II. Abdülhamit zamanında, onun talimatı ile misyoner yetimhanelerine karşılık olarak 1903 yılında Dâru’l Hayr-ı Alî adında ıslahhane tarzında bir yetimhane ku- rulmuştur. Küçük bir ilk mektep, kimsesiz Müslüman çocuklar için bir tür yetimhane olan bu kurumun adına “âlî” sıfatının eklenmesi, yurdun derecesinden ziyade doğrudan Padi- şah II. Abdülhamid’le ilgisine, yani devlete işaret etmektedir. Dârülhayr-ı Alî, öncelikle “işsiz, güçsüz, serseri dolaşan, han berduş gençlerle korunmaya muhtaç oğlan çocuklar” için sanayi mekteplerine hazırlık niteliğinde bir darüleytam olarak düşünülmüş ve eğitim süresi, biri hazırlık olmak üzere 7 yıl olarak tasarlanmıştı. İttihat ve Terakki Dönem’inde, 22 Ağustos 1909 tarihinde çıkartılan bir kanunla Dârülhayr-ı Alî kapatılmıştır.

Korunma ihtiyacı olan çocuk:Bedensel, zihinsel, ahlaki, sosyal ve duygusal gelişimi ile kişisel güvenliği tehlikede olan, ihmal veya istismar edilen ya da suç mağduru çocuktur.

Sosyal çalışma görevlisi:Psikolojik danışmanlık ve rehberlik, psikoloji, sosyal hizmet alanlarında eğitim veren kurumlardan mezun meslek mensuplarına denir.

Çocuk koruma kanunu Koruyucu ve destekleyici tedbirler üzerine bina edilerek rehberlik, danışmanlık ve bakım hizmetlerini öne çıkarmaktadır. Bu kapsamda koruyucu ve destekleyici tedbirler, çocuğun öncelikle kendi aile ortamında korunmasını sağlamaya yö- nelik danışmanlık, eğitim, bakım, sağlık ve barınma konularında alınacak tedbirler olarak tanımlanmaktadır.

Danışmanlık tedbiri; çocuğun bakımından sorumlu olan kimselere çocuk yetiştirme konusunda; çocuklara da eğitim ve gelişimleri ile ilgili sorunlarının çözümünde yol göstermeye yönelik tedbirlerdir. 

Çocuklarla ilgili koruma ve bakım hizmetlerini yürüten Aile, Çalışma ve Sosyal Hiz- metler Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğünün görevleri şunlardır (mevzuat. gov.tr. 2014):

• Çocuklara yönelik koruyucu, önleyici, eğitici, geliştirici, rehberlik ve rehabilite edici sosyal hizmet faaliyetlerini yürütmek ve koordine etmek,

• Çocuklara yönelik sosyal hizmetler konusunda politika ve stratejiler belirlenmesine ilişkin çalışmaları koordine etmek, uygulamak, izlemek ve değerlendirmek,

• Kamu kurum ve kuruluşları, gönüllü kuruluşlar ile gerçek ve tüzel kişilerce çocuk-

  lara yönelik yürütülen sosyal hizmetlere ilişkin ilke, usul ve standartları belirlemek

  ve bunlara uyulmasını sağlamak,

• Çocukların her türlü ihmal ve istismardan korunması ve sağlıklı gelişimi için ge-

  rekli önleyici ve telafi edici mekanizmaları oluşturmak ve uygulamaya koymak,

• Geçici ya da sürekli olarak aile ortamından mahrum kalan çocuklara, özel bakım

  ve koruma hizmeti sunmak,

• Evlat edindirme ve koruyucu aile hizmetlerini koordine etmek,

• 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu’nda belirlenen tedbirleri yürütmek ve koordinasyonunu sağlamak.

5395 sayılı Kanun’a göre Bakım tedbiri; çocuğun bakımından sorumlu olan kimsenin herhangi bir nedenle görevini yerine getirememesi hâlinde, çocuğun resmî veya özel bakım yurdu ya da koruyucu aile hizmetlerinden yararlandırılması veya bu kurumlara yerleştirilmesi,” olarak tanımlanmaktadır.

Kışla Tipi Kurumlar: Çocukları toplumdan ve (var olduğu takdirde) ailelerinden soyutladığı için uygun bulunmayan bu kurum tipinde, çocukların hem bakımla- rının hem de mesleki eğitimlerinin bir arada gerçekleştirildiği büyük binalar inşa edilmektedir. Çok sayıda çocuğun barındığı bu kışla tipi yapıların ortaya çıkardığı çok sayıdaki sakıncalar nedeniyle bu tür hizmetler zamanla daha küçük ve sevimli binalarda sürdürülmeye başlanmıştır. Artık bu tür kurumlar dönüştürülmektedir.

Bu açıdan kurum bakımının bazı sakıncaları vardır. Bunları şöyle sıralayabiliriz:

• Her çocuk şefkate ve kendine yakın olan birinin sevgi, anlayış ve güvencesine muhtaçtır. Bunun için özel eşyaları, odası olmalı, alışveriş yapabileceği, arkadaş- larını kabul edebileceği ekonomik olanakları bulunmalıdır. Ne var ki kurum bu olanakları ona sağlayamaz.

• Kurumda anne özlemi ya da sık sık bakıcının değişmesi söz konusu olup bu durumçocuk üzerinde olumsuz etki yaratmaktadır.

• Kurumun geniş binaları, koridor ve merdivenleri, gürültü olmasına olanak ver- mekte ve bu durum çocuğu huzursuz kılmaktadır.

• Bazı çocukların (özellikle 3 yaşından küçük çocukların) özel bakıma ve anne kuca- ğına ihtiyaçları vardır. Kurum bakımı ise bu ihtiyacı karşılayamaz.

Çocuk yuvalarında; çocukların dinlenebilecek, televizyon seyredip ders çalışabilecek- leri çok amaçlı bölümler vardı. Yuvalar dizayn edilirken bu mekânların çocukların evi olduğu gerçeğinden hareketle rahat, donanımlı, yaş durumlarına uygun mekânlar olmasına, banyolarda rahatça soyunup giyinebilecekleri fiziki şartlar oluşturulmaktaydı. Her ço- cuğun kendisine ait bir havlu ve bornozu olmasına dikkat edilmekteydi. 4-6 kişilik olarak tasarlanan yatak odalarında ahşap yataklar, elbise dolapları, ayna ve resimler asılarak sıcak ve samimi bir ortam sağlanmasına çalışılmakta idi.

Evlat Edinme Yolları

• Korunma altındaki bir çocuğun evlat edinilmesi.

• Kişilerarası anlaşma ile evlat edinme

Evlat Edinme Şartları

Küçüğün, evlat edinen tarafından en az bir yıl süreyle bakılmış ve eğitilmiş olması,

Evlat edinmenin her hâlde küçüğün yararına bulunması ve evlat edinenin diğer çocuklarının yararlarının, hakkaniyete aykırı bir biçimde zedelenmemesi,

Evlat edinecek kişi veya eşlerin, evlat edinilenden en az on sekiz yaş büyük olması,

Evlat edinen ile edinilen arasında en fazla 40 yaş fark olması,

Ayırt etme gücüne sahip olan küçüğün rızasının alınması,

İlgili kanunlar gereği küçüğün ana ve babasının rızasının bulunması,

Küçüğün vesayet altında olması halinde, Türk Medeni Kanunu’nca öngörülen vesayet dairelerinin izninin alınmış olması,

Eşlerin en az beş yıldan beri evli olmaları veya her ikisinin de otuz yaşını doldurmuş bulunmaları.

Evlat Edinilen Çocuğun Sahip Olduğu Haklar

• Evlat edinilmiş çocuklar yasal olarak öz çocukların haklarına sahip olurlar.

• Ana ve babaya ait olan haklar ve hükümlülükler evlat edinene geçer.

• Evlat edinilen, evlat edinenin mirasçısı olur.

• Evlat edinilen küçük ise evlat edinenin soyadını alır.

Mahkemece hakkında korunma kararı alınan çocuğun, geçici veya sürekli, gönüllü ya da ücretli olarak aile ortamında bakımını gerçekleştirecek ve öz ana-baba yerini tutabilecek, çocuğun-çocukların sevgi dolu bir aile ortamında büyüyüp sağlıklı bir yetişkin olarak topluma kazandırılmasına yardımcı olan aile veya kişidir.

Koruyucu aile adaylarında aranan şartlar;

• T.C. vatandaşı olmak
• Sürekli Türkiye’de ikamet etmek
• 25-65 yaş aralığında olmak
• En az ilkokul mezunu olmak
• Düzenli gelire sahip olmak
• Çocuğun öz anne-babası ya da vasisi olmamaktır.

Sosyal Çalışma Görevlisi: Sosyal çalışmacı, psikolog, sosyolog, çocuk gelişimcisi, psikolojik danışmanlık ve rehberlik öğretmeni ve özel eğitim öğretmeninden oluşur.

Geçici Koruyucu Aile Modeli: Acil koruma gereken ya da hakkında hizmet planı oluşturulmamış ve kuruluş bakımına yerleştirilmemiş ya da kendisi için planlanan hizmet modellerinden çeşitli nedenlerle henüz yararlandırılamamış çocuklar için, aldıkları eğitimlerle profesyonel düzeye gelmiş kişi ve ailelerin sağladığı birkaç gün ile en fazla bir ay arasında değişen bakımdır.

Çocuk hukuku alanında görev yapan sosyal çalışma görevlileri, görev yerlerine göre bazı kategorilere ayrılır:

• Mahkemeye atanan sosyal çalışma görevlisi
• ASPB’ de çalışan sosyal çalışma görevlisi
• Kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan sosyal çalışma görevlisi
• Serbest icra eden sosyal çalışma görevlisi
• Denetimli serbestlik görevlisi olarak istihdam edilen sosyal çalışma görevlisi

(ÇKKDTY, m.18).

Çocuk istismarının önlenmesi ve istismara uğrayan çocuklara bilinçli ve etkin bir şekilde müdahale edilmesi amacıyla öncelikli olarak cinsel istismara uğramış çocukların ikincil örselenmesini asgariye indirmek, adli ve tıbbi işlemlerin bu alanda eğitimli kişilerden oluşan bir merkezde ve tek seferde gerçekleştirilmesini temin etmek üzere; Sağlık Bakanlığına bağlı hastaneler/kurumlar bünyesinde Çocuk İzlem Merkezleri (ÇİM) kurulmuştur.