Tüm bireyler dünyaya kendi özelliklerini taşıyarak gelirler. Bu nedenle de dünya üzerindeki her birey birbirinden farklıdır. Farklı olmak bizleri yaşam
karşısında özel yapar. Hepimiz zayıf ve güçlü yanlarımızla, yeterlik ve yetersizliklerimizle kendimize özgüyüz. Hepimizin farklı yüzleri, vücut yapıları, farklı karakterleri ve düşünce yapıları vardır. Bunlar toplumda bizleri biz yapan sayısız özelliğimiz ve farklılığımıza örnek olabilir. Ancak bazen farklılık bireyin toplumsal yaşamda desteğe gereksinim duyacağı biçimde meydana gelir.
Örneğin bir bacağı diğerinden kısa olduğu için birey dik merdivenleri bir yardım olmadan inip çıkamaz. Bu durumda o bireyin farklılığı bir özel gereksinim doğurur. Bir başka deyişle farklılığı sebebiyle yaşama katılabilmek
için özel gereksinimi (örneğin; asansör, tekerlekli sandalye, rampa vb.) ortaya çıkmıştır.

Özel gereksinimli bireyler zaman içinde farklı kesimlerce farklı şekillerde etiketlenmişlerdir. Örneğin engelli, özürlü, yetersiz, sakat gibi farklı ifadeler
kullanılmış günümüzde de bu ifadelerden bazıları halen kullanılmaktadır.

Risk taşıma (risk altında olma) herhangi bir engeli olmayan ancak ileride bir yetersizlik yaşama olasılığı diğer bireylerden yüksek olan bireyleri ifade eder.

Risk taşıma terimi daha çok bebek ve okul öncesi dönemdeki küçük çocuklar için kullanılmaktadır.

Risk taşıyan bebek ya da çocuk doğumun gerçekleştiği şartlar, yaşadığı ev-çevre sebebiyle ileride bir yetersizlik yaşama olasılığı yüksek bireyleri tanımlar. Erken ve düşük doğum ağırlığıyla doğan bebekler, anneleri madde bağımlısı olan bebekler, yoksul sosyal çevrelerde doğan bebekler ve büyüyen çocuklar gelişimleri açısından risk altındadır.

Erken ve düşük doğum ağırlığıyla doğan
bebekler, anneleri madde bağımlısı olan bebekler, yoksul
sosyal çevrelerde doğan bebekler ve büyüyen çocuklar
gelişimleri açısından risk altındadır. Bununla birlikte
çevresinde yeterli uyaran bulunmayan, sağlıksız
koşullarda yaşayan, kötü ve yanlış beslenmelere maruz
kalmış çocuk ve bebeklerin de risk altında olduğu
söylenebilir.

Olumsuz durumlar bebek veya çocuğun gelişimini duygusal, fiziksel, bilişsel gibi pek çok yönden etkileyip onun özel gereksinimli olmasında rol oynayabilir. Bu nedenle bu bireylerin özel gereksinimli olma risk taşımaları söz konusudur.

Zedelenme doğum öncesi, doğum sırası ya da doğum sonrasında çeşitli sebeplerle bireyin organlarının işlevlerini yerine getirmede zorlanma meydana gelmesi durumu olarak açıklanmaktadır.

Zedelenme ile oluşan olumsuz durum geçici ya da kalıcı olabilir. Örneğin birey bir kaza sonrası görme ile ilgili bir zedelenme yaşayabilir. Bu zedelenme geçici ya da bazı durumlarda kalıcı olabilir.

Yaşanan zedelenmenin ardından hemen ya da her zaman yetersizlik/engel oluşmayabilir. Bazı durumlarda zedelenme yetersizlik ve engele dönüşürken bazı durumlarda dönüşmeyebilir.

Bir bireyin organlarının işlevlerini yerine getirmede çeşitli sebeplerle zorlanması durumu zedelenme kavramıyla ifade edilmektedir.

Duyu organları ya da zihinsel, fiziksel duygusal anlamda bireyin işlevlerinde zedelenmeye bağlı olarak tümü ile ya da kısmen kayıp oluşması durumu yetersizlik olarak ifade edilmektedir. Yetersizliği olan birey bu yetersizliğin sonucunda normal gelişim gösteren bireyler gibi duyamayabilir, göremeyebilir.

Kısa bir ifade ile yetersizlik zedelenmenin bir sonucu olarak, zedelenme oluşan organın işlevini yerine getirememesi ya da kısmen getirmesidir.

Engel, yetersizliği sebebiyle bireyin toplumsal yaşama katılımında ortaya çıkan sorunlardır.
Bir başka deyişle engel, bireyin yetersizliği sebebiyle çevreye uyum sağlama konusunda engellenmesidir.

Engelliler Hakkında Kanun’a göre engelli terimi; fiziksel, zihinsel, ruhsal ve duyusal yetilerinde çeşitli düzeyde kayıplarından dolayı topluma diğer bireyler ile birlikte eşit koşullarda tam ve etkin katılımını kısıtlayan tutum ve çevre koşullarından etkilenen bireyi ifade etmektedir.

Dünya Engellilik Raporu’nda engellilik, yetersizlikler, aktivite sınırlılıkları ve katılım kısıtlamaları için kullanılan ve (herhangi bir sağlık durumu bulunan)
birey ile o bireyle ilgili bağlamsal faktörler (çevresel ve kişisel faktörler) arasındaki olumsuzluklara atıfta bulunan bir çatı terimdir.

Beyindeki zedelenme ile bacaklarını kullanmada yetersizlik yaşayan bir birey, rampa olmadığı için okuluna gidemezse, bu durumda yetersizlik “engele” dönüşmüştür.

Bir bireyin yetersizliğinin kısıtlayıcı koşullar ile karşılaşması nedeniyle oluşan durumu ifade eden terim engeldir.

Olumsuz ve kısıtlayıcı koşullar yetersizliği olan bireyin yetersizliğini engele dönüşmesine neden olabilir. Bu kısıtlayıcı koşullar;
• Çevresel etmenlerin olumsuz ve yetersiz olması (uygun rampa, asansör vb.) ya da
• Toplumun olumsuz tutumları olabilir.

Özel gereksinimli bireyler sahip oldukları yetersizliğin tür ve derecesine, yaşadıkları ortam, yaş gibi durumlara göre farklılıklar gösterdiğinden bu bireyler hakkında genellemeler yapmak doğru bulunmamaktadır.

İlgili yönetmeliğe göre özel gereksinimli bireylerin sınıflandırılması şöyledir:
• Zihin yetersizliği,
• İşitme yetersizliği,
• Görme yetersizliği,
• Ortopedik yetersizlik,
• Özel öğrenme güçlüğü,
• Dil ve konuşma güçlüğü,
• Duygusal uyum güçlüğü,
• Süreğen hastalık,
• Sinir sistemi zedelenmesi ile oluşan yetersizlik,
• Süreğen hastalıklar,
• Otizm,
• Sosyal uyum güçlüğü,
• Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu,
• Üstün ve özel yetenek.

Bireyin özel gereksinimli olma sebebini bilmek öncelikle onun doğru tanılanması için önemlidir.

Dünya Sağlık Örgütü (WHO), yetersizliğe sahip olma nedenlerini;
• “Yapısal nedenler” ve
• “Edinilmiş nedenler” olarak iki sınıfta incelemiştir.

Yapısal nedenlere örnek olarak;
• Metabolizma bozuklukları ve
• Genetik bozukluklar verilebilir.

Edinilmiş nedenlere örnek olarak ise doğum öncesi, sırası veya sonrasında çeşitli nedenlerle bireyin gelişimini etkileyen durumlara maruz kalması olabilir.

Bireyin annesinin hamilelikte madde bağımlısı olması edinilmiş bir nedendir.

Bireyin down sendromlu olarak dünyaya gelmesi yapısal bir nedendir.

Özel gereksinimli olma nedenleri zaman bağlamında şöyle sıralanabilir:
• Doğum öncesi nedenler,
• Doğum sırası nedenler,
• Doğum sonrası nedenler.

Doğum öncesi nedenler;
• Çevresel nedenler,
• Genetik kökenli nedenler,
• Kromozomal nedenler,
• Doğuştan getirilen nedenler,
• Gelişim bozuklukları olarak sınıflandırılabilir.

Doğum öncesi nedenler, akraba evliliği, annenin hamilelikte madde kullanması, kan uyuşmazlığı, cinsel yolla bulaşan hastalıklar, annenin gebelikte kızamıkçık, hepatit B, suçiçeği, toksoplazma gibi bir enfeksiyona
maruz kalması ya da bir travma veya kaza yaşaması olarak örneklenebilir.

Bireyin doğum anında oluşan olumsuz durumlar yetersizliklere neden olabilir. Tıp alanında yaşanan gelişmeler bu olumsuz durumların azalmasını sağlamıştır.

Doğum anında oluşan nedenler, erken ya da geç doğum, doğumda bebeğin oksijensiz kalması, doğum sırasında yanlış müdahaleler olarak örneklenebilir. Örneğin bebeğin doğum anında oksijensiz kalması sonucu
sık görülen yetersizlikler zihin yetersizliği ve serebral palsi (CP) olabilmektedir.

Doğum sonrası yaşanan bazı olumsuz durumlar da bebeğin yetersizliğe sahip olmasına neden olabilmektedir.

Bebeklikte yüksek ateş, bebeğin havale geçirmesi,
düşmesi ve kafa travması yaşaması, uzun süren sarılık
durumu doğum sonrası nedenlere birkaç örnek
oluşturmaktadır. Bununla birlikte doğumu izleyen
ilerleyen yıllarda yaşanan ev kazaları, iş kazaları,
psikolojik sorunlar, olumsuz çevresel faktörler de doğum
sonrası nedenler olarak bireyde yetersizliğe yol açabilirler.

Temel olarak bakım hizmetleri;
• Yaşlı bireylere,
• Süreğen (kronik) hastalığı olan bireylere ve
• Özel gereksinimli bireylere sunulmaktadır.
Bunlarla birlikte bakım hizmetleri sıralanan bireylerin ailelerini de kapsamaktadır.

İlgili yönetmeliğe göre “Bireysel Bakım Planı”;
Bakıma muhtaç özürlünün bakımına ilişkin fiziksel, psikososyal
ve benzeri alanlarda yaşanan sorunları, bu
sorunların sebepleri ve tespit edilen veriler dikkate
alınarak hangi alanlarda ve süreçte bakıma ihtiyacının
olduğunun belirlenmesi, belirlenen ihtiyaçlar
doğrultusunda yapılabilecek çalışmaları içeren ve genel
çerçevesi Genel Müdürlükçe belirlenen planı ifade
etmektedir.

İlgili yönetmeliğe göre “Bakıma Muhtaç Özürlü”; Özürlülük sınıflandırmasına göre ağır özürlü olduğu belgelendirilenlerden, günlük hayatın alışılmış,
tekrar eden gereklerini önemli ölçüde yerine getirememesi nedeniyle hayatını başkasının yardımı ve bakımı olmadan devam ettiremeyecek derecede düşkün olan kişiyi ifade etmektedir.

İlgili yönetmeliğe göre “Bakıcı Personel”;
Bakıma muhtaç özürlülere bakım hizmeti sunabileceğine
ilişkin Millî Eğitim Bakanlığı onaylı sertifikası veya başarı
belgesi olan ya da sağlık meslek lisesi, kız meslek lisesi
çocuk gelişimi ve eğitimi bölümü, meslek lisesi özürlü-
yaşlı bakımı bölümü mezunu veya bu bölümlerden en az
önlisans mezunu olan, merkezde veya merkeze bağlı
olarak bakıma muhtaç özürlünün ikametgâhında, bakım
hizmeti sunan kişiyi ifade etmektedir.

Özel gereksinimli, süreğen hastalığı olan ve yaşlı
bireylere gereksinim duydukları pek çok alanda hizmet
sunulması önemlidir. Bu hizmetlerin yoğunluğu, türü,
sayısı özel gereksinimli bireyin yetersizlikten etkilenme
derecesine, yaşadığı ortama ve diğer birçok faktöre göre
değişiklik gösterebilir.

İlgili psiko-sosyal hizmetler şöyle sıralanabilir:
1. Bakıma muhtaç özürlü ailesinin, özürlüyü ve özür durumunu kabullenmesine, bilgilendirilmesine yönelik kişisel veya grup çalışması yöntemiyle verilecek hizmetler.
2. Bakıma muhtaç özürlünün özrünü, mevcut durumunu ve yerleştirildiği ortamı kabullenmesine, bilgilenmesine ve gelişim alanlarında desteklenmesine yönelik kişisel ve grup çalışması yöntemiyle verilecek hizmetler.
3. Özürlü ve ailesinin sosyal hakları ve mevcut kaynakların kullanılmasına yönelik kişisel ve grup çalışması yöntemiyle verilecek hizmetler.
4. Özürlünün bağımsız yaşama, sosyal hayata uyumuna ve katılımına yönelik sosyal, kültürel, sanatsal ve sportif etkinlikler ile düzenlenecek bu
tür etkinliklere katılabilmesi için refakat hizmetler.
5. Özürlünün terk edilme, ret edilme, özür durumunu kabullenememe, ümitsizlik, intihar etme, yalnızlık, sevgisizlik gibi olumsuz duygulardan kurtarılmasına ve depresyon ve stres gibi durumların yaşanmasının engellenmesine yönelik kişisel veya grup çalışması yöntemiyle verilecek hizmetler.

İlgili kişisel bakım hizmetleri şöyle sıralanabilir:
1. Banyo yaptırılması,
2. Tuvalet ihtiyacını gidermede yardım edilmesi ve gerektiğinde temizliğinin yapılması,
3. Tırnaklarının kesilmesi,
4. Saçlarının taranması,
5. Dişlerinin temizlenmesi,
6. Yemek ve içecek ihtiyacının giderilmesi,
7. El, yüz ve ayak temizliği,
8. Sakal tıraşının yapılması,
9. İstenmeyen tüylerin temizlenmesi,
10. Elbiselerinin giydirilmesi ve çıkarılması,
11. Burun ve kulak temizliğinin yapılması,
12. Yatağının temizlenmesi ve düzeltilmesi,
13. Odasının temizlenmesi
14. Çamaşırlarının yıkanması,
15. Tehlikelere karşı korunması ve gözetilmesi.

Bakım hizmetleri, bir başkasının yardımı olmaksızın günlük yaşamını sürdürmede desteğe ihtiyaç duyan bireyin kendi evinde ya da bir kurumda sunulan psikolojik, fizyolojik, sosyal gereksinimleri kapsayan bir
hizmetler bütünüdür.

Bakım hizmetlerini sınıflandırma kriterleri şöyle sıralanabilir:
• Hizmet verildiği yere göre,
• Hizmetin sunum zamanına göre,
• Hizmetin sunum süresine göre,
• Birey ve bakım sağlayan arasındaki ilişkiye göre,
• Bakıma gereksinim duyma nedenine göre.

İlgili bakım hizmetleri şöyle sıralanabilir:
• Toplum Temelli Bakım,
• Toplum Temelli Evde Bakım,
• Kurumsal Bakım.

İlgili bakım hizmetleri şöyle sıralanabilir:
• Kısa Süreli Bakım,
• Uzun Süreli Bakım

İlgili bakım hizmetleri şöyle sıralanabilir:
• Erken Dönemde Bakım,
• Geç Dönemde Bakım.

İlgili bakım hizmetleri şöyle sıralanabilir:
• Profesyonel Bakım,
• Profesyonel Olmayan Bakım

İlgili bakım hizmetleri şöyle sıralanabilir:
• Engelli Bireyler/Yaşlı Bireyler/Süreğen Hastalığı Olan Bireyler İçin Bakım,
• Kişisel Bakım Hizmetleri,
• Psiko-Sosyal Destekler,
• Barınma Hizmetleri,
• Boş Zaman Değerlendirmeye İlişkin Hizmetler,
• Gündüz Bakım ve Desteği.

İlgili hizmet merkezleri şöyle sıralanabilir:
• Hastaneler ya da klinikler,
• Hastalığa özgü merkezler,
• Rehabilitasyon merkezleri,
• Bakım ve rehabilitasyon merkezi,
• Huzurevleri,
• Mesleki rehabilitasyon.

İlgili hizmet noktaları şöyle sıralanabilir:
• Evde bakım,
• İşyerinde bakım,
• Okulda bakım,
• Rekreasyon evleri,
• Spor kulüpleri.

Kurumsal bakım, özel gereksinimli, yaşlı ve/ veya süreğen hastalığı olan bireyin evde bakım hizmetleri ve desteğe rağmen daha fazla gereksinimi oluşması evde desteğin bireyin bakımı için yeterli olmadığı durumlarda
kullanıldığı bakım türüdür. Kurumsal bakım, özel gereksinimli bireye sosyal, kişisel, psikolojik gereksinimlerini karşılamak ve serbest zaman aktiviteleri
ile bireyin zamanının etkili ve verimli kullanılmaya çalışıldığı bir hizmettir.

Toplum temelli bakım hizmetleri, özel gereksinimli, süreğen hastalığı olan ve/veya yaşlı bireylere sunulmaktadır.
Toplum temelli bakım bu bireylere sunulan hizmetlerin dağılımında onlara eşit fırsatlar sunmayı bu bireylerin haklarını savunmayı ve iyileştirmeyi hedefleyen bakım hizmetidir.

Toplum temelli bakımda birçok farklı disiplinden uzman ekip çalışması ile birlikte destek sunarlar. Bu uzmanlar, doktor, sosyal hizmet uzmanları, diyetisyenler, hemşireler, psikologlar, fizyoterapistler, iş-uğraşı terapistleri olarak örneklenebilir.

Dünya Engellilik Raporu’na (2011) göre Toplum
temelli evde bakım, hasta bireylere ve ailelerine evlerinde
verilen her türlü destektir. Evde bakım hizmetleri özel
gereksinimli bireye kendi yaşadığı ortamda sunulan tıbbi
hizmetleri, kişisel bakım hizmetlerini ve psiko-sosyal
hizmetleri kapsar. Özel gereksinimli bireyin kendi evinde
yaşamını bağımsız şekilde sürdürmesini sağlamak evde
bakım hizmetlerinin temel amacını oluşturur. Evde bakım
hizmeti özel gereksinimli bireyi ev yaşamında
bağımsızlaştırma ile birlikte bireyin aynı evde yaşadığı
ailesine sağlanan destek süreçlerini de içermektedir.

Erken dönemde bakım, özel gereksinimli çocukta yetersizliğin oluşumunu izleyen ilk dönemi (3-6 ay) içeren hastane ya da rehabilitasyon merkezinde sağlanan bakım türü olarak açıklanabilir.

Geç dönemde bakım, özel gereksinimli bireyin bebekliğinden yaşam sonuna kadar süren rehabilitasyon ve bakım hizmetleri geç dönemdeki bakım hizmetleri olarak ifade edilebilir. Bu bakım türü bireyin gerektiğinde tıbbi
gereksinimlerinin takibi ile gerçekleşirken gerektiğinde sosyal, psikolojik destekleri de kapsar.

Rehabilitasyonun sözlük anlamı “iyileştirme”dir (TDK, 2017). Bir başka deyişle rehabilitasyon, kaybedilen bir yeteneğin yeniden kazandırılması ya da yitirilen yeteneğin yerine yenisinin “ikame” edilmesidir.

İlgili koşullar şöyle sıralanabilir:
• Rehabilitasyon programının geniş bir bakış açısıyla yürütülmesi,
• Rehabilitasyon hizmeti sunulacak bireyin işlevlerinin ve yetersizliklerinin doğru biçimde tespit edilmesi,
• Psiko-sosyal alanlara ilişkin uyarlamalar ve çözümler üretilmesi.

En çok öne çıkan rehabilitasyon türleri şunlardır:
• Mesleki rehabilitasyon,
• Tıbbi rehabilitasyon,
• Sosyal rehabilitasyon,
• Toplum temelli rehabilitasyon.

Risk taşıma (risk altında olma) herhangi bir engeli olmayan ancak ileride bir yetersizlik yaşa­ma olasılığı diğer bireylerden yüksek olan bireyleri ifade eder. Bu terim daha çok bebek ve okul öncesi dönemdeki küçük çocuklar için kullanılmaktadır. Risk taşıyan bebek ya da çocuk doğumun gerçek­leştiği şartlar, yaşadığı ev-çevre sebebiyle ileride bir yetersizlik yaşama olasılığı yüksek bireyleri ta­nımlar.     

Zedelenme bireyin organlarının işlevlerini yerine getirmede çeşitli sebeplerle zorlan­ması durumudur.  

Duyu organları ya da zihinsel, fiziksel duygu­sal anlamda bireyin işlevlerinde zedelenmeye bağlı olarak tümü ile ya da kısmen kayıp oluşması duru­mu yetersizlik olarak ifade edilmektedir.  

Engelliler Hakkında Kanunda (2005) engelli terimi “Fiziksel, zihinsel, ruhsal ve duyusal yetilerinde çeşitli düzeyde kayıplarından dolayı top­luma diğer bireyler ile birlikte eşit koşullarda tam ve etkin katılımını kısıtlayan tutum ve çevre koşullarından etkilenen bireyi” ifade etmektedir.  

• Zihin yetersizliği
• İşitme yetersizliği
• Özel öğrenme güçlüğü                                     
• Dil ve konuşma güçlüğü                             
• Duygusal uyum güçlüğü                              
• Süreğen hastalık                                         
• Sinir sistemi zedelenmesi ile oluşan yeter­sizlik                      
• Süreğen hastalıklar
• Otizm
• Sosyal uyum güçlüğü 
• Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu   
• Üstün ve özel yetenek
• Ortopedik  yetersizlik
• Görme yetersizliği                                 

Özel gereksinimli olma nedenleri alanda çoğu kez doğum öncesi, doğum sırası ve do­ğum sonrası nedenler olmak üzere zaman bağlamın­da açıklanmaktadır.   

Doğum öncesi nedenler çevresel nedenler, gene­tik kökenli nedenler, kromozomal nedenler, doğuş­tan getirilen nedenler, gelişim bozuklukları olarak sınıflandırılabilir. 

Doğum Anında Oluşan Nedenler

Bireyin doğum anında oluşan olumsuz durum­lar yetersizliklere neden olabilir. Tıp alanında yaşa­nan gelişmeler bu olumsuz durumların azalmasını sağlamıştır. Doğum anında oluşan nedenler erken ya da geç doğum, doğumda bebeğin oksijensiz kal­ması, doğum sırasında yanlış müdahaleler olarak örneklenebilir. Örneğin bebeğin doğum anında ok­sijensiz kalması sonucu sık görülen yetersizlikler zi­hin yetersizliği ve serebral palsi (CP) olabilmektedir.

Doğum Sonrası Nedenler: Doğum sonrası yaşanan bazı olumsuz durumlar da bebeğin yetersizliğe sahip olmasına neden ola­bilmektedir. Bebeklikte yüksek ateş, bebeğin havale geçirmesi, düşmesi ve kafa travması yaşaması, uzun süren sarılık durumu doğum sonrası nedenlerden birkaçına örnek oluşturmaktadır. Bununla birlikte doğumu izleyen ilerleyen yıllarda yaşanan ev kaza­ları, iş kazaları, psikolojik sorunlar, olumsuz çev­resel faktörler de doğum sonrası nedenler olarak bireyde yetersizliğe yol açabilirler.

Psikososyal Hizmetler

• Bakıma muhtaç özürlü ailesinin, özürlüyü ve özür durumunu kabullenmesine yönelik kişisel veya grup çalışması yöntemiyle verilecek hizmetler
• Bakıma muhtaç özürlünün özrünü, mevcut durumunu ve yerleştirildiği ortamı kabullenmesine, bilgilenmesine ve gelişim alanlarında desteklenmesine yönelik kişisel veya grup çalışması yöntemiyle verilecek hizmetler
• Özürlü ve ailesinin sosyal hakları ve mevcut kaynakların kullanılmasına yönelik kişisel veya grup çalışması yöntemiyle verilecek hizmetler
• Özürlünün bağımsız yaşama, sosyal hayata uyumuna ve katılımına yönelik sosyal, kültürel, sanatsal ve sportif etkinlikler ile düzenlenecek bu tür etkinliklere katılabilmesi için refakat hizmetler
• Özürlünün terk edilme, ret edilme, özür durumunu kabullenememe, ümitsizlik, intihar etme, yalnızlık, sevgisizlik gibi olumsuz duygulardan kurtulmasına, depresyon ve stres gibi durumların yaşanmasının engellenmesine yönelik kişisel veya grup çalışması yöntemiyle verilecek hizmetler 

• Kişisel Bakım Hizmetleri
• Banyo yaptırılması
• Tuvalet ihtiyacunu gidermede yardım edilmesi ve gerektiğinde temizliğinin yapılması
• Tırnakların kesilmesi
• Saçların taranması
• Dişlerinin temizlenmesi
• Yemek ve içecek ihtiyacının giderilmesi
• El yüz ayak temizliği
• Sakal traşının yapılması
• İstenmeyen tüylerin temizlenmesi
• Elbiselerinin giydirilmesi ve çıkarılması
• Burun ve kulak temizliğinin yapılması
• Yatağının temizlenmesi ve düzeltilmesi
• Odanın temizlenmesi
• Çamaşırlarının yıkanması
• Tehlikelere karşı korunması ve gözetilmesi 

Bakım hizmetleri bir başkasının yardımı olmaksızın günlük yaşamını sürdürmede desteğe ihtiyaç du­yan bireyin kendi evinde ya da bir kurumda sunulan psikolojik, fizyolojik, sosyal gereksinimleri kapsayan bir hizmetler bütünüdür Bakım hizmetlerinin sınıflandırılması çeşitli biçimlerde yapılabilmektedir.

Kurumsal bakım özel gereksinimli, yaşlı ve/ veya süreğen hastalığı olan bireyin evde bakım hiz­metleri ve desteğe rağmen daha fazla gereksinimi oluşması evde desteğin bireyin bakımı için yeterli olmadığı durumlarda kullanıldığı bakım türüdür.

Toplum temelli bakım hizmetleri özel gereksi­nimli, süreğen hastalığı olan ve/veya yaşlı bireylere sunulmaktadır. Toplum temelli bakım bu bireylere sunulan hizmetlerin dağılımında onlara eşit fırsat­lar sunmayı bu bireylerin haklarını savunmayı ve iyileştirmeyi hedefleyen bakım hizmetidir. Toplum temelli bakımda özel gereksinimli ya da yaşlı bireylere ken­di çevrelerinden uzaklaşmadan hizmet sunulması esas alınmaktadır.  

Evde bakım kapsamında özel gereksinimli bireylere sunu­lan hizmetler geniş bir yelpazede sunulmaktadır.

Bunlardan başlıcaları;

• Süreli bakım: Özel gereksinimli birey ve ai­lesinin kendine zaman ayırması, dinlenmesi için onlara fırsat sunulması
• Tıbbi bakım: Özel gereksinimli bireyin kendi evinde sağlık personelinden; hemşire, fizyoterapist, dil ve konuşma terapisti gibi uzmanlardan hizmet alması
• Evde yardım: Özel gereksinimli bireyin evinde ütü, rutin temizlik gibi günlük işle­rin yapımı
• Eve yemek servisi: Özel gereksinimli bire­yin evine belirlenen aralıklar ve porsiyonlar ile yemek götürülmesi
• Evde takip hizmeti: Özel gereksinimli bire­yin saç sakal tıraşının yapılması, ona banyo yaptırılması, beslenmesinin desteklenmesi şeklinde örneklenebilir. Bu örnekler özel gereksinimli bireyin ihtiyaçları doğrultusunda çeşitlenebilir. 

Özel gereksinimli çocukta yetersizliğin oluşu­munu izleyen ilk dönemi (3-6 ay) içeren hastane ya da rehabilitasyon merkezinde sağlanan bakım türü olarak açıklanabilir. Erken dönemde sunu­lan bakımda hastane bakımı ağırlıklıdır ve bireyin medikal olarak durumu kontrol altına alındığında sona ermektedir.

Rehabilitasyonun sözlük anlamı “iyileştirme” dir (TDK,2017) Bir başka deyişle rehabilitasyon kaybedilen bir yeteneğin yeniden kazandırılması ya da yitirilen yeteneğin yerine yenisinin “ikame” edilmesidir (Toğram, 2016). Rehabilitasyon özel gereksinimli bireylerin çevresi ile etkileşiminde en yüksek düzeyde işlevde bulunmasına ve bu işlevle­ri korumasına ilişkin alınan önlemler dizisi olarak ifade edilmektedir.   

Rehabilitasyon progra­mının başarıya ulaşması için bazı koşullara dikkat edilmesi önem arz etmektedir. Bunlar;

1. Rehabilitasyon programının geniş bir bakış açısıyla yürütülmesi
2. Rehabilitasyon hizmeti sunulacak bireyin işlevlerinin ve yetersizliklerinin doğru bi­çimde tespit edilmesi
3. Psiko-sosyal alanlara ilişkin uyarlamalar ve çözümler üretilmesi olarak sıralanabilir.

• Mesleki rehabilitasyon,
• Tıbbi rehabilitasyon,
• Sosyal rehabilitasyon
• Toplum temelli rehabilitasyon    

• Problemlerin ve gereksinimlerin belirlenmesi
• Problemlerin değiştirilebilir ve sınırlayıcı faktörler ile ilişkisi
• Rehabilitasyon hedeflerinin tanımlanması ve uygun ölçümlerin seçimi
• Planlama, uygulama ve kordinasyon
• Rehabilitasyonun etkilerinin değerlendirilmesidir.   

Tıbbi rehabilitasyon: Bireyin sağlık durumunun tanılanması, tedavi yoluyla işlevin iyileştirilmesi, bi­reyin yaşadığı yetersizliklerin azaltılması yoluyla gerçekleşir. Tıbbi rehabilitasyon özel uzmanlık alanı olan doktorlar, fizyoterapistler, psikiyatrlar, pediatristler, göz doktorları, beyin cerrahları gibi tıp uzmanları ta­rafından sağlanır.  

Mesleki rehabilitasyon: Mesleki rehabilitasyon temelde mesleğini gerçekleştirmede yetersizlikler ya­şayan özel gereksinimli bireylerin bir mesleğe hazırlanma, yerleşme ve mesleği başarılı biçimde sürdürme­lerini temel almaktadır. 

Sosyal rehabilitasyon: Sosyal rehabilitasyon hizmetleri özel gereksinimli bireyin yaşamın farklı alan­larında (iş, ev, toplumsal hayat, eğitim) gereksinim duyduğu sosyal- duygusal gereksinimlerine ilişkin ger­çekleştirilen hizmetleri kapsar. Özel Mesleki Rehabilitasyon Merkezleri Yönetmeliğine (2006) göre sosyal rehabilitasyon “Özürlü kişilere evde, merkezde ve sosyal çevrelerinde psiko-sosyal uyumlarını desteklemek ve sorunlarında yardımcı olmak, resmi/resmi olmayan kurumlarla etkin bir iletişim kurmalarını sağlamak ama­cıyla yapılan çalışmaları,” ifade etmektedir. 

Toplum temelli rehabilitasyon : 1970li yıllardan itibaren özel gereksinimli bireylerin gereksinimlerine yanıt verme konusunda önemli bir strateji olan toplum temelli rehabilitasyon özel gereksinimli bireylere sunulan rehabilitasyon hizmetlerinin toplumda yer alan farklı kişilerce yürütülmesi ve özel gereksinimli birey ve ailesinin toplum kaynaklarından rahatlıkla faydalanabilmeleri için gereken önlemlerin alınmasını içermektedir.  

Rehabilitasyon hizmetleri sonucunda oluşması istenen gelişmeler;

1. İşlev kaybının önlenmesi
2. İşlev kaybı hızının yavaşlaması
3. İşlevin iyileştirilmesi ya da işlevin geri kaza­nılması
4. İşlev kaybının telafisi
5. Mevcut işlevin korunması olarak sıra­lanmaktadır.