Bir acil durum veya afet hâlinde yapılması planlanmış olan müdahale sürecinde yer alacak eylemlerin uygunluğunu, yeterliğini ve güncelliğini mümkün olduğunca gerçeğe yakın koşullar altında ve bir senaryoya bağlı kalarak denemek amacıyla yapılan uygulamalara tatbikat denir.

Tatbikatlar, olası bir afet ve acil durumda can ve mal kaybının yaşanmaması veya en aza indirilmesi için öngörülen tehlike senaryoları doğrultusunda hazırlanan afet ve acil durum planlarının uygulanabilirliğini gerçekçi ortamlarda test etmek, ekiplerin kapasite ve kabiliyetlerini görmek, yönetim fonksiyonu içinde yer alan kişilerin karar verme sürecindeki başarısını ölçmek amacıyla yapılır.

Tatbikatların genel amaçları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:

1. Kendi kendine yetebilirlik,
2. Ortaklaşa çalışabilme,
3. Plan ve prosedürlerin uygulanabilirliği,
4. Koordinasyon ve işbirliği,
5. 5. Öğrenme ve güncelleme.

Afetin ya da acil durumun yaşandığı bölgede görev alacak olan personelin bölgedeki kaynakların kullanımına ihtiyaç duymaması ve bölgeye ilave bir yük getirmemesi gerekmektedir. Dolayısıyla tatbikat sürecinde de bu hususun göz önüne alınarak tatbikatta görev alan tüm aktörlerin, görev sürecince kendi kendilerini idame ettirmeleri sağlanmalıdır.

Tatbikatların amaçlarından bir diğeri de acil durumlarda görev alan aynı veya farklı kurum personelinin birlikte ve koordineli bir şekilde çalışmasına ve ekip çalışmasını algılamalarına katkı sağlamaktır. Bu sayede, kurum içi ve kurum dışı ilişkilerin geliştirilmesi ve eş güdüm içinde çalışma kapasitesinin arttırılması ile afet ve acil durumlara müdahalede daha yüksek başarı oranı yakalanabilecektir.

Tatbikatlar, afet ve acil durumlara yönelik hazırlanan müdahale plan ve prosedürlerinin başarılı bir şekilde test edilmesine olanak sağlayan uygulamalardır. Tatbikatlar ile öngörülen tehlike senaryoları doğrultusunda hazırlanan afet ve acil durum planlarının ve prosedürlerinin uygulanabilirliğini yerinde görme imkanı sağlanmış olacaktır.

Afet ve acil durumlarda görev yapacak olan farklı kurum ve yapılara mensup, farklı çalışma alanlarına ve dillerine sahip ekiplerin beraberce uyumlu şekilde çalışabilmelerine yönelik esasları belirlemek ve belirlenen bu esasların uygunluğunu yerinde görmek tatbikatlarla mümkün olabilecektir.

Tatbikatlar, fiili olarak uygulama imkanı bulunan plan, program ve prosedürlerin eksikliklerinin, yanlışlarının ya da olumlu taraflarının tespit edilmesine, sahada yer alan aktörlerin fiili uygulamalarından kaynaklı hatalı ya da çok iyi örneklerin belirlenerek gerekli güncellemelerin ve düzenlemelerin yapılmasına imkan sağlayabilmektedir.

Türkiye’de tatbikatlar ile ilgili ilk mevzuat 1958 yılında 7126 sayılı Sivil Savunma Kanunu ile yayınlanmıştır.

Sivil savunma hizmet kollarında vazifelendirilmiş olan mükelleflerin bu vazifelerde yetiştirilmeleri maksadı ile hazarda tertiplenecek eğitim tatbikatların müddeti yılda 72 saati (9 gün) geçemez.

Eğitimin süresi ve yenileme şekli Sivil Savunma Genel Müdürlüğünce düzenlenir.

Eğitim faaliyetleri ve tatbikatları yapmak ve yaptırmak” Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı’nın görevleri arasında yer almaktadır.

• Hazırlanan acil durum planının uygulama adımlarının düzenli olarak takip edilebilmesi ve uygulanabilirliğinden emin olmak için işyerlerinde yılda en az bir defa olmak üzere tatbikat yapılır, denetlenir ve gözden geçirilerek gerekli düzeltici ve önleyici faaliyetler yapılır. Gerçekleştirilen tatbikatın tarihi, görülen eksiklikler ve bu eksiklikler doğrultusunda yapılacak düzenlemeleri içeren tatbikat raporu hazırlanır.                                   
• Gerçekleştirilen tatbikat neticesinde varsa aksayan yönler ve kazanılan deneyimlere göre acil durum planları gözden geçirilerek gerekli düzeltmeler yapılır.  
• Birden fazla işyerinin bulunduğu iş merkezleri, iş hanlarındaki işyerlerinde tatbikatlar yönetimin koordinasyonu ile yürütülür.

Sivil ve asker işbirliği tatbikatlarıdır.

• Yangın tatbikatı                                                    
• Tahliye tatbikatı                                                   
• KBRN tatbikatı                                                      
• Arama ve kurtarma tatbikatı                                         
• Plan tatbikatı
• Milli kriz yönetim tatbikatı

• Kapsamlı saha tatbikatı
• Masabaşı tatbikatı                                                       
• Haberleşme ve intikal tatbikatı

Afet ve acil durumlara ilişkin olarak hazırlanan planların uygulanabilirliğinin, karar vericiler, koordinasyon birimleri ve saha ekipleri arasındaki koordine ve uyumun en gerçekçi şekilde test edildiği tatbikatlara kapsamlı saha tatbikatı denir.

• İl düzeyi                                                                
• Bölgesel düzey
• Ulusal düzey
• Uluslararası düzey

• Operasyonel/saha pratiğinin yansıtılması
• Gerçek zamanlı veya sıkıştırılmış zamanlı oynanabilmesi
• Ölçek ve boyutunun değişebilir olması
• Daha uzun planlama süreci, daha fazla destek ve kaynak gerektirmesi
• Daha nadir kullanılan kaynakların kullanımına olanak sağlaması
• Halkın bilinçlendirilmesi ve bilgilendirilmesine olanak sağlaması

• Planlama ve uygulamasının uzun zaman alması,
• Maliyetinin yüksek olması,
• Güvenlik ve sorumluluk riski taşıması

Afet ve acil durumlarda görev alacak olan, özellikle de karar verme mekanizması içinde yer alan personelin/görevlilerin katıldığı, karşılıklı görüş alışverişi ve soru cevap oturumlarına imkân sağlayan, görevlerin, sorumlulukların, planların işlerliğinin, beklenmedik olaylara cevap verme durumlarının, karar verme ve koordinasyon unsurlarının test edildiği fiziki saha aktivitesi gerektirmeyen tatbikatlara masabaşı tatbikatı denir.

• Kapsamlı saha tatbikatlarına göre daha rahat ve stresten uzak bir ortamda oynanabilmesi,
• Maliyetinin düşük olması,
• Soru cevap ve görüş alışverişine imkan sağlaması,
• Değerlendirme/geliştirme sürecinin bir parçası olarak, planlarda değişikliklere olanak sağlaması.

Tatbikatlarda görev alan birimler arası ve birimlerin kendi içinde haberleşme zincirinin doğru ve düzgün bir şekilde çalışıp çalışmadığını kontrol etmek, intikal emri verilen ekiplerin alarm haberine tepki süresini, gerektiğinde intikal süresini ölçmek, intikal bölgesine ulaştıklarında, alarm haberinde belirtilen durumlara uygun malzeme, ekipman ve personelle intikal edip etmediklerini kontrol amacıyla yapılan tatbikatlara haberleşme ve intikal tatbikatı denir.

• Tatbikatı organize eden birimden, diğer ilgili birimlere alarm haberinin ulaştırılıp ulaştırılamadığı,
• İlgili birimlerin iç haberleşmesinin sağlıklı çalışıp çalışmadığı ve ne kadar sürede tüm personelin bilgilendirilebildiği,
• Alarm haberi sonrası personelin toplanma süresi,
• Ekibin hazırlık süresi, Hazırlık sürecinde yapılan iş ve işlemler,
• Alarm haberinin alınmasından, ekibin konuşlanma merkezinden çıkışına kadar geçen süre,
• Ekip intikali emri verilmişse, intikal bölgesine ulaşım süresi,
• İntikal bölgesinde ekibin konuşlanma süresi,
• Ekibin, alarm haberinde bildirilen duruma uygun malzeme, ekipman ve personelle intikal edip etmediğidir.

• Planlama
• Geliştirme
• İcra aşaması
• Raporlama

Önceden hazırlık, etkin öğrenme, olaydan önce kaynak yönetiminin yapılmasına planlama denir.

Personel ve kaynaklar arasında ilişkiyi kurup bunların en etkin taktikle kullanılmasını sağlamaktır.

Tatbikat planlama süreci;                                                   

• Paydaşların,
• Tatbikat planlama ekibinin,
• Tatbikat yer ve zamanının (Tatbikat planlama ekibi tarafından),
• Lojistik destek unsurlarının (Tatbikat planlama ekibi tarafından),
• Çerçeve senaryo dizaynının (Tatbikat planlama ekibi tarafından),
• Tatbikat uygulama esaslarının (Tatbikat planlama ekibi tarafından) belirlendiği süreçtir.

Tatbikat geliştirme aşaması;

• Tatbikatın amacının ve ulaşılmak istenen hedeflerin belirlendiği,
• Yer ve zaman unsurlarının kesinleştirilip, tatbikat aşamalarının, uygulanacak senaryoların ve diğer iş ve işlemler ile zamanlamanın netleştirildiği,
• Senaryonun detaylarının çalışıldığı, Kaynakların ve tatbikat aktörlerinin/ oyuncularının belirlendiği,
• Haberleşme yöntemlerinin kesinleştirildiği,
• Tatbikat gözlem, değerlendirme ve yönetim esaslarının belirlendiği,
• Medya kullanım çerçevesinin çizildiği,
• Saha ya da masabaşı uygulamalarının seçimine göre gerekli alan hazırlıklarının yapıldığı süreçtir.

• Tatbikatın belirlenen esaslar doğrultusunda fiilen icra edildiği,
• Gözlem ve değerlendirme ekibince sürecin gözlemlenip değerlendirildiği süreçtir.

Tatbikatın fiilen ifası sonrasında, tatbikatta görev alan tüm aktörlerin, değerlendirmecilerin, gözlemcilerin bir araya gelerek tatbikatın belirlenen amaca ulaşıp ulaşmadığı, yaşanan aksaklıklar, iyi uygulamalar, plan ve prosedürlerde geliştirilmesi gereken hususlar olup olmadığı gibi konularda genel değerlendirmelerde bulunduğu ve bu çıktıların raporlanarak üst yönetime sunulduğu süreçtir.

• Tatbikat planlama ekibi (Tatbikat koordinatörü),
• Katılımcılar/oyuncular,
• Senaryo,
• Değerlendirmeci ve gözlemcilerden oluşur.

Tatbikat planlama ekibi; tatbikatın yer, zaman, katılımcı, ölçek, oynanma şekli, beklenen çıktılar gibi unsurlarını belirleyen ekiptir. Tatbikat planlama ekibi, tatbikatın icrası sırasında “Tatbikat Koordinatörlüğü”ne dönüşerek tatbikatın belirlenen esaslar çerçevesinde icra edilmesini, enjektelerin sürülmesini, sonrasında ise gözlemci ve değerlendirmecilerin raporları doğrultusunda sonuç çıktılarının alınmasını sağlar.

Gözlemciler, tatbikatta herhangi bir şekilde görev almayan, belirlenen noktalarda tatbikatın işleyişini, kendileri ya da görev aldıkları organizasyonlar için gözlemleyen ve tatbikattaki uygulamalardan kendi yararlarına sonuçlar çıkarmak amacıyla not ya da görüntü alan kişilerdir.

Değerlendirmeci, tatbikatın tümü ya da belirli bir kısmı üzerinde gözlem ve değerlendirmelerde bulunan, tatbikatın amaç ve hedeflerine ulaşılıp ulaşılamadığını gözlemleyerek, yorum ve değerlendirmelerde bulunan, bunları raporlayarak üst yönetime sunan kişidir.

• Tatbikat konusunun belirlenmesi,
• Tatbikat yeri ve zamanının belirlenmesi,
• Tatbikat haberleşme ve lojistiği,
• Tatbikat emniyet ve güvenliği,
• Tatbikatlarda medya ve bilgi paylaşımıdır.

• Deprem
• Sel
• Yangın
• Su basması
• Kimyasal sızıntı
• Şiddetli hava koşulları
• Hırsızlık
• Terör saldırısı
• Elektrik kesintisi
• İş kazası
• Salgın

• Kişisel güvenlik
• Ekip güvenliği
• Çevre güvenliği

• Röportajı gerçekleştiren muhabirin adı öğrenilmeli ve daha sonra yanıt verirken muhabire adı ile hitap edilmelidir.
• Röportajı veren kişi tam adını kullanmalıdır. Takma isimleri kullanmak uygun değildir.Mümkünse röportajın gerçekleştirileceği en uygun yerin seçilmesi gerekmektedir.
• Röportajın yapıldığı yerde rahat olunduğundan emin olunmalıdır. Arka planda ne olduğuna dikkat edilmelidir.
• Mümkünse röportaj için uygun zaman seçilmelidir. Beş dakika daha bekleyip daha iyi hissedecekseniz muhabire bunun mümkün olup olmadığı sorulmalıdır. Yine de, muhabirin röportaj için belirli bir süresi olduğu da unutulmamalıdır.
• Sakin olmaya çalışılmalıdır. Tutum ve durumun kontrol altında olması gelişen olayların temposunu belirlemede çok önemli olacaktır.
• Röportaj sırasında doğru bilgilerin verilmesi önemlidir.
• İşbirlikçi olunmalıdır. Topluma açıklamada bulunma sorumluluğunun olduğu unutulmamalıdır. Çoğu sorunun yanıtı vardır; ancak yanıtı henüz bilinmeyen sorulara yönelik ihtiyaç duyulan gerçekleri tespit etmek için özenle çalışılacağı bildirilmelidir.
• Profesyonel olunmalıdır. Basın veya genel olarak röportajı yapan muhabir hakkındaki kişisel düşüncelerin yanıtları etkilemesine izin verilmemelidir.
• Sabırlı ve saçma sorulara hazırlıklı olunmalıdır. Ters ve kaba sorular yüzünden sinirlenmemeye özen gösterilmelidir. Aynı soru tekrar sorulursa, sinirlenmeden yanıt tekrarlanmalıdır.
• Başa dönen cümleler kullanılmalıdır. Yani, açıklamanın en önemli kısmının eksiksiz olması için yanıtla birlikte sorunun tekrarlanması gerekebilir.

• Hiçbir basına veya belirli basın ajansına karşı ayrımcılık yapmayın. TV veya radyo, ulusal veya yerel gazete ve yabancı ya da ulusal basın gibi tüm basına açık olunmalıdır.
• “Yorum yok” şeklinde yanıt verilmemelidir.
• Kişisel görüş belirtilmemelidir. Gerçeklere bağlı kalınmalıdır.
• Yayınlanmaması kaydıyla bilgi verilmemelidir. Söylenilen her şey aleyhte kullanılabilir ve kullanılacaktır.
• Yalan söylenmemelidir. Farkında olmayarak söylenen yalan hatadır.
• Blöf yapılmamalıdır. Gerçek ortaya çıkacaktır.
• Defansif olunmamalıdır. Medya ve izleyicileri defansif davranışı fark edecek ve bir şeyler saklandığını düşünecektir.
• Korkulmamalıdır. Korku zayıflatıcıdır ve sergilemek istenen bir özellik değildir.
• Baştan savma yanıt verilmemelidir. Durumla ilgili ne biliniyorsa ve afetin etkilerini azaltmak için ne yapılması planlanıyorsa dürüstçe belirtilmelidir.
• Jargon kullanılmamalıdır. Toplum bu alanda kullanılan dile pek aşina olmayabilir.
• Zıt düşülmemelidir. Basından ne denli hoşlanılmadığının muhabire söyleme zamanı değildir.
• Bir yandan konuşup bir yandan da afeti ya da acil durumu komuta etmeye çalışılmamalıdır. İkisini de başarılı bir şekilde yapmak mümkün olmayacaktır.
• Acele edilmemelidir. Kayda alınan ya da yayın dışı bir röportajda hata yapılırsa, yanıtın yinelenmesi gerektiği belirtilmelidir. Canlı yayın için baştan başlamak gerekebilir.
• Güneş gözlüğü takılmamalıdır.
• Sigara içilmemelidir.
• Sonuç sözü verilmemeli veya tahminde bulunulmamalıdır.
• Söylentilere yanıt verilmemelidir.
• Belirli bir cevaba yönelten sorular tekrarlanmamalıdır.
• Afete müdahale eden diğer birimlerin çalışmaları kötülenmemelidir.
• Bir afet ya da acil duruma yapılan müdahale başka bir afet ya da acil duruma yapılan müdahale ile kıyaslanmamalıdır.

Ülke genelinde müdahale kapasitesinin ve mantığının geliştirilmesine, plan ve teçhizatın denenmesine, kaynaklardaki boşluk ve eksikliklerin belirlenmesine, görev ve sorumlulukların netleştirilmesine, bireysel ve ekip performansının artmasına imkan veren tatbikatlar ile ulaşılabilecek genel amaçları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz (Tatbikatlar Kitapçığı Taslağı):
1. Kendi kendine yetebilirlik,
2. Ortaklaşa çalışabilme,
3. Plan ve prosedürlerin uygulanabilirliği
4. Koordinasyon ve işbirliği
5. Öğrenme ve güncelleme.

Tatbikatlar, olası bir afet ve acil durumda can ve mal kaybının yaşanmaması veya en aza indirilmesi için öngörülen tehlike senaryoları doğrultusunda hazırlanan afet ve acil durum planlarının uygulanabilirliğini gerçekçi ortamlarda test etmek, ekiplerin kapasite ve kabiliyetlerini görmek, yönetim fonksiyonu içinde yer alan kişilerin karar verme sürecindeki başarısını ölçmek amacıyla yapılır (Tatbikatlar Kitapçığı Taslağı).

Bir acil durum veya afet hâlinde yapılması planlanmış olan müdahale sürecinde yer alacak eylemlerin uygunluğunu, yeterliğini ve güncelliğini mümkün olduğunca gerçeğe yakın koşullar altında ve bir senaryoya bağlı kalarak denemek amacıyla yapılan uygulamalara tatbikat denir.

Türkiye’de tatbikatlar ile ilgili ilk mevzuat 1958 yılında 7126 sayılı Sivil Savunma Kanunu ile yayınlanmıştır.

Sivil savunma hizmet kollarında vazifelendirilmiş olan mükelleflerin bu vazifelerde yetiştirilmeleri maksadı ile hazarda tertiplenecek eğitim ve tatbikatlara davet vukuunda iştirakleri mecburidir. Bu eğitim ve tatbikatların müddeti yılda 72 saati (9 gün) geçemez.

Halkın sivil savunma konularında aydınlatılması maksadıyla tertiplenen ders ve konferanslara davet vukuunda iştiraki mecburidir. Bu eğitimin süresi ve yenileme şekli Sivil Savunma Genel Müdürlüğünce düzenlenir.

1999 tarihli Başbakanlık Tatbikatlar Yönergesi; Seferberlik ve Savaş Hali Hazırlıkları Direktifi gereğince bakanlık, kurum ve kuruluşlar ile Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği koordinatörlüğünde yapılacak tatbikat/seminerlerin planlama ve icrasında uygulanacak usul ve esasları belirlemektedir.

Ancak tatbikatları esas itibariyle uygulama yöntemleri açısından sınıflandıracak olursak tatbikat türleri (Tatbikatlar Kitapçığı Taslağı):
1. Kapsamlı Saha Tatbikatı
2. Masabaşı Tatbikatı
3. Haberleşme ve İntikal Tatbikatı şeklindedir.

Afet ve acil durumlara ilişkin olarak hazırlanan planların uygulanabilirliğinin, karar vericiler, koordinasyon birimleri ve saha ekipleri arasındaki koordine ve uyumun en gerçekçi şekilde test edildiği tatbikatlara ''Kapsamlı Saha Tatbikatı'' denir. 

Saha Tatbikatları;
• İl düzeyi
• Bölgesel düzey
• Ulusal düzey
• Uluslararası düzey
olarak planlanabilir ve oynanabilir.

Saha tatbikatlarının avantajları aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Operasyonel/saha pratiğinin yansıtıldığı tatbikatlardır.
• Gerçek zamanlı veya sıkıştırılmış zamanlı oynanabilir.
• Ölçek ve boyutu değişebilir.
• Daha uzun planlama süreci, daha fazla destek ve kaynak gerektirir.
• Daha nadir kullanılan kaynakların kullanımına olanak sağlar.
• Halkın bilinçlendirilmesi ve bilgilendirilmesine olanak sağlar.

Saha tatbikatlarının dezavantajları aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Planlama ve uygulamasının uzun zaman
alması,
• Maliyetinin yüksek olması,
• Güvenlik ve sorumluluk riski taşıması.

• Kapsamlı saha tatbikatlarına göre daha rahat ve stresten uzak bir ortamda oynanabilmesi,
• Maliyetinin düşük olması,
• Soru cevap ve görüş alışverişine imkan sağlaması,
• Değerlendirme/geliştirme sürecinin bir parçası olarak, planlarda değişikliklere olanak sağlaması.

Genel olarak tatbikat sürecini;
• Planlama
• Geliştirme
• İcra Aşaması
• Raporlama
olarak dört ana başlıkta özetleyebiliriz.

Tatbikat Geliştirme aşaması;
• Tatbikatın amacının ve ulaşılmak istenen hedeflerin belirlendiği,
• Yer ve zaman unsurlarının kesinleştirilip, tatbikat aşamalarının, uygulanacak senaryoların ve diğer iş ve işlemler ile zamanlamanın netleştirildiği,
• Senaryonun detaylarının çalışıldığı,
• Kaynakların ve tatbikat aktörlerinin/oyuncularının belirlendiği,
• Haberleşme yöntemlerinin kesinleştirildiği,
• Tatbikat gözlem, değerlendirme ve yönetim esaslarının belirlendiği,
• Medya kullanım çerçevesinin çizildiği,
• Saha ya da masabaşı uygulamalarının seçimine göre gerekli alan hazırlıklarının yapıldığı, süreçtir.

İcra Aşaması:
• Tatbikatın belirlenen esaslar doğrultusunda fiilen icra edildiği,
• Gözlem ve değerlendirme ekibince sürecin gözlemlenip değerlendirildiği, süreçtir.

Tatbikatın planlama, geliştirme, icra ve raporlama aşamalarında farklı kurum ve yapılara mensup personel/ekipler görev yapsa da bunları dört ana başlıkta toplamak mümkündür:
• Tatbikat Planlama Ekibi (Tatbikat Koordinatörü)
• Katılımcılar/Oyuncular
• Senaryo
• Değerlendirmeci ve gözlemciler

Tatbikat planlama ekibi; tatbikatın yer, zaman, katılımcı, ölçek, oynanma şekli, beklenen çıktılar gibi unsurlarını belirleyen ekiptir. Ekipte yer alan kişilerin plan ve programlara, mevzuata, katılımcı ekiplerin kapasite ve kabiliyet bilgilerine sahip kişilerden seçilmesi önem arz etmektedir.

• Çalışma/tatbikat alanlarının temizliği
• Çalışma/tatbikat alanlarının yeterliliği
• Ekran görüntülerinin görsel uygunluğu ve
yeterliliği
• Kalemler/kağıtlar
• Otopark
• Lavabo/yemek
• Dinlenme odaları
• Yaka kartları
• Silgi, tahta vb.
• Gözlemciye ayrılan hacim
• Havalandırma
• İletişimde kullanılacak ekipman
• Tatbikatın gerçekleştirileceği mekan
• Mesaj merkezi
• Denetim merkezi

Tatbikat emniyet ve güvenliğini üç kısımda değerlendirmek gerekmektedir:

.Kişisel Güvenlik

.Ekip Güvenliği

.Çevre Güvenliği