Nüfusu 80 milyona dayanan Türkiye’nin günün her hangi bir saatinde bir acil durum veya afet durumuyla karşılaşma olasılığı oldukça yüksektir. Olası bir acil durum veya afetten olaya maruz kalabileceklerin etkilenmemesi veya en az şekilde etkilenmesi için mutlaka acil durum ve afet yönetimi planlarının hazırlanması, bu planların etkili bir şekilde uygulanması, gerekli önlemlerin alınması ve belirli aralıklarla tatbikatların yapılması gerekmektedir. Acil durum ve afet yönetimi ile ilgili bütün planların da mutlaka bilimsel veriler kullanılarak hazırlanmış olan acil durum ve afet senaryolarına dayandırılarak yapılması gerekir. Türkiye’de maalesef bu konuya yeterince önem verilmemiş acil durum ve afet yönetimi planları genellikle senaryolar hazırlanmadan yapılmıştır.

Aileden başlayarak devletin tüm kurum ve kuruluşlarının, özel sektörün hazırlamak zorunda olduğu afet ve acil durum planlarının mutlaka acil durum ve afet senaryolarına dayandırılarak hazırlanması gerekir. Ayrıca bu planlar gereği yapılmak zorunda olan afet tatbikatlarının da tatbikat senaryosuna dayandırılarak uygulanması gerekir.

Acil durum; büyük, fakat genellikle yerel imkânlarla baş edilebilen çapta, ivedilik gerektiren tüm durum ve hâller şeklinde tanımlanır. 5902 sayılı kanunda ise, “Toplumun tamamının veya belli kesimlerinin normal hayat ve faaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan ve acil müdahaleyi gerektiren olaylar ve bu olayların oluşturduğu kriz hâli” olarak tanımlanmıştır.

Acil durumlarla, günlük hayatta her alanda karşılaşılabilir. Acil duruma müdahale, söz konusu alanda özel bilgi ve donanım sahibi kişi ve kuruluşlar tarafından, önceden belirlenen görev tanımları, standart işleyiş ve haberleşme-raporlama düzeni çerçevesinde gerçekleştirilir. Alana özel müdahale ile durumun normalleşmesi, iyileşmesi sağlanır. Acil durumlar afet kapsamında ya da afet kapsamı dışında gündeme gelebilir.

Toplumun tamamı veya belli kesimleri için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar doğuran, normal hayatı ve insan faaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan, etkilenen toplumun baş etme kapasitesinin yeterli olmadığı doğa, teknoloji veya insan kaynaklı olay şeklinde tanımlanmaktadır. Afet bir olayın kendisi değil, doğurduğu sonuçtur. Daha açık olarak, afet, doğa ya da teknoloji kaynaklı tehlikenin insan faaliyetiyle olumsuz etkileşimi ile ortaya çıkan veya doğrudan insan eliyle, yönetimlerin ya da toplulukların siyasi, ekonomik, sosyal karar ve tercihleriyle meydana getirilen durumların (karmaşık acil durumlar) sonucunda; tehlikeye maruz kalan varlıkların baş etme kapasitesinin yeterli olmadığı koşullarda; olağan yaşantının ve faaliyetlerin fiziksel, ekonomik, sosyal ve psikolojik bakımdan ağır kayıp ve zarara uğraması nedeniyle tamamen durması ya da ciddi biçimde kesintiye uğramasıdır.

Tanımlardan görüldüğü gibi meydana gelen olayın sonuç ve boyutlarına ve etkilenenlerin olayın üstesinden gelip gelememelerine göre acil durum veya afet birbirinden ayrılmaktadır. Acil durum yıkıcı, harap edici olabilmekle birlikte, boyutu afete göre sınırlı olur ve yerel imkânlarla olayın üstesinden gelinebilen bir durumdur.

Acil Durum Yönetimi, acil durumun meydana gelmesinden hemen sonra başlayarak, etkilenen toplulukların tüm ihtiyaçlarını zamanında, hızlı ve etkili olarak karşılamayı amaçlayan yönetim sürecidir. Afet Yönetimi; afetlerin önlenmesi ve zararlarının azaltılması, afet sonucu doğuran olaylara zamanında, hızlı ve etkili olarak müdahale edilmesi ve afetten etkilenen topluluklar için daha güvenli ve gelişmiş yeni bir yaşam çevresi oluşturulabilmesi için toplumca yapılması gereken topyekûn bir mücadele süreci olarak tanımlanmaktadır.

Afet yönetimini, acil durum yönetiminden ayıran en önemli fark afet yönetiminin sürekli olmasıdır. Acil durum yönetimi ise sürekli değildir, belirli bir zamanla sınırlıdır ve acil durum yönetimini gerektiren olay ve nedenler ortadan kalktığında sona erer.

Acil durum olayın ortaya çıkması ile başlar, olayın pik seviyeye ulaşması ile devam eder, alınacak önlemlerle acil duruma neden olan sebeplerin ortadan kalkması ve normale dönüşün sağlanması ile süreç tamamlanır. Acil durum ve afet yönetimi arasındaki en önemli fark acil durumun sürekli olmayıp, acil durum olarak değerlendirilen bir olayın meydana gelmesi ile başlayarak pik seviyeye ulaşması ve acil durumu gerektiren nedenler ortadan kalktığında sona eren bir yönetim şekli olmasıdır. Ayrıca acil durumlar yerel imkânlarla üstesinden gelinen, afetler ise gelinemeyen olaylardır.

Afet ve acil durum hallerinde; arama, kurtarma, tıbbi ilk yardım, tedavi, defin, salgın hastalıkları önleme, yiyecek, içecek ve giyecek temini, acil barındırma, ısıtma, aydınlatma, ulaştırma, enkaz kaldırma, altyapıyı asgari seviyede çalışır hale getirme, akaryakıt gibi acil hizmet ve ihtiyaçların karşılanması ve bu konularda yapılacak her türlü iş, işlem, tahsis, kiralama, satın alma, hibe ve kamulaştırma gibi faaliyetler de Acil Yardım diye isimlendirilir.

Kurumların afetle ilgili çalışmalarında, özellikle zarar azaltma ve hazırlık konularında görev yapan idareci konumundaki kişilere de afet yöneticisi denir.

Afet tehlikesi ve riskinin belirlenmesi çalışmaları sonucunda elde edilen ve farklı büyüklük ve konumlardaki tehlikelerin gerçekleşmesi halinde meydana gelebilecek tüm zarar ve kayıpları tahmin etmeye yarayan bilimsel çalışmalara afet senaryosu denir. Senaryolarda olabildiğince gerçeğe yakın koşulların canlandırılması gerekir. Ancak afete müdahale planlarının yeterliliği için bazen en olumsuz sonuçlar doğurabilecek senaryolar da tercih edilebilir.

Acil durum tehlike ve riskinin belirlenmesi çalışmaları sonucunda elde edilen ve yerel imkânlarla üstesinden gelinebilecek farklı büyüklük ve konumlardaki tehlikelerin gerçekleşmesi halinde meydana gelebilecek tüm zarar ve kayıpları tahmin etmeye yarayan bilimsel çalışmalara acil durum senaryosu denir. Senaryolarda olabildiğince gerçeğe yakın koşulların canlandırılması gerekir. Ancak acil duruma müdahale planlarının yeterliliği için bazen en olumsuz sonuçlar doğurabilecek senaryolar da tercih edilebilir.

Bir acil durum veya afet halinde yapılması planlanmış olan müdahale sürecinde yer alacak eylemlerin uygunluğunu, yeterliliğini ve güncelliğini mümkün olduğunca gerçeğe yakın koşullar altında ve bir senaryoya bağlı kalarak denemek amacıyla yapılan uygulamalara tatbikat denir. Masa başı tatbikatı, uygulama tatbikatı (işlevsel tatbikat) ve genel tatbikat (tam ölçekli tatbikat) olarak farklı düzeylerde icra edilebilirler.

Yerleşime açılması düşünülen boş alanlardaki tüm afet tehlikelerini, yapılaşmış alanlarda ise tüm afet risklerini büyük ölçekli hâlihazır haritalar üzerinde belirleyen çalışmalara mikro bölgeleme denir.

Güvenli arazi kullanım kararları alınmasında yararlı olan, kentsel dönüşüm ve zarar azaltma planlaması çalışmalarında ise öncelikler ve stratejilerin belirlenmesinde imar planlamasını yönlendiren detaylı jeolojik, jeofizik ve jeoteknik çalışmalar, bu kapsamda değerlendirilir. Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliğine göre, özellikle afete yönelik mikro bölgeleme veya jeolojik etüt raporları Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından onaylanmadan imar planları hazırlanamayacaktır.

Yerleşim birimi ölçekli yapılacak afet senaryoları çalışmalarında afet tehlikesi ve riskini belirleyebilmek için mutlaka mikro bölgeleme çalışmalarının yapılması veya var olanlarından yararlanılması gerekir.

Afetlerin her safhasında can kaybını ve ekonomik kayıpları en aza indirmek için konuyla ilgili veri ve bilginin eş güdüm içinde zamanında sağlandığı ve değişiminin sanal bir ağ ortamında kolaylıkla yapılabildiği bütünleşik ve teknolojik sisteme afet bilgi sistemi denir. Teknolojik altyapısı veri, veri tabanı, coğrafi bilgi sistemleri, bilgisayar ağları ve internet erişimine dayanır. Afet bilgi sistemleri kullanılarak acil durum ve afet senaryoları çok daha kolay ve çok daha gerçekçi bir biçimde hazırlanabilir.

Belirli bir formatta ve erişim güvenliğine uygun olarak bilgisayar ortamına aktarılan nitelikli veri bütünü veri tabanı olarak tanımlanır. Gerektiğinde güncellenmesi ve üzerinde işlem yapılmasına imkân veren yazılımlarla yönetilen ve kullanılan sayısal bilgi depolarıdır. Veri tabanı, bilgiyi verimli ve hızlı bir şekilde yönetip değiştirebilir. Bilgi sistemlerinin kalbidir.

Verilerin karar alma sürecine destek verecek şekilde anlamlı bir biçime getirilmek üzere analiz edilerek işlenmesiyle ulaşılan sonuçlar ise bilgi diye tanımlanır. Araştırma, planlama ve yönetimdeki karar verme yeteneklerini artırmak amacıyla çeşitli kaynaklardan gelen ve toplanan verileri işleyerek bilgi haline çeviren ve bilgisayar ortamında erişime sunan sistemler bilgi sistemleri olarak tanımlanır. Bilgi sistemlerinin en önemli amacı güvenilir bilgiyi gereken yer ve zamanda teslim edebilmesidir. Bilgi sistemleri, bilgi ve veriyi işlem sürecinden geçirerek, anlamlı çıktılara dönüştürürler.

Acil durum veya afet senaryoları çok farklı amaçlar için hazırlanabilir. Amacınıza, ölçeğinize (aile, işyeri, mahalle, ilçe, il, bölge ve ülke gibi) ve tehlikenin türüne göre senaryo hazırlıklarında ve hazırlayacağınız senaryonun içeriğinde farklılıklar görülür. Genel olarak farklı büyüklük ve konumlardaki tehlikelerin meydana gelmesi halinde, mevcut yerleşme ve yapılaşma üzerinde yol açabileceği tüm hasar, zarar ve kayıpları ve bütün olumsuzlukları tahmin edebilmek için acil durum ve afet senaryolarının yapılması gerekir. Acil durum ve afet senaryoları, acil durum ve afet yönetimi ile ilgili yapılacak olan veya yapılması gereken planların hazırlanmasına temel teşkil eder. Ayrıca tatbikat ve eğitim çalışmalarının da olmazsa olmazlarındandırlar.

Senaryolar hazırlanma amaçlarına göre dört çeşide ayrılır. Bunlar;

1. Acil durum için,
2. Afet yönetimi için,
3. Tatbikat için,
4. Eğitim için hazırlanan senaryolardır.

Acil durumlar için senaryo hazırlamaya başlamadan önce afet ve acil durum arasındaki farkı düşünerek afet boyutuna ulaşmayacak veya ulaşmayacağını öngördüğümüz olaylar için acil durum senaryosu hazırladığımızı unutmamalıyız. Acil durumlar yıkıcı, harap edici olabilmekle birlikte yerel ölçekte üstesinden gelinebilen olaylardır. Acil durum sonrası ortaya çıkabilecek durum senaryo ile öngörülmeye çalışılarak acil durum anında birey olarak en doğru davranışı göstermemize yardımcı olunmaya çalışılır. Ayrıca sorun alanlarımızı ve gereksinimlerimizi belirlememize yardımcı olarak bunlara karşı önlemlerimizi önceden almamıza ve kapasite geliştirmemize yardımcı olur. Böylece senaryo çalışmalarından elde edilen bilgiler ışığında acil durum neticesinde ortaya çıkabilecek olumsuzluklar en az seviyeye indirilebilir.

Acil durumlar yangın, su basması, hırsızlık, kimyasal madde sızıntısı, elektrik kesintisi, şiddetli fırtına, iş kazası gibi olaylar için olabilir. Her acil durumun kendine özgü özellikleri vardır. 6331 sayılı “İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu” kapsamında çıkarılmış olan “İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik” gereğince acil durum planlarının hazırlanması gerekmektedir. Bu planlar mutlaka acil durum senaryolarından yararlanarak hazırlanmalıdır.

Afet yönetimi zarar azaltma, hazırlık, müdahale ve iyileştirme aşamalarından oluşur ve bir döngü şeklinde gösterilir. Döngü şeklinde gösterilmesinin en büyük nedenlerinden birisi afet yönetimi çalışmalarının sürekli olduğu veya olması gerektiğini vurgulamaktır.

Afet yönetimi çalışmalarının oluşturduğu döngüyü bir zincirin halkası gibi düşündüğümüzde her aşamada yapılan faaliyetlerin bir sonraki aşamada yapılacak faaliyetlerin başarısını doğrudan etkilediği açıkça görülür. Bu nedenle mümkün olduğunca her aşamadaki faaliyetlerin veya yapılması gereken çalışmaların eksiksiz bir şekilde uygulanması gerekir. Afet yönetiminin her aşamasında yapılması gereken çalışmaların ve faaliyetlerin belirlenmesinde diğer çalışmaların yanı sıra afet senaryoları çalışmalarından yararlanılması bu anlamda çok önemlidir. Afet anında karşılaşılabilecek bütün olası olaylar ve bu olayların üstesinden gelebilmek için yapılması gereken eylemler senaryoya dâhil edilerek afet yönetimi ile ilgili bütün planların daha gerçekçi bir biçimde yapılması sağlanır. Afet senaryosu çalışmalarının sonuçlarından yararlanarak afet yönetiminin her aşamasında yapılması gereken çalışmalar afet meydana gelmeden önce öngörülebilir ve zarar azaltma, hazırlık, müdahale ve iyileştirme çalışmaları daha gerçekçi bir biçimde planlanabilir. Bu planların afet olmadan önce uygulanmasıyla da afet zararları en aza indirilebilir.

3 Ocak 2014 tarih ve 28871 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren “Türkiye Afet Müdahale Planının” amacı; afet ve acil durumlara ilişkin müdahale çalışmalarında görev alacak hizmet grupları ve koordinasyon birimlerine ait rolleri ve sorumlulukları tanımlamak, afet öncesi, sırası ve sonrasındaki müdahale planlamasının temel prensiplerini belirlemektir. TAMP, ülkemizde yaşanabilecek her tür ve ölçekte, afet ve acil durumlara müdahalede görev alacak, bakanlık, kurum ve kuruluşlar, özel kuruluşlar, STK’lar ve gerçek kişileri kapsar. Afet ve Acil Durum Yüksek Kurulu TAMP kapsamında hangi olay türlerine yönelik ulusal düzeyde plan hazırlanacağına karar verir. Bu planların belirlenen olay türlerine göre hazırlanacak olan afet senaryolarını dikkate alarak yapılması gerekmektedir. Türkiye Afet Müdahale Planı (TAMP) gereğince senaryo çalışmalarına göre hazırlıkların planlanması ve kapasite artırılacak alanların (personel, malzeme, ekipman vb.) belirlenmesi istenmektedir. TAMP’ın her tür ve ölçekteki tehlikeleri kapsaması gerekir. TAMP gereğince hazırlanmak zorunda olan “Türkiye Afet Müdahale Planı”, “Ulusal Düzey Hizmet Grubu Planı”, “Ulusal Düzey Olay Türü Planları”, “İl Afet Müdahale Planı”, “İl Hizmet Grubu Operasyon Planı”, “Yerel Düzey Olay Türü Planları” gibi planlar afet senaryolarına göre hazırlanmalıdır. Ulusal düzey hizmet grubu planlarında afet türlerinin tamamı dikkate alınarak planlama ve kapasite geliştirme yapılmalıdır.

Planlar ve senaryolar hazırlanırken aşağıdaki varsayımlar dikkate alınmalıdır:

• Muhtemel afetin geçmiş yıllarda o bölgede meydana gelen en büyük çaplı afetten daha büyük ve yaygın olabileceği, geçmişte bilinen afet hasarı olmasa dahi afet tehlike haritasındaki olası afetlerin meydana gelebileceği,
• Küresel ısınma, iklim değişikliği, kuraklık gibi yavaş gelişen doğal afetlerin süreç içinde daha önceden hiç yaşanmamış sonuçlar doğurabileceği,
• Afetlerde yangınların çıkabileceği, sanayi ve enerji tesislerinde yangın, patlama, kimyasal sızma, akaryakıt veya petrol sızıntısı ve gaz kaçakları gibi ikincil afetlerin meydana gelebileceği, aynı anda birden fazla afetle mücadele edilmesi gerekebileceği,
• Zarar gören binaların çok olabileceği, açıkta kalan ailelerin barınma problemlerinin artabileceği,
• Afet bölgesi ve dışında ulaşım talebinin artabileceği,
• Ulaşım yollarında ve tesislerinde hasarlar meydana gelebileceği, ulaşımın bir süre aksayabileceği veya durabileceği,
• Barajların, santrallerin, akaryakıt depo ve tesisleri ile diğer önemli bina ve tesislerin hasar görebileceği veya tamamen yıkılabileceği, bu hasarlardan kaynaklanan can, mal ve kayıpların olabileceği,
• İletişim ve haberleşme sistemlerinin kesintiye uğrayabileceği,
• Elektrik, doğalgaz, içme suyu, arıtma ve kanalizasyon tesislerinin ağır hasar görebileceği ve çalışamaz hale gelebileceği, bu durumun susuzluğa ve salgın hastalıklara yol açabileceği, ısınma, aydınlatma ve enerji sorunlarının ortaya çıkabileceği,
• Afetin, gece veya sabaha karşı meydana gelebileceği, mesai saatleri içerisinde veya tatil günlerinde, kış veya yaz şartlarından birisinde olabileceği,
• Hasarın büyük olabileceği, enkaz altında insanların kalabileceği,
• Kuvvetli artçı veya başka depremler sonucunda binaların hasar düzeyinin artabileceği hatta yıkılabileceği,
• Gıda, ilaç, ısınma, barınma vb. temel ihtiyaçlarda sıkıntılar meydana gelebileceği,
• Hükümet binası, sağlık ve eğitim tesisleri gibi kritik tesislerin hasara uğrayabileceği,
• Görevli personel ve ailelerinin de afetten etkilenebileceği,
• Afet bölgesinde görevlendirilen ekiplerin de barınma, ısınma, yiyecek ve içecek ihtiyaçlarının olabileceği,
• Afet bölgesinde asayiş sorunlarının olabileceği, toplumsal olayların olabileceği,
• Yiyecek, içecek, giyecek, barınma ve benzeri acil yardım ihtiyaçlarının belirlenmesinde ve temininde acil yardım süresinin 15 günden daha fazla olabileceği,
• Kış ve yaz şartlarının genel hayatı etkileyecek derecede olumsuz geçebileceği, yaz aylarında gerçekleşen bir afetin etkilerinin kış aylarında da devam edebileceği,
• Afetin ve varsa ikincil afetlerin etki alanının birden fazla ili kapsayacak büyüklükte olabileceği, bu nedenle destek illerin de yardımına ihtiyaç duyulabileceği,
• Olay bölgesinde incinebilir gruplar ve yabancı uyruklu kişilerin olabileceği,
• Kontrolsüz nüfus hareketlerinin olabileceği,
• Kimyasal, Biyolojik, Radyolojik ve Nükleer-KBRN tehdit ve tehlikelerinin olabileceği,
• Karantina önlemlerinin gerekebileceği,
• Tahliye ve yerleştirme gerekebileceği,
• Kültürel ve tarihi mirasın etkilenebileceği,
• Komşu ülkelerde yaşanabilecek afetlerin ülkemizi de etkileyebileceği,
• Yaşanan afetler sonrası ekonomik krizlerin tetiklenebileceği.

Tatbikatlar olası acil durum veya afet anında yapılması planlanmış olan eylemlerin uygunluğunu, yeterliliğini ve eksik yönlerinin bulunup bulunmadığını mümkün olduğunca gerçeğe yakın koşullar altında ve bir senaryoya bağlı olarak denemek ve pratik yapmak amacıyla yapılır. Böylece çok sayıda tatbikat yapılarak acil durum ve afet anında en doğru davranışı göstermemiz, en doğru kararı almamız sağlanır.

Tatbikatlar için hazırlanacak olan senaryolar tatbikatın gerçeğe yakın bir şekilde yapılmasına yardımcı olur. Senaryo hazırlanırken acil durum ve afet anında karşılaşılabilecek bütün olası durumlar düşünülmeye çalışılarak çözüm yollarının önceden düşünülmesine katkı sağlarlar.

Tatbikatlar için hazırlanan senaryolar aşağıdaki başlıkları içerir.

• Amaç ve kapsam
• Hedefler
• Olay türü seçimi (Tehlike analizi yapılarak belirlenmeli)
• Olay türüne ve çalışma yapılacak alanın büyüklüğüne/ ölçeğine göre gerekli olabilecek verilerin elde edilmesi
• Senaryo parametrelerinin belirlenmesi (olası tehlikeler ve bunların olası büyüklükleri. Örneğin depremin büyüklüğü, derinliği, oluş yeri ve zamanı)
• Ana ve ayrıntılı olayların yazılması (Senaryoda “Ana Olaylar” ve bunlarla ilgili “Detaylandırılmış Olaylar” geçmişteki benzer olaylardan da yararlanarak ve onlara benzeştirilerek kurgulanır.)
• Farklı olası olayların enjekte edilmesi (yangın çıkması, patlama olması gibi)
• Olası müdahalelerin listelenmesi
• Önemli olaylar için görevlilerin belirlenmesi
• Mesajların hazırlanması

Tatbikat senaryolarında öncelikle bir acil durum veya afet türü belirlenir, buna göre olaylar kurgulanarak bir senaryo yazılır, oluşabilecek sorunlar tartışılır ve sorunların çözülmesine odaklanılır. Tatbikatın masa başı tatbikat mı, uygulamalı tatbikat mı veya gerçek boyutta bir tatbikat olup olmamasına göre tatbikat senaryoları farklılıklar gösterebilir. Tatbikat için kurgulanacak senaryonun katılımcılarla birlikte hazırlanmasında büyük yarar vardır. Böylece olası sorunlar ve bunlar için üretilecek çözüm yollarının daha gerçekçi bir biçimde kurgulanması sağlanır. Tatbikat başlamadan önce tatbikat senaryosunun son halinin mutlaka katılımcılara aktarılması ve gerekirse bunlarla ilgili eğitimlerin verilmesi gerekir. Her tatbikat sonrasında hazırlanmak zorunda olan tatbikat raporlarında diğer bilgilerin yanı sıra tatbikat senaryolarına da yer verilmelidir. Böylece çıkarılan dersler ışığında tatbikat senaryolarının daha iyi bir duruma getirilmesi mümkün hale gelir.

Acil durum, afet yönetimi ve tatbikatlar ile ilgili yapılacak bütün eğitim çalışmalarında da eğitiminin amacına uygun bir şekilde hazırlanan veya hazırlanması gereken acil durum ve afet senaryoları çalışmalarından yararlanılması gerekir. Acil durum ve afet yönetimi ile ilgili bir konuda görevli olan her bir personelin mutlaka iyi bir şekilde eğitilmiş veya eğitim almış olması gerekir. Özellikle acil durum ve afet yönetimi ile ilgili hazırlanmak zorunda olan planlar ve bu planlara göre yapılmak zorunda olan tatbikatlar için verilecek olan eğitimlerin mutlaka bazı örnek senaryolar kullanılarak yapılmasında büyük yarar vardır.

Afet ve acil durum eğitim senaryoları doğa ve teknolojik kaynaklı afetler, iş kazası, yangın, patlama, terör saldırısı gibi senaryolardan oluşabilir. Tesis ya da kuruluşun iştigaline veya yerleşim biriminin bulunduğu konuma ve olası tehlikelere göre bu senaryolar çeşitlenebilir.

Hangi düzeyde senaryo çalışması yaparsanız yapın çalışmanın ölçeğine uygun olacak şekilde bütün varlıklara ait bilgilerin ve verilerin toplanması gerekir. Senaryo çalışmalarının başarısı için bütün varlıklara (var olan her şeye) ait bilgilerin ve verilerin eksiksiz bir şekilde toplanması çok önemlidir. Bilgi ve verilerin sürekli artması bunların karmaşık bir hal almasına neden olduğu için, bilginin mutlaka organize bir şekilde yönetilmesi gerekir. Bu nedenle afet yönetimi ile ilgili olacak bilgi ve verilerin bir afet bilgi sistem içinde toplanması afet yönetimi ile ilgili yapılacak bütün çalışmaların başarısına olumlu yönde katkı sağlayacaktır. Senaryo için gerekli olabilecek bilgilerin/verilerin bir sistematik içinde toplanmasında oldukça yarar vardır.

Senaryo için gerekli olabilecek bilgilerin/verilerin Coğrafi Bilgi Sistemi kullanılarak hazırlanması çalışmanın daha sonraki aşamalarında büyük kolaylık sağlar. Coğrafi Bilgi Sistemleri hem mekânsal (konumsal) hem de mekânsal olmayan verilerin ve bilgilerin toplanmasına, saklanmasına, analiz edilmesine ve kullanıcıya sunulmasını sağlarlar. Bu özelliği ile yani coğrafi nesneleri sadece koordinat değerleri ile değil, aynı zamanda öznitelik bilgileri ile de tanımlamaya olanak sağlaması ve çok farklı sorgulama ve analiz yapılmasına imkân sağlaması nedeniyle acil durum ve afet senaryoları çalışmalarında sıklıkla kullanılırlar.

Senaryo çalışmaları konumsal veriye oldukça fazla ihtiyaç duymaktadır. Aslında afet senaryoları çalışma kapsamı içindeki bütün varlıklara ait veri ve bilginin toplanması, tehlike analizinin yapılması, hasar görebilirliklerin belirlenmesi, risk analizi ve sentezi gibi aşamaları içeren bir süreçtir. Bu süreç topografik harita, jeolojik harita, yol haritası, bina dağılım haritası, önemli tesislerin yerlerini gösterir harita, fay haritaları veya daha önce afete uğramış bölgeleri gösterir harita, afet tehlike ve risk haritaları gibi birçok konumsal veriyi ve bu konumsal verilere ait öz nitelik bilgilerini tek bir veri çatısı altında toplamayı ve analizini kapsar.

Oldukça yoğun konumsal ve konumsal olmayan verileri kullanarak yapılması gereken afet senaryosu çalışmaları Coğrafi Bilgi Sistemi ile daha hızlı, ekonomik ve doğru olarak yapılabilmektedir. Ayrıca çok farklı olasılıkları sayısız kez deneme ve sonuçlarını kısa bir zaman içinde görme olanağını da sunmaktadır. Afet senaryoları için veri ve bilgilerin bir sistematik içinde ve sınıflandırılarak toplanması size çalışmanın daha sonraki aşamalarında büyük kolaylık sağlar.

Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA) ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) tarafından hazırlanmış olan “Türkiye Cumhuriyeti İstanbul İli Sismik Mikro-Bölgeleme Dâhil Afet Önleme/Azaltma Temel Planı Çalışması”nda İstanbul ili için yapılmış olan deprem senaryosu çalışmasında veriler aşağıdaki gibi sınıflandırılarak toplanmıştır:

1. Doğal Duruma İlişkin Veriler
2. Sosyal Duruma İlişkin Veriler

Doğal Duruma İlişkin veriler de kendi içinde aşağıdaki gibi sınıflandırılmıştır:

1. Topoğrafya (Eğim Haritası, Yükseklik Haritası)
2. Jeolojik Veriler (Sondaj, Zemin Verileri, Jeofizik Veriler)
3. Jeoteknik Veriler
4. Deprem Verileri
5. Risk Değerlendirmesi İçin Deprem Hasar Verileri

Sosyal Duruma İlişkin veriler de kendi içinde aşağıdaki gibi sınıflandırmıştır:

1. Nüfus
2. Bina Verileri
3. Yol Verileri
4. Köprüler
5. Altyapı Verileri (Doğalgaz, Şehirsuyu ve Kanalizasyon, Elektrik, Haberleşme)
6. Şehirlerdeki Başlıca Tesislere Ait Veriler (Eğitim Tesisleri, Tıbbi Tesisler (Hastane-Poliklinik), İtfaiye Tesisleri, Emniyet Tesisleri, Resmi Tesisler
7. Yanıcı-Parlayıcı Madde Tesisleri

Bu çalışma Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ve Japonya Hükümeti arasında yapılan anlaşma gereğince yapılmıştır. Japonya Hükümetinin teknik yardım programlarından sorumlu resmi kurumu olan, Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA) Japonya’da yürürlükte bulunan ilgili kanun ve yönetmeliklere uygun olarak projeyi üstlenmiştir. Proje, İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) ve JICA arasında yapılan anlaşmaya uygun olarak uygulanmıştır. JICA tarafından organize edilen çalışma ekibi 13 Mart 2001 yılında İstanbul’a gelerek çalışmalarına başlamış ve Kasım 2002 tarihinde Final Raporunu teslim edinceye kadar sürmüştür.

:İlgili proje ile olası bir depremde, İstanbul ilinde mahalle bazında bina ve alt yapıların zarar görebilirliği incelenmiş ve hasar riski yüksek alanlar belirlenmeye ve olası kayıplar deprem senaryosu ile tahmin edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca deprem senaryosu sonucu elde edilen bilgiler ışığında kısa, orta ve uzun vadede alınması gerekli önlemler belirlenmiştir. Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA) ile ortaklaşa yürütülen ve 4 farklı deprem senaryosu esas alınarak hazırlanan bu proje ile mahalle bazında tüm alt ve üst yapılarda meydana gelebilecek hasar miktarları tespit edilmiş bulunmaktadır. Proje, İstanbul için afet önleme/afet zararlarını azaltma planlamasını gerçekleştirebilmek amacıyla yapılmıştır.

Bir deprem senaryosu çalışmasında aşağıda belirtilen harita ve verilere ihtiyaç duyulmaktadır:

• Sayısal jeoloji haritaları (1/25.000 ve/veya 1/5.000 ölçekli)
• Sayısal topoğrafik haritaları (1/25.000 ölçekli veya daha büyük ölçekli)
• Diri fay haritaları
• Jeolojik haritalar
• Depremsellik haritaları
• Afet tehlikesi haritaları
• Sayısal şehir plan haritaları, mahalle sınırları
• Mevcut yapı stoğu hakkında bilgiler (mümkünse harita üzerinde)
• Mevcut altyapı şebekeleri (su, elektrik, doğalgaz, kanalizasyon, Petrol) ve ulaşım sistemlerinin harita üzerindeki yerleri
• Hastane, okul, itfaiye, emniyet, fabrika, baraj vb. gibi önemli yapıların sayıları ve harita üzerinde yerleri ve bu yapıların depreme karşı dayanımları
• Köprülerin yerleri, havaalanları ve depreme karşı dayanımları
• Yangın-patlama-gaz sızıntısı olma ihtimali yüksek olan yerler
• İlgili bölgede daha önceden yapılmış deprem senaryoları, jeolojik ve jeofizik raporlar ve bunun gibi bilgiler içeren diğer yayınlar
• Sondaj verileri, jeolojik raporlar ve haritalar
• İlgili il ile ilgili bulabildiğimiz her türlü harita (Karayolları haritası, Köy Hizmetleri haritası gibi).
• Okul, hastane sayısı
• İdari yapı ve nüfus
• Organize sanayi bölgeleri
• Ulaşım durumu (havayolu, karayolu, demiryolu, denizyolu)
• Coğrafik konumuna ait bilgiler.

Acil durum: Büyük, fakat genellikle yerel imkânlarla baş edilebilen çapta, ivedilik gerektiren tüm durum ve hâller şeklinde tanımlanır. 5902 sayılı kanunda ise, “Toplumun tamamının veya belli kesimlerinin normal hayat ve faaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan ve acil müdahaleyi gerektiren olaylar ve bu olayların oluşturdduğu kriz hâli” olarak tanımlanmıştır. Acil durumlarla, günlük hayatta her alanda karşılaşılabilir. Acil duruma müdahale, sözkonusu alanda özel bilgi ve donanım sahibi kişi ve kuruluşlar tarafından, önceden belirlenen görev tanımları, standart işleyiş ve haberleşme-raporlama düzeni çerçevesinde gerçekleştirilir. Alana özel müdahale ile durumun normalleşmesi, iyileşmesi sağlanır. Acil durumlar afet kapsamında ya da afet kapsamı dışında gündeme gelebilir.

Afet: Toplumun tamamı veya belli kesimleri için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar doğuran, normal hayatı ve insan faaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan, etkilenen toplumun baş etme kapasitesinin yeterli olmadığı doğa, teknoloji veya insan kaynaklı olay şeklinde tanımlanmaktadır. Bir başka deyişle, afet, doğa ya da teknoloji kaynaklı tehlikenin insan faaliyetiyle olumsuz etkileşimi ile ortaya çıkan veya doğrudan insan eliyle, yönetimlerin ya da toplulukların siyasi, ekonomik, sosyal karar ve tercihleriyle meydana getirilen durumların (karmaşık acil durumlar) sonucunda; tehlikeye maruz kalan varlıkların baş etme kapasitesinin yeterli olmadığı koşullarda; olağan yaşantının ve faaliyetlerin fiziksel, ekonomik, sosyal ve psikolojik bakımdan ağır kayıp ve zarara uğraması nedeniyle tamamen durması ya da ciddi biçimde kesintiye uğramasıdır. Afet bir olayın kendisi değil, doğurduğu sonuçtur.

Meydana gelen olayın sonuç ve boyutlarına ve etkilenenlerin olayın üstesinden gelip gelememelerine göre acil durum veya afet birbirinden ayrılmaktadır. Acil durum yıkıcı, harap edici olabilmekle birlikte, boyutu afete göre sınırlı olur ve yerel imkânlarla olayın üstesinden gelinebilen bir durumdur.

Acil Durum Yönetimi, acil durumun meydana gelmesinden hemen sonra başlayarak, etkilenen toplulukların tüm ihtiyaçlarını zamanında, hızlı ve etkili olarak karşılamayı amaçlayan yönetim sürecidir. Afet Yönetimi; afetlerin önlenmesi ve zararlarının azaltılması, afet sonucu doğuran olaylara zamanında, hızlı ve etkili olarak müdahale edilmesi ve afetten etkilenen topluluklar için daha güvenli ve gelişmiş yeni bir yaşam çevresi oluşturulabilmesi için toplumca yapılması gereken topyekûn bir mücadele süreci olarak tanımlanmaktadır.

Afet yönetimini, acil durum yönetiminden ayıran en önemli fark afet yönetiminin sürekli olmasıdır. Acil durum yönetimi ise sürekli değildir, belirli bir zamanla sınırlıdır ve acil durum yönetimini gerektiren olay ve nedenler ortadan kalktığında sona erer. Acil durum ve afet yönetimi arasındaki en önemli fark acil durumun sürekli olmayıp, acil durum olarak değerlendirilen bir olayın meydana gelmesi ile başlayarak pik seviyeye ulaşması ve acil durumu gerektiren nedenler ortadan kalktığında sona eren bir yönetim şekli olmasıdır. Ayrıca acil durumlar yerel imkânlarla üstesinden gelinen, afetler ise gelinemeyen olaylardır. Acil durum yönetimi sürekli değildir, belirli bir zamanla sınırlıdır ve acil durum yönetimini gerektiren olay ve nedenler ortadan kalktığında sona erer.

Afet ve acil durum hallerinde; arama, kurtarma, tıbbi ilk yardım, tedavi, defin, salgın hastalıkları önleme, yiyecek, içecek ve giyecek temini, acil barındırma, ısıtma, aydınlatma, ulaştırma, enkaz kaldırma, altyapıyı asgari seviyede çalışır hale getirme, akaryakıt gibi acil hizmet ve ihtiyaçların karşılanması ve bu konularda yapılacak her türlü iş, işlem, tahsis, kiralama, satın alma, hibe ve kamulaştırma gibi faaliyetler de Acil Yardım diye isimlendirilir.

Afet tehlikesi ve riskinin belirlenmesi çalışmaları sonucunda elde edilen ve farklı büyüklük ve konumlardaki tehlikelerin gerçekleşmesi halinde meydana gelebilecek tüm zarar ve kayıpları tahmin etmeye yarayan bilimsel çalışmalara afet senaryosu denir. Senaryolarda olabildiğince gerçeğe yakın koşulların canlandırılması gerekir. Ancak afete müdahale planlarının yeterliliği için bazen en olumsuz sonuçlar doğurabilecek senaryolar da tercih edilebilir.

Acil durum tehlike ve riskinin belirlenmesi çalışmaları sonucunda elde edilen ve yerel imkânlarla üstesinden gelinebilecek farklı büyüklük ve konumlardaki tehlikelerin gerçekleşmesi halinde meydana gelebilecek tüm zarar ve kayıpları tahmin etmeye yarayan bilimsel çalışmalara acil durum senaryosu denir. Senaryolarda olabildiğince gerçeğe yakın koşulların canlandırılması gerekir. Ancak acil duruma müdahale planlarının yeterliliği için bazen en olumsuz sonuçlar doğurabilecek senaryolar da tercih edilebilir.

Bir acil durum veya afet halinde yapılması planlanmış olan müdahale sürecinde yer alacak eylemlerin uygunluğunu, yeterliliğini ve güncelliğini mümkün olduğunca gerçeğe yakın koşullar altında ve bir senaryoya bağlı kalarak denemek amacıyla yapılan uygulamalara tatbikat denir. Masa başı tatbikatı, uygulama tatbikatı (işlevsel tatbikat) ve genel tatbikat (tam ölçekli tatbikat) olarak farklı düzeylerde icra edilebilirler.

Yerleşime açılması düşünülen boş alanlardaki tüm afet tehlikelerini, yapılaşmış alanlarda ise tüm afet risklerini büyük ölçekli hâlihazır haritalar üzerinde belirleyen çalışmalara mikro bölgeleme denir. Güvenli arazi kullanım kararları alınmasında yararlı olan, kentsel dönüşüm ve zarar azaltma planlaması çalışmalarında ise öncelikler ve stratejilerin belirlenmesinde imar planlamasını yönlendiren detaylı jeolojik, jeofizik ve jeoteknik çalışmalar, bu kapsamda değerlendirilir. Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliğine göre, özellikle afete yönelik mikro bölgeleme veya jeolojik etüt raporları Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından onaylanmadan imar planları hazırlanamayacaktır. Yerleşim birimi ölçekli yapılacak afet senaryoları çalışmalarında afet tehlikesi ve riskini belirleyebilmek için mutlaka mikrobölgeleme çalışmalarının yapılması veya var olanlarından yararlanılması gerekir.

Afetlerin her safhasında can kaybını ve ekonomik kayıpları en aza indirmek için konuyla ilgili veri ve bilginin eş güdüm içinde zamanında sağlandığı ve değişiminin sanal bir ağ ortamında kolaylıkla yapılabildiği bütünleşik ve teknolojik sisteme afet bilgi sistemi denir. Teknolojik altyapısı veri, veri tabanı, coğrafi bilgi sistemleri, bilgisayar ağları ve internet erişimine dayanır. Afet bilgi sistemleri kullanılarak acil durum ve afet senaryoları çok daha kolay ve çok daha gerçekçi bir biçimde hazırlanabilir.

Senaryolar hazırlanma amaçlarına göre dört çeşide ayrılır. a. Acil Durum için b. Afet Yönetimi için c. Tatbikat için d. Eğitim için

Acil durumlar yıkıcı, harap edici olabilmekle birlikte yerel ölçekte üstesinden gelinebilen olaylardır. Acil durum sonrası ortaya çıkabilecek durum senaryo ile öngörülmeye çalışılarak acil durum anında birey olarak en doğru davranışı göstermemize yardımcı olunmaya çalışılır. Ayrıca sorun alanlarımızı ve gereksinimlerimizi belirlememize yardımcı olarak bunlara karşı önlemlerimizi önceden almamıza ve kapasite geliştirmemize yardımcı olur. Böylece senaryo çalışmalarından elde edilen bilgiler ışığında acil durum neticesinde ortaya çıkabilecek olumsuzluklar en az seviyeye indirilebilir. Birçok acil durum çeşidi vardır. Önemli olan bulunduğunuz işyeri, hastane, okul, kamu kurum ve kuruluşu veya herhangi bir alan için olası yani olma ihtimali olan bir acil durum için senaryo hazırlanmasıdır.

Olası acil durumun ne veya neler olduğu bilimsel kriterlere uygun bir şekilde yapılan tehlike analizi ile belirlenmesi gerekir.

TAMP gereğince hazırlanmak zorunda olan “Türkiye Afet Müdahale Planı”, “Ulusal Düzey Hizmet Grubu Planı”, “Ulusal Düzey Olay Türü Planları”, “İl Afet Müdahale Planı”, “İl Hizmet Grubu Operasyon Planı”, “Yerel Düzey Olay Türü Planları” gibi planlar afet senaryolarına göre hazırlanmalıdır.

Haberleşme, Ulaşım Alt Yapı, Güvenlik ve Trafik, Arama ve Kurtarma, Nakliye, Sağlık, Tahliye Yerleştirme ve Planlama, Alt Yapı, Enerji, Barınma, Hasar Tespit, Enkaz Kaldırma, Gıda Tarım ve Hayvancılık, Teknik Destek, Zarar Tespit

Haberleşme, Ulaşım Alt Yapı, Güvenlik ve Trafik, Arama ve Kurtarma, Nakliye, Sağlık, Tahliye Yerleştirme ve Planlama, Alt Yapı, Enerji, Barınma, Hasar Tespit, Yangın, Enkaz Kaldırma, Teknik Destek, Zarar Tespit, KBRN

Haberleşme, Güvenlik ve Trafik, Nakliye, Sağlık, Tahliye Yerleştirme ve Planlama, Enerji, Barınma, Beslenme, Yangın, Zarar Tespit Haberleşme, Güvenlik ve Trafik, Nakliye, Sağlık, Tahliye Yerleştirme ve Planlama, Enerji, Barınma, Beslenme, Yangın, Zarar Tespit

Haberleşme, Ulaşım Alt Yapı, Güvenlik ve Trafik, Arama ve Kurtarma, KBRN, Nakliye, Sağlık, Tahliye Yerleştirme ve Planlama, Alt Yapı, Enerji, Barınma, Hasar Tespit, Yangın, Enkaz Kaldırma, Gıda Tarım ve Hayvancılık, Zarar Tespit

Tüm hizmet gruplarının yer almasının gerektiği olay depremdir.

Planlar ve senaryolar hazırlanırken aşağıdaki varsayımlar dikkate alınmalıdır.  • Muhtemel afetin geçmiş yıllarda o bölgede meydana gelen en büyük çaplı afetten daha büyük ve yaygın olabileceği, geçmişte bilinen afet hasarı olmasa dahi afet tehlike haritasındaki olası afetlerin meydana gelebileceği, • Küresel ısınma, iklim değişikliği, kuraklık gibi yavaş gelişen doğal afetlerin süreç içinde daha önceden hiç yaşanmamış sonuçlar doğurabileceği, • Afetlerde yangınların çıkabileceği, sanayi ve enerji tesislerinde yangın, patlama, kimyasal sızma, akaryakıt veya petrol sızıntısı ve gaz kaçakları gibi ikincil afetlerin meydana gelebileceği, aynı anda birden fazla afetle mücadele edilmesi gerekebileceği, • Zarar gören binaların çok olabileceği, açıkta kalan ailelerin barınma problemlerinin artabileceği, • Afet bölgesi ve dışında ulaşım talebinin artabileceği, • Ulaşım yollarında ve tesislerinde hasarlar meydana gelebileceği, ulaşımın bir süre aksayabileceği veya durabileceği, • Barajların, santrallerin, akaryakıt depo ve tesisleri ile diğer önemli bina ve tesislerin hasar görebileceği veya tamamen yıkılabileceği, bu hasarlardan kaynaklanan can, mal ve kayıpların olabileceği, • İletişim ve haberleşme sistemlerinin kesintiye uğrayabileceği, • Elektrik, doğalgaz, içme suyu, arıtma ve kanalizasyon tesislerinin ağır hasar görebileceği ve çalışamaz hale gelebileceği, bu durumun susuzluğa ve salgın hastalıklara yol açabileceği, ısınma, aydınlatma ve enerji sorunlarının ortaya çıkabileceği, • Afetin, gece veya sabaha karşı meydana gelebileceği, mesai saatleri içerisinde veya tatil günlerinde, kış veya yaz şartlarından birisinde olabileceği, • Hasarın büyük olabileceği, enkaz altında insanların kalabileceği, • Kuvvetli artçı veya başka depremler sonucunda binaların hasar düzeyinin artabileceği hatta yıkılabileceği, • Gıda, ilaç, ısınma, barınma vb. temel ihtiyaçlarda sıkıntılar meydana gelebileceği, • Hükümet binası, sağlık ve eğitim tesisleri gibi kritik tesislerin hasara uğrayabileceği, • Görevli personel ve ailelerinin de afetten etkilenebileceği, • Afet bölgesinde görevlendirilen ekiplerin de barınma, ısınma, yiyecek ve içecek ihtiyaçlarının olabileceği, • Yiyecek, içecek, giyecek, barınma ve benzeri acil yardım ihtiyaçlarının belirlenmesinde ve temininde acil yardım süresinin 15 günden daha fazla olabileceği, • Kış ve yaz şartlarının genel hayatı etkileyecek derecede olumsuz geçebileceği, yaz aylarında gerçekleşen bir afetin etkilerinin kış aylarında da devam edebileceği, • Afetin ve varsa ikincil afetlerin etki alanının birden fazla ili kapsayacak büyüklükte olabileceği, bu nedenle destek illerin de yardımına ihtiyaç duyulabileceği, • Olay bölgesinde incinebilir gruplar ve yabancı uyruklu kişilerin olabileceği, • Kontrolsüz nüfus hareketlerinin olabileceği, • Kimyasal, Biyolojik, Radyolojik ve Nükleer-KBRN tehdit ve tehlikelerinin olabileceği, • Karantina önlemlerinin gerekebileceği, • Tahliye ve yerleştirme gerekebileceği, • Kültürel ve tarihi mirasın etkilenebileceği, • Komşu ülkelerde yaşanabilecek afetlerin ülkemizi de etkileyebileceği, • Yaşanan afetler sonrası ekonomik krizlerin tetiklenebileceği, Bu sayılan varsayımlar geneldir. Bölgenin tehlikesi, riski, zarar görebilirliği dikkate alınarak oluşabilecek veya oluşma olasılığı olan her afet için bilimsel kriterlere uygun bir şekilde hazırlanacak olan afet senaryolarının bu varsayımları da göz önüne alarak yapılmasında çok büyük yarar vardır. Planlarında senaryolardan elde edilen sonuçlar doğrultusunda yapılması gerekir.

Tatbikatlar için hazırlanan senaryolar aşağıdaki başlıkları içerir. • Amaç ve Kapsam • Hedefler • Olay türü seçimi (Tehlike analizi yapılarak belirlenmeli) • Olay türüne ve çalışma yapılacak alanın büyüklüğüne/ölçeğine göre gerekli olabilecek verilerin elde edilmesi • Senaryo parametrelerinin belirlenmesi (olası tehlikeler ve bunların olası büyüklükleri. Örneğin depremin büyüklüğü, derinliği, oluş yeri ve zamanı) • Ana ve ayrıntılı olayların yazılması (Senaryoda “Ana Olaylar” ve bunlarla ilgili “Detaylandırılmış Olaylar” geçmişteki benzer olaylardan da yararlanarak ve onlara benzeştirilerek kurgulanır.) • Farklı olası olayların enjekte edilmesi (yangın çıkması, patlama olması gibi) • Olası müdahalelerin listelenmesi • Önemli olaylar için görevlilerin belirlenmesi • Mesajların hazırlanması

6331 sayılı “İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu” kapsamında çıkarılmış olan “İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik” gereğince her yıl belirlenen acil durumlar için acil durum tatbikatı” yapılmalıdır. Bu tatbikat yapılmadan önce tatbikat öncesi, anı ve sonrasının tatbikat senaryosu ile detaylı bir şekilde planlanması ve kurgulanması gerekir. Tatbikat senaryosu hazırlanırken de ilk olarak tehlike analizi ile belirlenmiş olan “olası tehlikeler” den hangisi için senaryo hazırlanacağına karar verilir.

iki yılda bir tekli yıllarda “Ulusal Afet Tatbikatı” yapılmalıdır.

Senaryo için gerekli olabilecek bilgilerin/verilerin bir sistematik içinde toplanmasında oldukça yarar vardır. Bunların özellikle Coğrafi Bilgi Sistemi kullanılarak hazırlanması çalışmanın daha sonraki aşamalarında büyük kolaylık sağlar. Coğrafi Bilgi Sistemleri hem mekânsal (konumsal) hem de mekânsal olmayan verilerin ve bilgilerin toplanmasına, saklanmasına, analiz edilmesine ve kullanıcıya sunulmasını sağlarlar. Bu özelliği ile yani coğrafi nesneleri sadece koordinat değerleri ile değil, aynı zamanda öznitelik bilgileri ile de tanımlamaya olanak sağlaması ve çok farklı sorgulama ve analiz yapılmasına imkân sağlaması nedeniyle acil durum ve afet senaryoları çalışmalarında sıklıkla kullanılırlar. Senaryo çalışmaları konumsal veriye oldukça fazla ihtiyaç duymaktadır. Aslında afet senaryoları çalışma kapsamı içindeki bütün varlıklara ait veri ve bilginin toplanması, tehlike analizinin yapılması, hasar görebilirliklerin belirlenmesi, risk analizi ve sentezi gibi aşamaları içeren bir süreçtir. Bu süreç topografik harita, jeolojik harita, yol haritası, bina dağılım haritası, önemli tesislerin yerlerini gösterir harita, fay haritaları veya daha önce afete uğramış bölgeleri gösterir harita, afet tehlike ve risk haritaları gibi bir çok konumsal veriyi ve bu konumsal verilere ait öz nitelik bilgilerini tek bir veri çatısı altında toplamayı ve analizini kapsar. Böylesine yoğun konumsal ve konumsal olmayan verileri kullanarak yapılması gereken afet senaryosu çalışmaları Coğrafi Bilgi Sistemi ile daha hızlı, ekonomik ve doğru olarak yapılabilmektedir. Ayrıca çok farklı olasılıkları sayısız kez deneme ve sonuçlarını kısa bir zaman içinde görme olanağını da sunmaktadır. Örneğin bir afet anında gerçek afet türü ve büyüklük bilgisini kullanarak anında afete maruz kalabilecek bölgelerin tahmini, ölü ve yaralı sayısı tahmini, yıkılacak veya hasara uğrayabilecek konut sayısı tahmini, ulaşıma kapanabilecek yolların tahmin edilmesi, çadır kentler için en uygun yerlerin seçimi, arama-kurtarma ekiplerinin en uygun şekilde organizasyonu gibi bir çok çalışma Coğrafi Bilgi Sistemi ile çok kısa bir zaman içinde yapılabilmektedir.

Doğal Duruma İlişkin verilerde kendi içinde aşağıdaki gibi sınıflandırılmıştır. 1. Topoğrafya (Eğim Haritası, Yükseklik Haritası) 2. Jeolojik Veriler (Sondaj, Zemin Verileri, Jeofizik Veriler) 3. Jeoteknik Veriler 4. Deprem Verileri 5. Risk Değerlendirmesi İçin Deprem Hasar Verileri 

Sosyal Duruma İlişkin verilerde kendi içinde aşağıdaki gibi sınıflandırmıştır. 1. Nüfus 2. Bina Verileri 3. Yol Verileri 4. Köprüler 5. Altyapı Verileri (Doğalgaz, Şehirsuyu ve Kanalizasyon, Elektrik, Haberleşme) 6. Şehirlerdeki Başlıca Tesislere Ait Veriler (Eğitim Tesisleri, Tıbbi Tesisler (HastanePoliklinik), İtfaiye Tesisleri, Emniyet Tesisleri, Resmi Tesisler 7. Yanıcı-Parlayıcı Madde Tesisleri