1. Büyüme: Bireyin fiziksel yapısında zamana bağlı olarak meydana gelen niceliksel değişiklikleri belirtmektedir. Biyolojik olarak bireyin boyunun uzaması, ağırlığının artması, organlarının hacminde görülen değişiklikler olarak ifade edilebilir.
2. Olgunlaşma: Büyüyen organizmanın kendinden beklenen işlevleri yerine getirebilecek fizyolojik güce erişmesidir ve bireyin kalıtsal yapısıyla sınırlıdır.
3. Hazır Bulunuşluk: İnsanın belli bir gelişim görevini olgunlaşma ve öğrenme yoluyla yapabilecek belli bir kapasiteye sahip olmasıdır. Gelişim görevleri, insanın belli bir gelişim döneminde gerçekleştirmesi gereken davranışlardır.
4. Gelişim: İnsanın fiziksel, duyuşsal, sosyal ve bilişsel özellikleri bakımından düzenli bir biçimde büyümesi, gelişmesi ve beklenilen görevleri yapabilecek seviyeye gelmesidir.

İlk Çocukluk ya da Okul Öncesi Dönem; Bebeklik dönemi sonrasında beş ya da altı yaşı- na kadar olan gelişimsel dönemi ifade etmektedir ve “okul öncesi yılları” da denilmektedir. Bu dönemde fiziksel, bilişsel ve dil gelişimi hızlı bir biçimde devam eder, küçük çocuklar yeterliliklerini artırırlar ve öz bakımlarını gerçekleştirmeyi öğrenmeye başlarlar. Okula hazır olmayı sağlayan becerileri geliştirir, akranlarıyla oyun oynamak için daha fazla zaman harcarlar. Anne – baba – çocuk ilişkisinin niteliği bu dönemde gerçekleşen toplumsallaşma süreci açısından oldukça önemlidir. İlköğretim birinci sınıf, tipik olarak ilk çocukluk döneminin sonuna denk gelir (Santrock, 2014a, s.17; Yazgan İnanç, Bilgin, Kılıç Atıcı, 2013, s.71).

Orta Çocukluk ya da Okul Dönemi; Yaklaşık olarak ilköğretim yıllarına, altı ile on bir yaş arasındaki döneme işaret eder. Bu dönemde okuma, yazma ve aritmetik beceriler geli- şir. Çocuk daha geniş bir dünya ve kültürle karşılaşır. Başarı, çocuğun dünyasında önemli bir konu haline gelirken özdenetim artmaya başlar. Psikososyal ve ahlaki gelişim hızla ilerlerken duygusal ve toplumsal uyum sürecinde aile ilişkilerinin etkisi devam etmektedir (Santrock, 2014a, s.17; Yazgan İnanç, Bilgin, Kılıç Atıcı, 2013, s.71).

Ergenlik, gelişim sürecinde çocukluktan ilk yetişkinlik dönemine geçiş dönemidir ve yaklaşık on – on iki yaşlarından başlayarak on sekiz – yirmi bir yaşlarında kadar devam eder. Ergenlik, kilo ve boydaki ani artış, vücut hatlarında değişiklik ve cinsel özelliklerin gelişimi gibi hızlı fiziksel değişimler gözlenir. Gelişimin bu döneminde bağımsızlık ve kimlik arama belirgindir. Düşüncelerin daha mantıksal, soyut ve idealist olduğu görülür. Aile dışında geçirilen zaman artmaya başlar (Santrock, 2014a, s.17). İlk ergenlik dönemi on iki – on dört yaşları arasında soyut düşünmenin başladığı ve cinsel olgunlaşmanın görüldüğü bir dönemdir ve ilk ergenlik döneminde olan çocuklar anne-babalarından bağımsızlık kazandıkça akranlarıyla ilişkilerini artırmak başkalarıyla daha fazla ait olma duygusu geliştirmek isterler. Geç ergenlik dönemi ise on beş – on dokuz yaş arasında, ergenlerin kariyer seçimini yapmaya başladığı çevreleriyle ilişki kurma becerilerini geliştirdiği döneme işaret etmektedir (Yazgan İnanç, Bilgin, Kılıç Atıcı, 2013, s.71).

Çocuk hakları, kanunen veya ahlaki olarak dünya üzerindeki tüm çocukların doğuştan sahip olduğu, eğitim, sağlık, barınma, fiziksel, psikolojik veya cinsel sömürüye karşı korunma gibi hakları tanımlayan evrensel bir kavramdır (Şener Taplak, Polat, Yüzer, 2013).

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda 10 Aralık 1948 tarihinde kabul edilmiştir.

1. Hayatta Kalma Hakkı: Çocuğun yaşam hakkını ve var olmak için gereken temel ihtiyaçlarını vurgular. Bunlar arasında beslenme, barınma, yeterli bir yaşam standartı ve sağlık hizmetlerine erişim yer almaktadır.
2. Gelişme Hakkı: Çocukların tam potansiyellerine erişebilmeleri için neye ihtiyaç duyduklarını özetler; örneğin, eğitim, dinlenme, kültürel faaliyetler, bilgiye erişim, düşünce, vicdan ve din özgürlüğü gibi.
3. Korunma Hakkı: Çocukların her türlü istismar, ihmal ve sömürüden korunmalarını gerektirir. Mülteci çocuklar için özel koruma, çalışan çocuklar için güvenceler, herhangi bir istismar veya sömürüye maruz kalmış çocukların korunması ve rehabilitasyonu gibi konuları ele almaktadır.
4. Katılım Hakkı: Çocukların toplumlarında ve topluluklarda aktif bir rol oynayabilmeleri gerektiğini kabul eder. Bu haklar görüşlerini ifade etme ve yaşamlarını etkileyen konularda söz sahibi olma haklarını da kapsar. Yetenekleri geliştikçe, sorumluluk sahibi yetişkinliğe hazırlanmaları amacıyla, çocuklara daha çok katılma fırsatının verilmesi gerekir

Riyad Kuralları --> Önleme

Pekin Kuralları --> Yargılama

Havana Kuralları --> İnfaz

Çocuk adalet sistemiyle yetişkin adalet sisteminin birbirinden ayrı tutulmasının iki önemli tarafı vardır (Baykara Acar, 2013, s.169-173; Mulvey ve Iselin, 2008, s:16):

• • Çocuğun, yetişkinlerin kriminal davranışlarına ve olumsuz rol modellerine maruz kalmasını önlemek,
• • Çocuğa yarar sağlayacak müdahalelerde bulunarak suç davranışını hayatlarında geride bırakmaları ve bunu sürdürmeleri için çocuklara şans tanımaktır.

• Çocuk
• Çocuk hakimi
• Çocuk mahkemeleri
• Çocuk mahkemesi
• Çocuk ağır ceza mahkemesi
• Sulh ceza mahkemesi
• Asliye ceza mahkemesi
• Ağır ceza mahkemesi
• Kamu vesayeti makamı
• Sulh hukuk mahkemesi
• Asliye hukuk mahkemesi
• Aile mahkemesi
• Cumhuriyet Başsavcılığı Çocuk Bürosu
• Kolluğun Çocuk Birimi
• Sosyal Hizmet Uzmanları
• Aile Mahkemelerinde Görevli Uzmanlar
• Müdafi, Vekil ve Baro
• T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı
• T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü
• Adalet Bakanlığı
• Denetim Görevlisi
• Çocuk Kapalı Ceza İnfaz Kurumu ve Gençlik Kapalı Ceza İnfaz Kurumu
• Çocuk Eğitimev

• Kanunlar: Görev ve yetkilerin kapsamını belirtir.
• Düzenlemeler: Görev ve yetkileri detaylandırır.
• Genelgeler: Cumhurbaşkanlığı tarafından uygulamalar ve politikalar konusunda kuruma bilgi vermek amacıyla yayımlanır.
• Kurumsal Usuller: Görev, yetki ve genelgeleri yorumlayarak uygulayıcılara yöntem gösterir.
• Mahkemeler: Hukuk kurallarını yorumlayarak vakalara uygular ve içtihat oluşturur. Uygulamaların hukuka uygunluğunu takip ederek gerekli durumlarda kurum kurallarında değişikliğe yol açabilir

Çocuk Koruma Kanunu (2005) korunma ihtiyacı olan ya da suça sürüklenen çocukların korunmasına, haklarının güvence altına alınmasına ilişkin usul ve esasları düzenlemektedir. Dört bölümden oluşan kanun ile (1) Amaç, (2) Kapsam, (3) Temel ilkeler, (4) Koruyucu ve Destekleyici Tedbirler düzenlenmektedir. Yapılan düzenlemeler ile çocuk mahkemelerinin kuruluş, görev ve yetkilerine ilişkin hükümler de düzenlenmiştir.

Türk Ceza Kanunu’na (2004) göre ceza sorumluluğu olan çocuklar hakkındaki tedbirler ve cezalar:

• Çocuğun, koruma, tedavi ve eğitim noksanlığını giderici tedbirler,
• Disiplin tedbirleri (tekdir, çocuğun yükümlere tabi kılınması, kamu hizmeti)
• Cezalar (para cezası, çocuklara özgü hapis cezası) şeklinde sıralanabilir.

Çocuk Adalet Sistemi içerisinde sosyal hizmet uzmanının rol ve sorumlulukları şu şekilde sıralanabilir (Çocuk Adalet Sistemi Çalışanları Eğitim Programı: Hukukçular İçin Eğitim Kitabı, 2013):

• Görevlendirildikleri çocuk hakkında sosyal inceleme yapmak, hazırladıkları raporları kendilerini görevlendiren merciye sunmak (ÇKK, m.34)
• Suça sürüklenen çocuğun ifadesinin alınması veya sorgusu sırasında yanında bulunmak (ÇKK, m.34).
• Mahkeme veya hâkim tarafından çocuğun sorgusu veya çocuk hakkındaki diğer işlemler sırasında çocuğun yanında bulunmak üzere görevlendirildiğinde, çocuğa bu süreçte haklarını öğretmek, yargılama süreci hakkında bilgilendirmek ve kendini güvende hissetmesi, süreci anlaması ve görüşlerini serbestçe ifade etmesi için ona yardım etmek (ÇKKY, m.13).
• Çocuk Koruma Kanunu kapsamında mahkemeler ve çocuk hâkimleri tarafından verilen diğer görevleri yerine getirmek (ÇKK, m.34).
• Çocuğa psiko-sosyal destek sağlamak üzere gerekli rehberliği yapmak, çocuğun örselenmemesi için gerekli önlemleri almak (ÇKKY, m.18).
• Suça sürüklenen çocuğun ifadesinin alınması veya sorgusu sırasında adalet mekanizmasının işleyişinden olumsuz etkilenmesini önlemek amacıyla çocuğun yanında bulunmak, çocuğun hakları ile kendisine yöneltilen suçlama dâhil olmak üzere yargılama süreci hakkında anlayabileceği bir dilde bilgilendirilmesini sağlamak, korunma ihtiyacı olan çocuklar hakkında da benzeri işlemleri ifa etmek (ÇKKY, m.19).
• Sosyal inceleme, gözetim ve denetim yapmasını engelleyen durumların ortaya çıkması halinde durumu derhal görevlendirildikleri merciye bildirerek gerekli önlemlerin alınmasını istemek (ÇKKY, m.19).
• Çocukla ilgili kararların yerine getirilmesinde veya çocuğun kapasitesinin araş- tırılması ile görevli adli mercilerce tayin edilen uzmanlar dâhil olmak üzere ilgili kurum ve kuruluş yetkilileri ile çocuk hakkındaki kararın amaca ulaşmasını sağ- lamak üzere işbirliği yapmak ve uzmanlık alanına giren konularda görüşlerini bildirmek suretiyle bu kişilere yardımcı olmak (ÇKKY, m.19).
• İşbirliği yapılabilecek toplumsal kaynakları ve işbirliği olanaklarını araştırmak ve geliştirmek (ÇKKY, m.19).
• Koruyucu ve destekleyici tedbir kararı verilen çocuk hakkında mahkeme veya çocuk hâkimince kendisine görev verildiği hallerde kararın uygulanması, takibi ve denetimine ilişkin inceleme yapmak (ÇKKY, m.19).

• Ailesi olmayan çocuklar için “evler” bulmak
• Suç işlemiş olan gençleri ve yetişkinleri rehabilite etmek,
• Çocuk ve eş istismarını da kapsayan aile içi şiddeti önlemeye çalışmak,
• Zihinsel ve duygusal engeli olan çocuklara sosyalleşme imkânı sağlamak ve onları eğitmek,
• Tüm çocukların ve yetişkinlerin normal büyüme ve gelişimlerini desteleyen ve artıran programlar sağlamak

• Cinsiyet ayrımcılığı yapılmaksızın çocuklara sevgi, merhamet ve özen gösterilmesi,
• Fiziksel ve zihinsel açılardan kendilerinin sağlıklı bir ortamın sunulması,
• Beceri ve yeteneklerini geliştirebilme imkânlarına sahip olmaları,
• Güvenli, sağlıklı ve sorunsuz evler ve ortamlarda yaşamaları,
• Öğrenme, oyun, boş zaman, toplumsal ve kültürel yaşam olanaklarından yararlanıp kişiliklerini geliştirebilmeleri,
• Bilgi edinip kendi kimliklerini ve görüşlerini dile getirebilmeleri ve kendi özel ya- şamlarını etkileyecek kararlara katılabilmeleri,
• Yetişkinlerin veya başka çocukların şiddetinden, ihmalinden sömürüsünden veya ayrımcılığından korunmaları,
• Psikolojik sorunlar ve risk teşkil eden tutum ve davranışlardan uzak bir ortamda bulunmaları.

Sosyal eşitsizliklerin yol açtığı yoksulluk sorunu en çok ve en derinden çocukları olumsuz yönde etkilemektedir.

T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından sunulan çocuk refahı hizmetleri ele alındığında;

• Çocuk Yuvaları (0-12 Yaş),
• Yetiştirme Yurtları (13-18 Yaş),
• Çocuk Yuvası ve Kız Yetiştirme Yurdu (0-18 Yaş),
• Sevgi Evi (Çocuk Evleri Sitesi),
• Çocuk Evleri,
• Çocuk Destek Merkezleri hizmetleri verildiği görülmektedir (Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 2015).

• Koruma altına almadan aile yanında destek,
• Aileye döndürme,
• Evlat edindirme,
• Koruyucu aile yanında bakım sağlama
• Özel kreş ve gündüz bakım evi hizmetleri de sunulmaktadır (Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 2015).