Afet yönetim sistemini oluşturan zarar azaltma, hazırlık, müdahale ve iyileştirme süreçlerinden hazırlık sürecinde yapılması gereken çalışmaların en önemlilerinden birisi de kıt olan zaman kaynağının verimli bir şekilde kullanılabilmesi için mevcut kaynakların, imkân ve kabiliyetlerin tespit edilmesidir. Zamanı geri getirmek mümkün olmadığından, altın saatler olarak adlandırılan 48-72 saat aralığını etkin bir şekilde kullanabilmek için hazırlık sürecini çok iyi değerlendirmek gerekmektedir.

Afet ve durum yönetiminin vazgeçilmez unsurları:

a. Müdahalede ihtiyaç duyulacak tüm güç ve kaynakların ulusal ve yerel düzeyde planlama esaslarının belirlenmesi,

b. Belirlenen güç ve kaynakların olay bölgesine hızlı ve güvenli bir şekilde ulaştırılması,

c. Müdahale hizmetlerinin koordinasyonundan sorumlu ana ve destek çözüm ortaklarının görev, yetki ve sorumluluklarının düzenlenmesi,

d. Afet ve acil durumlara etkin bir şekilde müdahalenin sağlanması şeklinde sıralanabilir

Afet yönetimi temel ilkelerinin ve afetin çeşidine göre izlenmesi gereken yol haritasının ilk iki sırasını, haberleşmenin sağlanması ve ulaştırma ve trafik faaliyetlerinin düzenlenmesi oluşturmaktadır.

Ulaştırma; insanların, eşyaların ve bilginin her türlü amaçla yer değiştirmesi demektir.

Lojistik için günümüzde en fazla kabul gören tanım, The Counsil of Management (CLM) kuruluşu tarafından yapılmıştır. Buna göre; “Lojistik, müşterilerin ihtiyaçlarını karşılamak üzere her türlü ürün, servis hizmeti ve bilgi akışının başlangıç noktasından (kaynağından), tüketildiği son noktaya (nihai tüketici) kadar olan tedarik zinciri içindeki hareketinin etkili ve verimli bir biçimde planlanması, uygulanması, taşınması, depolanması ve kontrol altında tutulması hizmetidir” şeklinde tanımlanmıştır.

Genel anlamda afet yardım faaliyetleri ilk yardım malzemeleri, yiyecek, ekipman ve arama kurtarma ekibinin tedarik noktasından, afet bölgesinde coğrafi olarak dağınık çok çeşitli destinasyon noktalarına dağıtımı; afetzedelerin afet bölgesinden tahliyesi, emniyetli ve çok hızlı bir şekilde sağlık merkezlerine transferinin yapılmasıyla ilgili faaliyetlerdir.

Literatürde afet lojistiği süreçleri farklı şekilde ele alınmasına rağmen, Kovacs ve Spens’e (2007) göre afet lojistiği; hazırlık, anında müdahale ve iyileştirme olmak üzere üç aşamadan oluşur.

TAMP kapsamında, kaynakların etkin bir şekilde kullanımını sağlamak amacıyla Kaynak Yönetimi Hizmet Grubu kurulmuştur. Bu grubun görevleri;

• Afet ve acil durumlarda çalışacak özel personel, uzman, malzeme, araç gereç, makine ve ekipman ihtiyaç tespiti ve temini için kaynak yönetimi planlaması yapmak, temin etmek,

• Görevli personeli, tüm kullanılan malzemeleri, araç ve gereçleri, makinaları, ekipmanları vb. kayıt altına almak,

• Kaynak israfını kontrol etmek, denetlemek, iş gücü ve kamu görevlileri takip programı yapmaktır.

Türkiye Afet Müdahale Planında (TAMP) hedefler (Resmi Gazete, 2014):

• Hayat kurtarmak,

• Kesintiye uğrayan hayatı ve faaliyetleri en kısa sürede normale döndürmek,

• Müdahale çalışmalarını hızlı ve planlı bir şekilde gerçekleştirmek,

• Halk sağlığını korumak ve sürdürmek,

• Mülkiyet, çevre ve kültürel mirası korumak,

• Ekonomik ve sosyal kayıpları azaltmak,

• İkincil afetleri önlemek ya da etkilerini azaltmak,

• Kaynakların etkin kullanımını sağlamak şeklinde sıralanmıştır.

Planlama, ana hatları politikalarla belirlenmiş olan belirli bir işin, belirli bir projenin belirli bir dönemde gerçekleştirilmesi için yapılması gereken işlerin saptanması ve izlenecek yolların seçilmesi olarak tanımlanabilir.

Planlama, tehlike oluşmadan önce uygulanan çalışmalardır ve üç basamaktan oluşmaktadır:

• Şimdiki durumu, mevcut kaynakları ve bulunabilecek kaynakları belirlemek,

• Hedefleri belirlemek ortaya koymak,

• Bir afet anında yapılacak işleri tespit etmektir.

Kaynak planlamanın unsurlarını aşağıdaki şekilde kategorize edebiliriz:

• Kaynakların belirlenmesi,

• İhtiyaçların saptanması,

• Tahsislerin yapılması,

• Sözleşmelerin düzenlenmesi.

Afet ve acil duruma yönelik ihtiyacın belirlenmesinden önce genel olarak ulaştırma talebinin hangi ölçütler göz önünde bulundurularak belirlendiğine bir bakalım. “Ulaştırma talebinin belirlenmesi belirli bir coğrafyanın içinde, belirli bir zamanda (veya dönemde):

• Nerelerdeki,

• Hangi özellik ve miktarlardaki insan ya da yüklerin,

• Nerelere,

• Hangi amaç veya nedenlerle,

• Ne zaman ve

• Hangi koşullarda ulaşmak ya da ulaştırılmak istendiğinin belirlenmesi demektir.

İhtiyaç yokluk hissiyle belirip karşılanma isteği uyandıran, karşılanmadığında sıkıntı veren, karşılandığında tatmin hissi veren ekonomik ve biyolojik bir olay olarak da tanımlanmaktadır. İnsanların yaşamlarını devam ettirebilmek için ve olmadığında sıkıntı çektikleri koşullara ya da varlıklara “ihtiyaç” adı verilir.

Afet sırasında ve sonrasında altın saatler olarak adlandırılan ilk 48 ila 72 saatin hayat kurtarmada önemi göz önüne alındığında kaynak kullanımında öncelik sırasının:

• Enkaz kaldırma, kurtarma ve yıkıntıların temizlenmesi,

• Afetzedelerin beslenmesi, barındırılması ve ısıtılması,

• Ulaşım ve haberleşmenin sağlanması,

• Emniyet ve güvenliğin sağlanması ile

• Sağlık hizmetlerinin yerine getirilmesi şeklinde olması uygun olacaktır.

Ulaştırma kaynaklarından herhangi birine, ister afet ve acil durumlar isterse seferberlik ve savaş haline yönelik bir yükümlülük verilmiş olsun mutlaka bir sözleşmeye/ protokole bağlanması gerekir. İhtiyacı karşılayacak ulaştırma kaynaklarının hangi şekil ve şartlarda verilen görevi yerine getireceğine ait esasları belirlemek üzere ihtiyacı karşılanacak bakanlık, kurum ve kuruluş ile ihtiyacı karşılayacak firma arasında sözleşme düzenlenmelidir. Sözleşmede:

• Konu ve amaç,

• Taraflar,

• Kapsam,

• Hukuki dayanak,

• Esaslar,

• Yükümlülüklerin yerine getirilme şekli,

• Mali hususlar,

• Diğer hususlar ile

• Yürürlük ve yürütme, hususlarına yer verilir

Kaynak yönetimi dört aşamadan oluşmaktadır. Bunlar:

• Planlama,

• Organizasyon,

• Yönetim

• Kontrol’dür.

Afet ve acil durumlar ile seferberlik planlamalarında, ihtiyaç duyulan insan kaynağının, malzemenin, ürün, mal ve hizmetin doğru yere, doğru zamanda ve güvenli bir şekilde ulaştırılması için etkin bir nakliye sisteminin kurulması önem taşımaktadır. Bu amaçla:

• Farklı malzeme türlerine ilişkin araç tipleri (frigofrik, konteyner taşıyıcı, kapalı kasa, vd.) ve kapasiteleri belirlenmeli,

• Araçların yükleme ve boşaltma yöntemleri belirlenmeli, gerekli ekipmanlar oluşturulmalı,

• Afet anında araçların hızla ve yeterli sayıda bulunabilirliğini sağlayacak sistem kurulmalı, uygun sayıda özmal ve kiralık araç kombinasyonu oluşturulmalı,

• Araçların masraflarının en az seviyede tutulabilmesi ve afet görevlerinde araçlarla ilgili sorunlar yaşanmaması için araçların tüm periyodik bakımları yapılmalı,

• Araçlara malzeme teslim ve araçlardan malzeme tesellüm prosedürü oluşturulmalı,

• Depolardan afet bölgelerine seçenek güzergâhlar belirlenmeli,

• Araç içi yükleme optimizasyonları yapılmalı,

•Araçlardan azami derecede fayda elde edebilmek ve kurallara uygun bir şekilde kullanılmasını sağlamak için araç takip sistemleri (GPS, GPRS, GIS) kurulmalı,

• Taşımacılık yönetimi bilgi teknolojileri (TMS) altyapı oluşturulmalıdır.

Ulaştırma sektöründe; kaynak olarak adlandırdığımız araç - gereç, hizmet ve tesislerin büyüklüğü aşağıdaki şekildedir:

Kara yolu yol ağında; 2.489 km otoyol, 31.126 km devlet yolu ve 33.355 km il yolu olmak üzere toplam 66.970 km yol bulunmaktadır. Tüm yol ağında 76,5 km uzunluğunda 175 adet tek tüp tünel ve 229 km uzunluğunda 120 adet çift tünel hizmet vermekte olup, toplamda tek tünel uzunluğu 306 km’dir. Eylül 2016 tarihi itibariyle ülkemizdeki trafiğe hizmet veren toplam 7.983 köprünün uzunluğu 505 km’ye ulaşmıştır.

Sistemin genel işleyişi bakımından, fiziki bir sunucu üzerinde yetkilendirme, parametre ve log sunucu hizmetlerini birlikte barındıran temel modül üzerinde çalışan web tabanlı uygulama yazılımı (NETIGMA) ve harita istemcisi (NETGIS) ile buna bağlı bir hali VTYS hali hazırda UDHB bünyesinde var olan MS SQL veri tabanına entegre edilecek ve servislerden gelen veriler UDHB KEBS veri tabanına aktarılarak entegre edilen NETIGMA sistemi sayesinde gerekli veri güncelleme görüntüleme işlemleri aynı veri tabanı üzerinden gerçekleştirilecektir.