Tanzimat fermanı, ll. Mahmut döneminde
hazırlanmış, Abdülmecit döneminde ilan edilmiştir.

Tanzimat fermanı, 3 Kasım 1839 tarihinde,
Gülhane Parkı’nda ilan edilmiştir.

Tanzimat Fermanı ile, Osmanlı Devleti artık
bütün tebaasına “vatandaş” statüsü tanımakta, herkesi can,
mal ve namus noktasında devletin koruması altına
almaktadır. Tanzimat Ferman’ında, Devlet’in geri
kalmasının sebebi olarak 150 yıldan beri kanunlara
uyulmaması nedeniyle Devlet ve halkın kuvvet ve refahını
kaybetmesi, güçsüz ve fakir düşmesi gösterilmektedir.
Fermanda bütün bu tedbirler alındığı takdirde verimli
coğrafyası ve yetenekli halkı sayesinde Osmanlı
Devleti’nin “5-10 sene zarfında” eski kudretine
kavuşabileceği beklentisi dile getirilmiştir.

Tanzimat fermanının yeni idare tarzı bakımından
en dikkate değer özelliği, yeni kanunlara ihtiyaç
duyulduğunun ifade edilmesi ile meclisler eliyle karar
alma ve idare etme tercihine sahip olmasıdır.

Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye 1838 yılında
kurulmuştur.

Meclis-i Ahkâm-ı Adliye 1854 yılında
kurulmuştur

Meclisi Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye meclisinin
Yasama ve yargı görevlerini üstlenmesi, zamanla Meclis-I
Vâlâ-nın yükünün iyice artmasına ve görevlerinin
altından kakamamasına neden olmuştur. Sonuç olarak
meclisin, yasama ve yargı görevlerinin birbirinden
ayrılmasına karar verilmiştir. Bu nedenle, Meclis-i
Ahkâm-ı Adliye kurulmuştur.

Meclis-i Ahkâm-ı Adliye’nin görevi yargı işlerine
bakmaktır.

Meclis-i Ali-i Tanzimat, 1854 yılında
kurulmuştur.

Meclis-i Ali-i Tanzimat, Osmanlı Devletinin
yasama işlerini yerine getirmek, “halkı ilgilendiren
konulardaki reformları saptamak” ve “devletteki refah
düzeyini yükseltmek” amacı ile kurulmuştur?

Şura-yı Devlet meclisi, 1868 tarihinde
kurulmuştur.

Şura-yı Devlet meclisi, her türlü kanun ve tüzük
tasarılarını incelemek ve hazırlamak, kanun ve tüzük
gereği görevli olduğu işleri tetkik ve karara bağlamak, her
türlü mesele hakkında istenildiğinde görüş bildirmek,
memurları yargılamak, devletle fertler arasındaki davalara
bakmaktır.

Muhassıllık Meclisleri, 1840 yılında, sancak
merkezlerinde kurulmuşlardır.

Muhassıllık Meclislerinin görevi, sancaktan
alınacak vergilerin miktarını saptamak ve onların düzenli
toplanmasını sağlamaktır.

Muhassıllık meclislerinde, muhassılın yanında
yer alan memurlarından başka, sancağın hâkimi, müftüsü,
zabiti, ruhani reisleri ve sancağın ileri gelenlerinden altı
kişi katılacaktır.

Bu kişiler seçimle belirlenecektir. Seçimlere aday
olmak için, bulunduğu yöre halkından olmak, reşit olmak,
devlet ve ülke işlerinden anlamak gibi şartlar aranıyordu.
Bu şartları taşıyan herkes mahkemeye müracaatla
adaylığını bildirebilir.

Sultan Abdülmecit’in 1845 yılında ilan ettiği bir
fermanla, Meclis-i Ali-i Tanzimat’ta Sultanın daveti ile
yer alırlar. Her vilayetten iki kişidir.

Kırım Savaşı, 1853 yılında yapılmıştır.

Kutsal yerler sorunu şeklinde başlayan Rus
isteklerinin reddedilmesi üzerine savaş başlamıştır.

1853-1856 yılları arasında yapılan Kırım
Savaşında, Rus istekleri ile çıkarları çatışan Avrupa
devletleri Osmanlı safında yer almıştır. İlk defa geniş çaplı
Avrupa ittifakını savaşta yanına alan Osmanlı Devleti
bunun bedelini bir bakıma ilk dış borçlanma ve Islahat
Fermanı’nın ilanı ile ödemek zorunda kalmıştır.

Kırım savaşında Osmanlı Devletinin yanında yer
alan Batılı Devletler, Paris anlaşmasında Islahat
Fermanına yer vererek, iç işlerine karışmaya dayanak
teşkil etmişlerdir.

Osmanlı toplumu bu fermanla neredeyse
Müslüman ve gayrimüslim olmak üzere iki farklı toplum
olarak tanımlanmıştır. Önceliğin gayrimüslimlerde olduğu
Islahat Fermanı, Müslüman olmayanlara askerî ve sivil
bütün okullara girme hakkını vermiş, devlet
memurluklarında görev almalarının önünü açmıştır.

Islahat Fermanı’na ilk tepkiler 1858 yılında
Cidde’de yaşanan olaylarla şiddete dönüşmüştür.

Cidde’de hac mevsiminde bazı tahrikler sonrası
harekete geçen Müslümanlar Hristiyan tüccarlara
saldırmış, karışıklıkta Fransız ve İngiliz konsolosları da
hayatını kaybetmiştir.

Fransa ve İngiltere bu olaylara Cidde’ye
gemilerle asker çıkararak suçlu gördükleri kişileri idam
ederek tepkilerini göstermişlerdir.

Benzer tepkiler Lübnan ve Suriye’de yaşanmıştır.
Rumeli’de de huzursuzluklar başgöstermiş, Sırbistan’da,
Karadağ’da ve Bosna’da yer yer çatışmalar yaşanmıştır.

Tepkilerin sonucunda, Lübnan başında bir
hristiyan yöneticinin bulunduğu imtiyazlı bir sancak
haline getirilmiştir.

Kuleli Vaka’sı, 1859 tarihinde olmuştur.

Islahat Fermanına tepki gösteren Müdaafa-I Şeriat
cemiyeti, Sultan Abdülmecit’i tahttan indirerek yeniden
eski düzeni kurmak istemişlerse de, bir ihbar ile cemiyet
üyelerini yakalanarak, Kuleli Askeri Lisesine götürülmüş
ve ömür boyu hapisle cezalandırılmışlardır.

1858 Arazi Kanunnamesi, 1871 İdare-i Umumiyei
Vilayet, 1878 Dersaadet ve Vilayet Belediye
Kanunlarıdır.

Vilayet Nizamnamesi, ülke idaresini vilayet,
sancak, kaza ve köy idari birimlerine ayırmakta, her
aşamadaki yöneticilerin görev ve sorumluluklarını ayrı
ayrı açıklamaktadır. Ayrıca belediye meclisi üyelerinin
seçimle gelecekleri hükmünü getirmektedir.

Vilayet Nizamnamesi halkı seçime alıştırmak
amacıyla, 1864 yılında hazırlanmıştır.

Vilayet Meclisi Üyeleri, tabii üyeler ile seçimle
belirlenen dört kişiden oluşur. Mülki amir ve memurlar ile
ruhani reisler tabii üyelerdir. Seçimle belirlenen dört
üyenin ikisi müslüman, ikisi de gayri müslimlerden oluşur.

Şura-yı Devlet meclisi 1868 yılında kurulmuştur.

Şura-yı Devlet meclisi, halkın yönetime
katılımında katkı sağlayan bir meclistir.

1843 yılında ilan edilen bir yasayla askerlik yaşı
20, askerlik süresi de 5 yıl olarak belirlenmiştir. 5 yıllık
süreyi doldurup terhis olanlar, 7 yıllık bir süre redif askerî
olarak yedek askerlikle yükümlü hâle getirilmiştir. 1845
yılında ordu merkezlerinde birer askerî lise, “idadi”
açılmıştır.

Meclis-I Maarif-I Umumiye 1846 Yılında
kurulmuştur.

Bahriye, Harbiye ve Tıbbiye okulları dır.

Dar-ül Muallimin 1848 yılında öğretmen
yetiştirmek amacıyla açılmıştır.

1858 Yılında ilk kız rüştiyesi açılmıştır.

Darülmuallimat, 1869 yılında yayınlanan Maarif-I
Umum,ye Nizamnamesiyle açılmıştır.

Osmanlılarda ilk modern bütçe uygulamasına
1847 yılında geçilmiştir.

Osmanlı Devletinde, İlk ceza kanunnamesi, 1851
yılında, Ceza Kanunname-I Hümayunu adıyla
hazırlanmıştır.

Nizamiye Mahkemeleri 1840 yılında kurulmuştur.

Sadrazam Mahmut Nedim Paşa, bütçenin beş
milyon altın açığı olduğunu tespit etmiştir. Çözüm olarak,
her yıl ödenmekte olan, ondört milyon liralık faizi yarıya
indirip, kalan miktarın beş’i bütçe açığında, ikisi ise
ordu’nun ihtiyacında kullanılacaktır.

Sadrazam Mahmut Nedim Paşa’nın aldığı karar
orta halli mevduat sahipleri olan alacaklılar arasında
olumsuz etki yapmış, Avrupa kamuoyunun Osmanlı
Devleti aleyhine dönmesine sebep olmuştur.

Rusya, Osmanlı toprağı olan Balkanlar’da ortaya
çıkan ayrılıkçı hareketleri desteklemiş, Kırım Savaşı
sonrası uygulamaya koyduğu Panslavizm politikasına hız
vermiştir. Bu politika gereği Sırbistan, Karadağ,
Bulgaristan bölgelerinde isyanları desteklemiş, Osmanlı
Devleti’nin Tersane Konferansı kararlarını kabul
etmemesi üzerine başlamıştır.

İngiltere, Osmanlı’nın Rusya egemenliğine
girmemesi için İstanbul Haliç tersanesinde konferans
düzenlemiştir.

Tersane konferansı 23 Aralık 1876 tarihinde
yapılmıştır.

Balkan sorununu çözmek amacıyla, Sırbistan,
Karadağ ve Romanya’ya bağımsızlık verilecek,
Bulgaristan Özerk hale getirilecek, Osmanlı bu kararları
kabul kararlar etmezse, zorla hayata geçirilecek.

93 Harbinde Osmanlı Devleti ağır bir yenilgiye
uğramıştır.

93 Harbiyle ağır bir yenilgi alan Osmanlı Devleti,
Rusların Yeşilköy’e kadar dayanmaları sonucunda
Yeşilköy’de Ayestefanos Anlaşmasını imzalamak zorunda
kalmıştır.

Ayestefanos Anlaşmasıyla Osmanlı Devleti,
Sırbistan, Karadağ, Romanya ve Bulgaristan bağımsızlığa
kavuşmuş, Kars, Ardahan, Artvin ve Doğu Beyazıt Rus
egemenliğine kalacaktır. Ayrıca Osmanlı Devleti
Rusya’ya ağır bir savaş tazminatı ödemek zorunda
kalacaktır.

Osmanlı Devleti ayestefanos anlaşmasının ağır
maddelerinden kurtulmak amacıyla İngiltere ile Berlin
Anlaşmasını imzalamıştır.

• Berlin anlaşmasına karşılık İngiltere’ye Kıbrıs’a
yerleşme tavizi verilmiştir.
• Ayestefanos anlaşmasındaki maddelerden,
Bulgaristan hariç, diğer tüm maddeler aynen
Kabul edilmiştir.
• Bulgaristan Osmanlı’ya bağlı bir prenslik haline
getirilmiştir.
• Doğu Rumeli ve Makedonya Osmanlıya
bırakılmıştır.
• Doğu Beyazıt Osmanlı’ya verilmiştir.
• Kars, Ardahan, Artvin ve Batum Rus işgalinde
kalmıştır.
• Ayestefanos anlaşmasında talep edilen savaş
tazminatı, iki katı olan 60 milyon liraya
çıkartılmıştır.

Muharrem Kararnamesi, 20 Aralık 1881 (28
Muharrem 1299) tarihinde yapılmıştır.

Rusya’ya ödenecek savaş tazminatını ödemede
sorun yaşayan Osmanlı Devleti, bir dış müdahaleye
meydan vermemek amacıyla, alacaklıların vekilleriyle
İstanbul’da bir görüşme düzenlemiştir. Bu görüşmede bir
anlaşmaya varılmıştır.

Duyun-ı Umumiye İdaresi komisyonunda,
alacaklıları temsilen birer İngiliz, Alman, Avusturya,
İtalyan ve Galata Bankerlerinin temsilcileri ile Osmanlı
Devletinin temsilcisi ile birlikte yedi üyeden oluşacaktır.

Duyun-ı Umumiye İdaresi’nin gelir kaynakları,
tuz, tütün, ispirto, balık, ipek, pul ve damga, Bulgaristan
vergisi, Kıbrıs vergisi, Doğu Rumeli vergisi gibi geliri çok
olan vergilerdir.

Yeni Osmanlı hareketinin öncüleri, Şinasi, Namık
Kemal, Ziya Paşa ve Ali Suavi gibi yazar ve şairlerdir.

Yeni Osmanlı hareketinin öncüleri, ilerlemenin
hür kurumlara dayandığını, hür kurumların ise ancak
kamuoyunun desteği ile ayakta kalabileceğini, bu nedenle
halkın eğitilmesi gerektiğini savunuyorlardı.

Halka en kolay ulaşmanın yolunun gazete olduğu
bilinciyle, gazete çıkarmaya başlamışlardır.

Genç Osmanlılar Cemiyeti 1865 yılında
İstanbul’da kurulmuştur.

Genç Osmanlılar Cemiyeti üyelerinden Mustafa
Fazıl Paşa, Padişah’a bir mektup yazarak, en iyi idare
tarzının meşrutiyet olduğunu, meşrutiye sayesinde
Müslümanlar ile gayri Müslimlerin arasındaki sorunların
ortadan kalkacağını, isyanların biteceğini ifade ederek,
meşrutiyeti ilan etmesini önermiştir.

Abdülaziz, Serasker Hüseyin Avni Paşa’nın
önderliğinde bir askeri darbeyle tahttan indirilmiştir.

Askeri bir darbeyle tahttan indirilen Sultan
Abdülaziz’den sonra 30 Mayıs 1876 tarihinde, yerine
tahta, V. Murat getirildiyse de, rahatsızlığı nedeniyle
yerini, 31 Ağustos’ta ll. Abdülmahid’e bırakmak zorunda
kalmıştır.

Fikir adamları, dağdaki çobanından, şehirdeki
kalem efendisine kadar her vatandaşın kendini en iyi
şekilde temsil edebilecek insanları seçebilecek seviyede
olduğunu savunmaktadırlar.

Halk ancak devlet işlerinde tecrübeli, bu işi bilen
devlet adamlarınca yönetilebilir.

Meşrutiyet, devleti medeni memleketler
seviyesine çıkaracak, mevcut bütün idari, siyasi ve sosyal
problemleri çözecek adeta mucize bir ilaç gibi görüyordu.

Tanzimat Fermanı ya da Gülhane Parkı’nda okunmasından dolayı Gülhane Hatt-ı Hümayunu, 3 Kasım 1839 tarihinde ilan edilmiştir. 

Tanzimat Fermanı’nın yeni idare tarzı bakımından en dikkate değer özelliği, yeni kanunlara ihtiyaç duyulduğunun ifade edilmesi ile meclisler eliyle karar alma ve idare etme tercihini belirtmesidir.

Osmanlı Devleti’nin yeni kanun tasarılarını hazırlamak, önemli devlet memurlarını yargılamak gibi temel görevleri yerine getirmek amacıyla 1838 yılında Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye kurulmuştur. 

Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye 854 yılında ikiye ayrıldı. Yargı işlerine bakmak üzere Meclis-i Ahkâm-ı Adliye kurulurken, yasama işleri için de Meclis-i Ali-i Tanzimat ya da kısaca Meclis-i Tanzimat kuruldu.

Danıştay’ın başlangıcı sayılan Şura-yı Devlet 1868 yılında kurulmuştur.

1840 yılında sancak merkezlerinde kurulan Muhassıllık Meclislerinin görevi, sancaktan alınacak vergilerin miktarını saptamak ve onların düzenli toplanmasını sağlamaktır. 

1853-1856 yılları arasında gerçekleşmiştir. 

Kırım savaşı döneminde 1854 yılında başlayan ilk borçlanma, zamanla artarak devam etmiştir. 

Kırım Savaşı sonunda 1856 yılında Paris antlaşması imzalanmıştır. 

Neredeyse tamamen dış baskılar sonucu ilan edilmiştir. 

Önceliğin gayrimüslimlerde olduğu Islahat Fermanı, gayrimüslimlere askerlikten muaf olma gibi müslümanlara tanınmayan haklar tanımıştır. 

Hangi ferman ile yabancı devlet vatandaşlarına Osmanlı ülkesinde gayrimenkul alma hakkı da tanıyan Islahat Fermanı, iltizam usulünün sona ermesi, maaşların düzgün ödenmesi gibi Tanzimat Fermanı’nda belirtilen bazı hükümleri de tekrarlamaktadır.

Islahat Fermanı ile istenen düzenlemeler zaman içinde hayata geçirilmiştir. 1858 Arazi Kanunnamesi, 1871 İdare-i Umumiye-i Vilayet, 1878 Dersaadet ve Vilayet Belediye Kanunları bu düzenlemelerden bazılarıdır. Arazi Kanunnamesi ile devlete ait toprakların %70’i özelleştirilmiş, 1867’de yapılan bir düzenleme ile yabancılara şehirlerde gayrimenkul edinme hakkı verilmiştir.

1864 yılında çıkartılan Vilayet Nizamnamesi’dir. Bu nizamname, ülke idaresini vilayet, sancak, kaza ve köy idari birimlerine ayırmakta, her aşamadaki yöneticilerin görev ve sorumluluklarını ayrı ayrı açıklamaktadır. Ayrıca belediye meclisi üyelerinin seçimle gelecekleri hükmünü getirmektedir.

1868 yılında kurulan Şura-yı Devlet halkın yönetime katılımına katkı sağlayan bir meclistir.

Paris Anlaşması ile Karadeniz'e çıkması engellenen Rusya, Avrupa'nın içinde bulunduğu karışık durumdan yararlanarak 1871 tarihinde bu maddeyi tanımadığını ilan etmiştir. 

Rusya’ya ödenecek savaş tazminatı zaten ekonomik sıkıntı içinde olan Osmanlı maliyesini iyice bozmuş borçlarının faizlerini dahi ödeyemeyecek duruma getirmiştir. Bunun üzerine Osmanlı Devleti dış müdahaleye meydan vermemek için alacaklıların vekillerini görüşmeye çağırmıştır. İstanbul’da yapılan görüşmeler sonucunda alacaklılar ile bir anlaşmaya varılmıştır. Bu anlaşma 20 Aralık 1881 tarihli (28 Muharrem 1299) bir kararname ile ilan edilmiştir. “Muharrem Kararnamesi” adı verilen bu anlaşma gereğince İstanbul’da “Duyun-› Umumiye İdaresi” kurulacaktır.

Halkın hakimiyete hakkı olup olmadığı hususu Tanzimat Döneminden beri çeşitli şekilde tartışılmıştır. Devlet adamları hakkı kabul etmekle birlikte, halkın henüz yeterli olgunluğa erişmediğini iddia etmekteydiler. Buna karşın fikir adamları,  dağdaki çobanından, şehirdeki kalem efendisine kadar her vatandaşın kendini en iyi şekilde temsil edebilecek insanları seçebilecek seviyede olduğunu savunmaktaydılar. 

Kanun-i Esasinin bu konferans sırasında ilan edilmesinin sebebi, “yabancı güçleri, reformları takip maskesi altında devletin iç işlerine müdahaleden alıkoymaktı”.

II. Meşrutiyet 23 Temmuz 1908’de ilan edilmiştir.