberi ulaştığında, yangın yerine gelerek yangının ne tür yangın olduğunu belirleyip iş yerindeki yangın söndürme malzemelerini kullanarak yangını söndürmeye ve kontrol altına almaya çalışır.
3. Herhangi bir yangın ve kurtarma olayında paniğe kapılmamalı ve kendisi ile başka bir kişiyi tehlikeye atmadan söndürme ve kurtarma çalışmalarını yapmalıdır.
4. Yangın içerisinde kalmış herhangi bir canlı belirlediklerinde arama, kurtarma ve tahliye ekibine bildirerek kurtarılmasını sağlar.
5. Sorumlu bulunduğu alan ve bölümlerde çıkacak yangına derhal müdahale etmeli, yangını söndürmeli ve yayılmasına mani olmalıdır. Bu çalışmada yangın yerine en yakın olan ekip üyesi mevcut yangın söndürücüyü alıp rüzgarı da arkasına alarak;
   • Cihazın mührünü kopartmalı,
   • Cihazın pimini çekmeli,
   • Cihazın hortum ucundan çıkan kimyasal maddeyi alevin ön ve alt kısmına doğru tutarak alevin arkasına doğru söndürerek ilerlemeli,
   • Elektrikli cihaz, kablo, pano, jeneratör örneği (ÇSGB, 2017) elektrik yangınlarında kesinlikle su kullanmamalı, kuru toz tipi yangın söndürücü kullanmalıdır.
6. Yangın bölgesinin çevresini güvenlik şeritleriyle çevirerek, ilgisiz şahısların yangın bölgesine girmesini engeller.
7. Gelecek itfaiye ve ambulans araçlarına yardımcı olmak amacıyla güzergâh üzerindeki araçların ve diğer engellerin kaldırılmasını sağlayarak yol gösterir.
8. İtfaiye ekibi geldikten sonra söndürme çalışmaları itfaiye ekibine bırakılır, yalnızca yardım istendiği durumlarda itfaiye ekibine yardımcı olunur.
9. Yangın esnasında ve sonrasında yangın ve kurtarma ekip şefinin vereceği emirler yerine getirilmelidir,
10. İşyerinde periyodik olarak düzenlenen yangın eğitimlerine ve yangın tatbikatlarına katılmalıdır.
11. İşyerinde alınmış yangın tedbirlerini sürekli kontrol altında tutmalıdır. Tespit ettiği aksaklıkları yangın söndürme ve kurtarma ekip şefine bildirmelidir.
12. İşyerinde olağan durumlarda yangın kaçış yollarını denetleyerek sürekli kullanılabilir durumda olmasını sağlamalıdır.
13. Olay yerine gelen İtfaiye ve diğer müdahale, kurtarma ekiplerine yardımcı olur, itfaiye ekibi ile koordineli çalışarak itfaiyenin yangını söndürmesine yardım eder.
14. Yangın söndürüldükten sonra çevre güvenlik önlemlerini sürdürerek yangın yerinin temizlenmesini sağlamak ve diğer ekiplerle birlikte yangının çıktığı yer, çıkış nedeni, yangın söndürme çalışmaları, yangın sonrası maddi hasar ve diğer kayıplarla ilgili bir rapor hazırlar ve eksilen teçhizatı belirleyerek sorumlu iş güvenliği uzmanına bildirir

Arama, kurtarma ve tahliye ekibinin görevleri;

• İşyerinde olağan durumlarda yangın kaçış yollarını denetleyerek sürekli kullanılabilir durumda olmasını sağlar.
• En hızlı şekilde teçhizatları ile birlikte yangın yerine ulaşır ve yangın söndürme ekibinden alınacak bilgiler ışığında arama kurtarma ve tahliye çalışmalarına başlar.
• Acil durum kurtarma esnasında ve sonrasında ekip şefinin vereceği emirleri yerine getirir.
• Ekipte olanlar kendi can güvenliklerini kesinlikle tehlikeye atmamalıdır.
• Kendi can güvenliklerini tehlikeye atmadan yangın içerisinde kalan canlılara gerekli teçhizatı kullanarak ulaşmaya çalışır.
• Kurtardıkları canlılara uygulanacak ilk yardım için ilk yardım müdahale bölgesine taşınmasını sağlar.
• Yangın içerisinde kurtarılması öncelikli malzemeler ve eşyalar varsa bunların yangın dışına çıkarılması çalışmalarını yapar.
• İtfaiye ekibi geldikten sonra itfaiye ekibine arama kurtarma ve tahliye çalışmalarında yardımcı olur.
• Yaşlı, engelli, hamile gibi özel politika gerektiren gruplarla acil durumlarda yardımcı olmak üzere bu ekipten bir sorumlu ilgilenir.

İlk yardım ekibinin görevleri;

1. Tahliye gerektiren durumlarda toplanma bölgesindeki birim amirleri ile birlikte çalışanların isim listesine göre sayımını yapar.
2. Gerektiğinde işyerinde çalışanların tahliyesine yardımcı olur.
3. Yaralı ve hastaların isim ve durumlarını tespit ederek, tıbbi ilkyardım gelene veya sağlık kurumuna götürülünceye kadar gereken ilk yardımı yapar.
4. İlkyardım malzemelerini acil toplanma alanına getirerek gerekli müdahaleyi yapar. Durumu ağır olanları tespit eder, ambulans çağırıp hastaneye gönderilmesini sağlar. Ambulansın gelmediği durumlarda işyerinden temin edilen bir araçla yaralıya refakat ederek en yakın hastaneye sevkini sağlar.
5. İşyerinde yapılan eğitim çalışmalarına katılır.
6. İşyerinde alınmış ilkyardım tedbirlerini sürekli kontrol altında tutar, tespit ettiği aksaklıkları ilkyardım şefine bildirir.