Sadece yapılan kurtarma kazıları ve sondaj alanlarından elde edilen arkeolojik veriler değil, kentin eski sokak dokusundan, tarihî yapılardan hareketle kentin geçmişi hakkındaki tüm bilgilerin yeniden yorumlanması ve kent ile ilgili her türlü yazılı ve görsel belgenin değerlendirilmesi, kent arkeolojisinin alanına girmektedir

Koruma alanının kurumsal olarak düzenlenmesi ve koruma nesnesinin arkeolojik alanları ve kentsel sit alanlarını kapsayan genişliğe ulaşması 18. yüzyıldan günümüze uzanan bir evrim sürecidir. Bu evrim sürecinde Avrupa kentlerinin II. Dünya Savaşı sırasında tahrip olmasının yarattığı etkiler ve savaş sonrası yeniden yapılanma tartışmaları belirleyici olmuştur.

Belirli bir alanda sınırlı zaman ve olanaklar ölçütünde gerçekleşen ve imar etkinliğinin getireceği tahrip öncesinde, mümkün olan en çok veriyi toplamayı amaçlayan çalışmalara “kurtarma arkeolojisi” (Rescue-salvage archaeology ) adı verilmiştir.

Tarihi Anıtlar Teşkilatı Fransız devrimi etkisiyle 1830’da kurulmuştur.  Bu konudaki ilk kurumlardan biridir.

20. yüzyıl başında gelişmeye başlayan anıt eserin çevresiyle birlikte korunması anlayışı, yüzyılın ikinci yarısında yerini sivil yapıların da korunması anlayışına bırakmıştır. Bu konuda 1931 yılında İtalya’da anıt eserlerin restorasyonu için ilkeler belirlemek üzere toplanan Eski Eserler ve Güzel Sanatlar Yüksek Kurulunun oluşturduğu 11 maddelik Restorasyon Kartası (Carta Del Restaura) öncü bir belgedir. Karta’nın 6. maddesi kültür mirası anlayışının kentsel ölçeğe doğru genişlediğinin ilk habercisidir: “Anıta ve geçirdiği dönemlere olduğu kadar çevresine de saygılı olunmalıdır. Anıtın çevresindeki yapılar yıkılarak uygunsuz bir biçimde yalnız bırakılmasına veya çevresinin niteliği, kütlesi, rengi, üslubu ile rahatsız edici yapılarla sarılmasına engel olunmalıdır”

Arkeolojik miras alanının düzenlenmesine ilişkin, Avrupa çapında ilk geniş kapsamlı sözleşme,  1970’ lere girerken Avrupa Konseyi’ nin kabul ettiği Arkeolojik Mirasın Korunmasına Yönelik Avrupa Sözleşmesidir (European Convention on the Protection of the Archaeological Heritage). 

Sözleşme arkeolojik miraslarının korunması için ülkelerin kendi sistemleri içinde bir yasal düzenleme yapmasını öngörmektedir. Bu düzenleme ile arkeolojik mirasın envanterinin yapılmasını; görünür bir kalıntı olmasa bile, gelecek kuşaklar tarafından incelenmek üzere arkeolojik rezerv alanları oluşturulmasını; arkeolojik miras niteliğindeki eserleri bulan kimselerin bunları yetkili makamlara bildirmek zorunda tutulmasını devletlere bir sorumluluk olarak vermektedir.

Avrupa Mimari Miras Tüzüğü 21-25 Ekim 1975 tarihleri arasında Amsterdam’ da düzenlenen Avrupa Mimari Mirası Kongresi’ nde resmî olarak ilan edilmiş ve  kentsel korumada önemli bir dönüm noktası olmuştur.

Bu kavram fiziksel çevrenin restorasyonunda uygun yöntemler kullanmanın yanı sıra tarihî çevre ile uyumlu işlevlerin seçilmesindeki hassasiyetlere işaret etmektedir. Fakat
asıl önemli vurgusu koruma anlayışının tüm kentsel ve bölgesel planlamalarda göz önüne alınması gerektiği yönündedir. 

1984’de Avrupa Konseyinin Floransa’da gerçekleştirdiği Arkeoloji ve Planlama toplantısı sonunda, Arkeoloji ve Planlama Toplantısı Sonuçları  başlıklı bir metin kabul edilmiş ve aşağıdaki öneriler geliştirilmiştir.

• Plancılarla iş birliği yapılarak önemli koruma alanlarının etkin olarak korunması
• Arkeoloji ve planlama çalışmalarının uyumlu olarak sürdürülmesi ve böylece arkeolojik kanıtların tahrip olmasının engellenmesi
• Kazı yapılması gereken durumlarda, kazıların uygun koşullarda gerçekleştirilmesi
• Arkeolojik malzemenin müzelerde veya (in situ) gerçek ortamında korunması
• Arkeoloji disiplininin planlama teknikleri ile uyumlaştırılmasının sağlanması.

1992 yılında Birleşmiş Milletler tarafından kabul edilen Çevre ve Gelişim Hakkında Rio Deklarasyonu, sürdürülebilir kalkınma kavramının evrensel ölçeğe taşındığı önemli bir belgedir.

Öncelikle başlatılan pilot projelerden biri olan Avrupa Arkeoloji Planı kapsamında, farklı Avrupa ülkelerdeki kent arkeolojileri hakkında karşılaştırmalı bir çalışma yapılması ve
böylece bir rehber oluşturulması öngörülmüştür. Bu proje ilerleyen yıllarda başka birçok projenin olduğu gibi Avrupa Konseyi tarafından 2000 yılında kabul edilecek olan Avrupa İyi Uygulama Kodu / Prensipleri: Arkeoloji ve Kent Projesi’ nin de altyapısını oluşturacaktır.

Avrupa iyi uygulama kodu prensiplerinin temel çerçevesi; Şehirler geçmişte yaptıkları gibi gelecekte de değişmeyi ve gelişmeyi sürdürmelidirler. Bu da geçmişi koruma arzusu ve gelecek için yenileme ihtiyacı arasında bir dengenin kurulmasını gerektirir. Kentsel yapılanma; kamu yetkilileri ve plancıları, mimarlar ve müteahhitleri, arkeologları ortak bir projede bir araya getiren karmaşık bir süreçtir. Kaliteli sonuçlar almanın yolu tüm katılımcılar arasında yakın, sürekli ve gönüllü iş birliğinin sağlanmasından geçer.

The APPEAR Method,  kentin sürdürülebilir kalkınmasını dikkate alan ve kentsel kazılar sırasında bulunan arkeolojik kalıntıları geliştirmek için yapılan tüm eylemlerin ortak adı olarak kabul edilmiştir. Bu metotla arkeolojik mirasın korunması, mümkün olduğunca çok kişi tarafından ziyaret edilmesi ve modern kentin gelişimi arasında denge kurulması amaçlanmaktadır.

Proje; kentsel arkeolojik alanların yönetimi; amaç, takvim, bütçelerin kontrolü; yeni keşfedilen alanların modern kent yaşamı ile bütünleştirilmesi, sürdürülebilir kültürel miras turizmini teşvik olmak üzere dört temel konuyu esas almaktadır. Projede kamu yetkilileri, yerel topluluklar, mülk sahipleri, şirketler, proje yöneticileri, müze küratörleri, arkeologlar, korumacılar birlikte düşünmeye, projelendirmeye ve uygulamaya yönlendirilmektedir.

Ulusal Haritalama Programı” tarihî mirasın belgelenmesi sistemi desteklemekte ve bu kapsamda hava fotoğrafları ya da diğer uzaktan algılama verilerini kullanarak tüm arkeolojik alanlar için bilgi sağlamaktadır.

Arkeolojik Sit: İnsanlığın varoluşundan günümüze kadar ulaşan eski uygarlıkların yer altında, yer üstünde ve su altındaki ürünlerini, yaşadıkları devirlerin sosyal, ekonomik ve kültürel özelliklerini yansıtan her türlü kültür varlığının yer aldığı yerleşmeler ve alanlardır.

Kentsel Sit: Mimari, yerel, tarihsel, estetik ve sanat özelliği bulunan ve bir arada bulundukları için tek başına taşıdıkları kıymetten daha değerli olan kültürel ve doğal çevre elemanlarının (yapılar, bahçeler, bitki örtüleri, yerleşim dokuları, duvarlar) bulundukları alanlardır.

Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma mevzuatı uyarınca, bir alanın ilgili koruma kurulu tarafından sit olarak ilan edilmesiyle birlikte, alandaki tüm uygulamalar
durdurulur ve kurul, koruma amaçlı imar planı yapılıncaya kadar uygulanmak üzere, Geçiş Dönemi Koruma Esasları ve Kullanma Şartlarını belirler. Sit alanının
içinde yer aldığı belediyeler ya da valilikler sit alanının yaşayanları ve ilgilileri, kamu kurumları, meslek odaları, sivil toplum kuruluşlarının katılımıyla planı hazırlatmak ve Kurul’a sunmakla görevlidirler. Geçiş dönemi ilanı, planın yapımı ile ilgili süreler mevzuatta belirlenmektedir.

27.07.2004 tarih ve 5226 sayılı Yasa’ yla Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nda yapılan değişikliklerle “koruma amaçlı imar planı” ilk kez yasa düzeyinde tanımlanmıştır ve içeriği çağdaş planlama kavramlarını barındırmaktadır.