Evlilik, en basit tanımıyla, ergenlik dönemine girmiş (yani üreme yeteneği olan) erkek ve kadınla­ rın, üremek (çocuk sahibi olmak), çocukların yetişmesini sağlamak ve iktisadî ve toplumsal olarak yeni bir bütünlük oluşturmak için, içinde yaşadıkları toplumca tanınmış ve onay verilmiş birliğidir.

Akrabalık ise soy ve evlilik yoluyla kültürel olarak kabul edilmiş toplumsal ilişkiler ağı olarak tanımla­ nabilir ve bu ilişkiler bütün toplumlarda evrensel bir önem taşımaktadır.

Akrabalık insan türünün icat ettiği ilk toplumsal ve kültürel otorite kaynağı olarak da tanım­ lanabilir. Çünkü bütün insan toplumları herhangi bir akrabalık sisteminin varlığı­ nı, meşruluğunu ve değişen ölçülerdeki yaptırımcı gücünü (otoritesini) kabul eder.

Evliliğin kurumsallaşmasına dayanak teşkil eden asıl etken, insan yavrusunun uzun süreli bağımlılığıdır.

Evliliğin üçüncü işlevi iktisadîdir. Evlilik yoluyla kurulan birlik, cinsel iş bölü­ münü ve cinslerin birbirinin emeğinin ürününden yararlanmasını düzenler. Böyle­ likle evlilik yoluyla iktisadî bir birim olan hane ortaya çıkmış olur.

Küçük ­ölçekli toplumlarda, eş arayanlar ve eşi ölmüş dullar dışında, o kültürün yetişkin saydığı bireylerin tümünün evli olması olağandır. Çünkü bu tür toplumlarda evlilik aynı zamanda bir toplumsal statü sağlar. Söz gelimi Bre­ zilya Amazonlarında yaşayan Mundurucu’larda bekârlara ve evlenme yaşı geçti­ ği halde evlenmemiş olanlara toplumsal bir rol tanınmaz.

Tüm toplumlarda evlilik yoluyla oluşturulan bağlar farklı amaçlara yarayabilmektedir. Bu yolla iş bulmak, yeni statüler edinmek, yeni barınma olanakları sağlamak ya da borç para bulmak kolaylaşabilir. Himayecilik ya da kayırmacılık (kliyentalizm) adı verilen ilişkiler de bu bağlamda kazanılır. Bizim toplumumuzda dayısını bulmak, dayısı olmak gibi deyimler bu ilişkiyi imâ eder.

Dayıcılık (nepotizm) da denilen bu eği­ limde, kişilerin yeterli ya da yetenekli olup olmadıklarına bakılmaksızın yakınları tarafından kayırılması söz konusudur.

Evlilik aynı zamanda bir müdabele ilişkisinin de kurulmasını sağlar. Evlenen taraf­lar evlilik yoluyla karşılıklı hak ve ayrıcalıklar yaratan bir kaynak ve kişi mü­ badelesine girerler. Çeyiz, drahoma, nişanlılık armağanları, başlık parası bu mü­ badele ilişkisinin iktisadî araçlarıdır.

Evliliğin bir mübadele ilişkisi olduğu tezi Le´vi­Strauss’a aittir.

Le´vi­Strauss küçük ölçekli toplumlar üze­ rinde yaptığı araştırmalarda, evliliğin gruplar arasında bir kadın takası olduğunu bulgulamıştır. Le´vi­Strauss’un tespitlerine göre grupların başka hangi grup ya da gruplarla evlilik ilişkisi kurabileceğini ya da kuramayacağını belirleyen basit sis­temler ve kimlerle evlenilebileceğini belirleyen ama evlenilemeyecek kişileri tespit etmeyen karmaşık sistemler vardır. Ayrıca yine aynı araştırmacıya göre belirli bir grubun belirli bir başka gruba kız alıp verdiği doğrudan (simetrik) takas sistemleri ve kadınların sadece belirli bir yöne doğru takas edildiği dolaylı (asimetrik) takassistemleri vardır.

Doğrudan takasta A ile B grubu karşılıklı olarak birbirinden kız alıp verir. Eğer takas aynı kuşak içinde gerçekleşiyorsa buna dolayımsız doğrudan takas ya da kız­ kardeş takası adı verilmektedir.

Berder ve paralel ve çapraz yeğen evlilikleri birer dolayımsız doğrudan takas biçimidir.

Doğrudan takasta A ile B grubu karşılıklı olarak birbirinden kız alıp verir. Eğer takas aynı kuşak içinde gerçekleşiyorsa buna dolayımsız doğrudan takas ya da kız­ kardeş takası adı verilmektedir. Karşılıklılık kuşakları aşan bir süre içinde, kuşak­ lar arasında söz konusuysa, bu da gecikmeli doğrudan takas adını alır.

İçevlilik, grup içinden evlilik olduğu için grubu dışarıya kapa­ lı tutar ve mülk, servet, kaynak ve soy dağılımını önler. Paralel ve çapraz kuzen evlilikleri birer içevlilik türüdür. İçevlilik grubun kimliğini korumanın sıkı bir yoludur. Böylelikle diğer gruplarla kurulan bizlik­ötekilik ilişkisi de süreklilik ve kararlılık kazanır.

Dışevlilik ise içevliliğin getirdiği tecrit durumunu ortadan kal­dıran, grupları evlilik yoluyla birbirine bağlayan, başka bir deyişle onları akra­ ba yapan evlilik biçimidir.

Belirli bir zaman diliminde tek bir erkeğin an­cak tek bir kadınla (ya da tersi) evlenmesine izin veren sisteme tekeşlilik (mo­nogami) adı verilir.

Boşanmanın hukuken ve kültürel olarak mümkün olduğu toplumlarda kişinin boşanıp yeniden evlenmesi biçiminde tezahür eden evlilik biçimine dizi tekeşlilik adı verilmektedir.

Kadının veya erkeğin aynı zaman dilimi içerisinde birden çok eşle evlenmesi durumuna ise çokeşlilik (poligami) denilmektedir.