Doğa ve teknoloji kaynaklı afetler; hızlı nüfus artışı, çarpık kentleşme, yanlış yer seçimi, teknolojik ve endüstriyel gelişmeler gibi birçok nedene bağlı olarak gerek dünya gerekse ülkemiz için her geçen gün daha fazla tehlike ve risk oluşturmaktadır. Bu nedenle toplumlar ve ülkeler afetlere karşı daha fazla duyarlı olmaya başlamış afet zararlarını/kayıplarını minimum düzeye indirebilmek için çare arayışlarına ve afetlerin en iyi nasıl yönetilmesi gerektiği konusunda afet yönetimi bilimi kapsamında çalışmalar yapmaya hız vermişlerdir.

 “Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri Sözlüğü”, temel olarak afet yöneticileri ve afet konusunda çalışacak olanlara ana bilgileri verecek ve aralarındaki dil birliğini sağlayacak şekilde hazırlanmış ve ilgili tüm birimlere dağıtılmıştır.

Acil durum; büyük, fakat genellikle yerel imkânlarla baş edilebilen çapta, ivedilik gerektiren tüm durum ve hâller şeklinde tanımlanır. 5902 sayılı kanunda ise, “Toplumun tamamının veya belli kesimlerinin normal hayat ve faaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan ve acil müdahaleyi gerektiren olaylar ve bu olayların oluşturduğu kriz hâli” olarak tanımlanmıştır.

Afet ise toplumun tamamı veya belli kesimleri için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar doğuran, normal hayatı ve insan faaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan, etkilenen toplumun baş etme kapasitesinin yeterli olmadığı doğa, teknoloji veya insan kaynaklı olay şeklinde tanımlanmaktadır.

Kriz; normal düzeni bozan, toplum için olumsuz sonuçlar doğurma olasılığı bulunan fiziksel, sosyal, ekonomik ve politik olayların ortaya çıkması hali şeklinde tanımlanmaktadır.

Kriz yönetimi kriz hali şartları süresince uygulanan, durumu normale döndürmeyi amaçlayan geçici bir yönetim biçimidir diye tanımlanır.

Acil Durum Yönetimi, acil durumun meydana gelmesinden hemen sonra başlayarak, etkilenen toplulukların tüm ihtiyaçlarını zamanında, hızlı ve etkili olarak karşılamayı amaçlayan yönetim sürecidir.

Afet Yönetimi; Afetlerin önlenmesi ve zararlarının azaltılması, afet sonucu doğuran olaylara zamanında, hızlı ve etkili olarak müdahale edilmesi ve afetten etkilenen topluluklar için daha güvenli ve gelişmiş yeni bir yaşam çevresi oluşturulabilmesi için toplumca yapılması gereken topyekûn bir mücadele süreci olarak tanımlanmaktadır.

Afet yönetiminin, kriz ve acil durum yönetiminden en önemli farkı sürekli olmasıdır. Kriz yönetimi ve acil durum yönetimi ise sürekli değildir, belirli bir zamanla sınırlıdır ve acil durum veya kriz yönetimini gerektiren olay ve nedenler ortadan kalktığında sona erer

Kriz ve acil durum arasındaki ortak yönler krizin ve acil durumun olayın ortaya çıkması ile başlaması, pik seviyeye ulaşması, alınacak önlemlerle krize veya acil duruma neden olan sebeplerin ortadan kalkması ile normale dönüşün sağlanması ve sürecin tamamlanmasıdır.

Afet ve acil durum hallerinde; arama, kurtarma, tıbbi ilk yardım, tedavi, defin, salgın hastalıkları önleme, yiyecek, içecek ve giyecek temini, acil barındırma, ısıtma, aydınlatma, ulaştırma, enkaz kaldırma, altyapıyı asgari seviyede çalışır hale getirme, akaryakıt gibi acil hizmet ve ihtiyaçların karşılanması ve bu konularda yapılacak her türlü iş, işlem, tahsis, kiralama, satın alma, hibe ve kamulaştırma gibi faaliyetler de Acil Yardım diye isimlendirilir.

Osmanlı İmparatorluğu döneminde yaşanan ve büyüklüğü 7.6 civarında tahmin edilen deprem en çok bilgiye sahip olduğumuz ilk afettir. Bu deprem neticesinde 13 bine yakın insanın can verdiği ve 1047 binanın yıkıldığı düşünülmektedir.

27 Aralık 1939 tarihinde meydana gelen ve çok geniş bir bölgeyi etkileyen, 33.000 kişinin yaşamını yitirmesine, 100.000 kişinin yaralanmasına ve 120.000 konutun yıkılması veya ağır hasar görmesine neden olan 8.0 büyüklüğündeki Erzincan depremi genç Cumhuriyet için oldukça ağır sonuçlar doğurmuştur.

1958 yılında da 7116 sayılı kanun ile İmar ve İskân Bakanlığı kurulmuştur. Ülkede meydana gelebilecek doğa kaynaklı afetlerden birinci derecede sorumlu kurum olarak kabul edilen bu bakanlık bundan sonraki süreçte de en aktif rolü üstlenen kurumsal yapı olarak karşımıza çıkmaktadır.

 Afet yönetiminin kronolojik süreci daha önce birçok çalışmada belirtildiği gibi aşağıdaki gibi dört temel safhada incelenir.

Afet yönetimi, afetlerin önlenmesi ve zararlarının azaltılması, afet sonucu doğuran olaylara zamanında, hızlı ve etkili olarak müdahale edilmesi ve afetten etkilenen topluluklar için daha güvenli ve gelişmiş yeni bir yaşam çevresi oluşturulabilmesi ve etkin olarak uygulanabilmesi için toplumun tüm kurum ve kuruluşlarıyla, imkân ve kaynaklarının belirlenen stratejik hedefler ve öncelikler doğrultusunda kullanılmasını gerektiren, çok yönlü, çok disiplinli ve çok aktörlü, dinamik ve karmaşık bir yönetim sürecidir.

Afet Yönetimi Döngüsü aşağıdaki anlamlara gelir.

Bu yaklaşım doğrultusunda afet yönetimi;

• Bütünleşik: Afetlerin önleme, zarar azaltma, hazırlık, müdahale ve iyileştirme evrelerinin tümünü içeren,

• Çağdaş: Tüm imkân ve kaynakları bir noktada toplayan, toplam kalite yönetimini benimseyen ve afeti bir bütün olarak gören,

• Toplum Tabanlı: Afetlerin dört evresinde de kamu kuruluşlarının, sivil toplum kuruluşlarının ve gönüllülerin katılımını sağlayan,

bir anlayışla uygulanmalıdır ve

• Can kaybı ve yaralanmaları önlemeyi;

• Mal-mülk, sosyo-ekonomik yapı, doğal çevre, kültür ve tabiat varlıklarını korumayı,

• İş sürekliliğini, hizmetlerin devamını ve sürdürülebilir kalkınmayı sağlamayı,

hedeflemelidir.

Çağdaş ve etkin bir afet yönetim sisteminin esasları afet öncesinde, afet sırası ve sonrasında aşağıda verildiği gibi olmalıdır :

Afet Öncesinde:

Afet Sırası ve Sonrasında:

Evrensel ölçülerde etkin afet yönetimi uygulayabilecek bir kuruluşun;

bir kuruluş olması gerekir.

Türkiye’de afet yönetim yapısı üzerinde belirleyici olacak temel ilkeler aşağıda yer almaktadır :

• Afet yönetimi tüm aşamalarıyla (risk azaltma, hazırlık, müdahale, iyileştirme) bir kamu hizmetidir, bu hizmeti almak anayasal bir yurttaşlık hakkıdır.

• Afet yönetimi (kendi içinde de dallara ayrılan) bir uzmanlık konusudur. Devlet, farklı uzmanlık alanlarının disiplinler arası çalışmalarını koordine ederek uzmanlığı etkin kılan bir afet yönetimi yapısını kurmak ve devamlılığını sağlamakla görevlidir.

• Devlet afet yönetim sisteminin alt yapısını oluşturma konusunda tek yetkili ve nihai sorumlu olmakla birlikte tek aktör olmak zorunda değildir: Devlet afet yönetimine ilişkin tüm görevleri kendisi yerine getirmeyebilir, gerekli görülen durumlarda devlet dışı aktörleri görevlendirebilir.

 • Yurttaşlar, afet yönetiminin parçalarıdır ve kendileri için yasayla belirlenmiş sorumlulukları yerine getirerek afet yönetimine katkıda bulunmakla görevlidirler.

• Devlet afet yönetiminin örgütlenmesinde ve gerçekleştirilmesinde kalitenin korunmasından sorumludur.

• Devlet, afetlerin ve afet yönetiminin maliyetini topluma eşit olarak dağıtmak için gerekli düzenlemeleri yapar ve uygular.

• Afet yönetimi kritik bir hizmettir, afet yönetimine ilişkin konular yasamada, kamu politikası üretiminde, kaynak planlamasında önceliklidir.

• Merkezi planlama ve yukarıdan aşağıya uygulamalarla etkin bir afet yönetim sistemi oluşturmak mümkün değildir. Afet yönetimi ancak yerelden merkeze doğru talep, planlama ve uygulamalar ile etkin olabilir. Yerelde karar mekanizmaları da dahil olmak üzere halkın katılımını sağlamak esastır.

Zarar azaltma aşamasında yapılması gereken çalışmaların bir kısmı aşağıdaki gibidir.

• Afet yönetimi süreç ve uygulamalarıyla ilgili yasal düzenlemelerin (mevzuatın) gözden geçirilmesi ve ihtiyaç halinde yeniden düzenlenmesi,

• Meydana gelebilecek olaylardan toplumun en az zarar ve fiziksel kayıplarla kurtulabilmesi için gereken teknik, idari ve yasal tüm önlemlerin olaylar olmadan önce alınması,

• Mümkün olan hallerde olayları önlemek, mümkün olmayan hallerde ise, kurtarma, ilk yardım ve iyileştirme çalışmalarının zamanında, hızlı, verimli ve etkili bir şekilde yapılmasının sağlanması,

• Yapı ve deprem/afet yönetmeliklerinin, alan kullanım yönetmeliklerinin gözden geçirilmesi ve gerekiyorsa yeniden düzenlenmesi,

• Afet tehlikesi ve riskinin makro ve mikro ölçekte yeniden belirlenmesi, geliştirilmesi ve tehlike haritalarının hazırlanması,

• Ülke/Bölge için deprem kayıt şebekeleri ve afet erken uyarı ve kontrol sistemlerinin kurulması ve geliştirilmesi,

• İhtiyaç duyulan bilimsel ve teknik araştırma-geliştirme faaliyetlerinin planlanması ve uygulanması,

• Afet zararlarının azaltılması konusunda ilgili her kesimi kapsayan geniş kapsamlı eğitim faaliyetlerinin yürütülmesi ve toplumda bir zarar azaltma kültürünün oluşturulması,

• Afet zararlarının azaltılması kavramının, kalkınmanın her aşamasına dahil edilmesi ve uygulamasının sağlanması,

• Afetlere karşı önleyici ve zarar azaltıcı mühendislik tedbirlerinin geliştirilmesi ve uygulanması.

Zarar Azaltma Çalışmalarına Örnek olarak aşağıdaki çalışmalar gösterilebilir.

Müdahale aşamasının ana hedefi;

İyileştirme ve Yeniden İnşa Faaliyetlerinin Ana Hedefleri