Dünya geneli ve ülkemiz şartları göz önüne alındığında engelli bireylere yönelik sunulan bakım ve rehabilitasyon hizmetlerini, genel nüfusa sunulan bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinden daha niteliksiz, daha yüksek maliyetli ve erişimi daha sınırlı hizmetler olduğu söylenebilir. Dolayısıyla engelli bireyler, engelli olmayan bireylerle eşit oranda bu hizmetlerden yararlanamamaktadır.

Dünya Sağlık Örgütü ve Dünya Bankası işbirliğiyle geliştirilmiş ve 9 Haziran 2011 tarihinde, Amerika Birleşik Devletlerinin New York eyaletindeki Birleşmiş Milletler (BM) binasında dünya kamuoyuna sunulmuş olan Dünya Engellilik Raporudur (DER). 

DER ilkeleri: a) Engelliliği anlamak, b) Engellilik-Global çerçeve, c) Genel sağlık bakımı, d) Rehabilitasyon, e) Yardım ve destek,                f) Kolaylaştırıcı çevre, g) Eğitim, h) İş ve istihdam, ı) İleriye doğru öneriler olmak üzere dokuz bölümden oluşmaktadır.

DER’de engelli bireylerin insanlık onuru, özerklik, bağımsızlık ve farklılıklarına, engeli olan çocukların gelişen yetenekleri ve kimliklerini koruma haklarına saygı ve engeli olan bireylerin insan doğası ve çeşitliliğinin bir parçası olarak kabulü, ayrımcılığın önlenmesi, fırsat eşitliği ve genel sağlık bakımına, rehabilitasyona, uygun yaşam standartları ve sosyal korunmaya, eğitime, iş ve istihdama, bilgi ve iletişim hizmetlerine, politik ve kültürel yaşam, eğlence ve spor aktivitelerine ve adalete erişilebilirlik ve sonuçta toplumsal yaşama tam ve etkin katılım ve kapsama konularında yapılması gerekenleri sıralamaktadır. 

Geçmişten günümüze engellilik alanında yapılan çalışmalar incelendiğinde engelliliğe bakış açısını tanımlayan ve bu bakış açısı doğrultusunda engellilere yönelik çeşitli hizmetler sunan geleneksel, medikal ve sosyal model olmak üzere üç temel modelin bulunduğu görülmektedir.

Geleneksel modele göre engellilik kişisel bir trajedi, bireysel bir sorun olarak görülmüş ve bireyin veya yakın çevresinin işlemiş olduğu bir suç ya da günahın karşılığı olan ilahi bir cezalandırma olarak değerlendirilmiştir.

Medikal modele göre engellilik, bireysel bir patoloji ve özürlülük durumudur. Medikal model engelliliği bir tür hastalık olarak değerlendirmiştir.

Sosyal model hak temelli bir yaklaşımdır. Sosyal modele göre engellilik, dış çevrenin bir ürünüdür ve dolayısıyla bireyin fiziksel veya düşünsel eksikliğinin bir sonucu olarak açıklanamaz.

Engelli bireylere yönelik olarak sunulan bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinin tarihçesini incelerken üç ayrı paradigmadan (yaklaşım tutum) bahsetmek yerinde olacaktır. Bunlar; 1900-1970 arası kurumsal paradigması, 1970-1980 kurumsal reform paradigması ve 1980-günümüz toplumsal yaşam paradigması olarak adlandırılabilir.

Bu toplantıda “engelliler (Dünya) için fırsat eşitliği” konusunda standart kurallar belirlemiştir. Bu kurallar, eşit katılım için ön koşullar, eşit katılım için hedef alanlar, yürütme önlemleri ve izleme mekanizması ana başlıkları altında toparlanabilir.

Engelli bireylerin tanılanmasında 1800’lü yılların sonlarında kullanılan olumsuz terimler 1970’li yılların başında yerini daha olumlu ifadelere bırakmıştır. 

1975’te “Engelli Kişilerin Hakları Bildirgesi” yayınlanmıştır. On üç maddeden oluşan bu bildirgede, engelli kişilerin toplumda hak ettikleri yerleri alarak yaşamaları, topluma üretken bireyler olarak katılmaları gibi ilkeleri ve toplumun engellilere karşı yükümlülükleri düzenlenmiştir. 

Ülkemizde engelli bireylere sunulan bakım hizmetlerinden Cumhuriyet dönemi öncesi vakıflar, Cumhuriyetin ilanından sonra da 1930’lara kadar belediyeler sorumlu idi. Sonraki yıllarda engelli bireylere yönelik bakım ve rehabilitasyon hizmetleri Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu’na (SHÇEK) verilmiştir. 2011 yılından sonra bu hizmetleri Aile ve sosyal Politikalar Bakanlığı, Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü yürütmektedir. 2018 yılında bakanlığın adı Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı olarak değişmiş, bakım ve rehabilitasyon hizmetleri bu bakanlığın Engelli ve Yaşlı hizmetleri Genel Müdürlüğü kapsamında yürütülmektedir.

Ülkemizde bakım ve rehabilitasyon konusunda en detaylı yasal gelişme 1982 anayasasında yer almıştır.

Ülkemizde engellilere yönelik politikalar ve kurumsal yapılanmadaki temel dönüşüm 1990 yılından sonra AB uyum süreci nedeniyle hız kazanmıştır. 

Bu kurum “Ekonomik ve sosyal yoksunluk içinde olan özel ihtiyaç gruplarının (aile, çocuk, sakat, muhtaç yaşlı ve diğer kişiler) ihtiyaçlarının karşılanmasını, çeşitli sorunların önlenmesi ve çözümlenmesine yardımcı olunmasını, hayat standartlarının iyileştirilmesini amaçlayan sistemli ve programlı hizmetler bütünü olarak mahalli ve ulusal düzeyde planlama, yönetim ve denetleme” görevini üstlenmiştir.

Özürlüler Kanunu’nun amacı; “özürlülüğün önlenmesi, engellilerin sağlık, eğitim, rehabilitasyon, istihdam, bakım ve sosyal güvenliğine ilişkin sorunlarının çözümü ile her bakımdan gelişmelerini ve önlerindeki engelleri kaldırmayı sağlayacak tedbirleri alarak topluma katılımlarını sağlamak ve bu hizmetlerin koordinasyonu için gerekli düzenlemeleri yapmaktır.”

Türkiye’de engellilere yönelik kamu politikaları açısından atılan en önemli adımın 2008 yılında BM Engelli Hakları Sözleşmesi’nin kabul edilmesidir. 

Bunun sonucunda Türkiye, Birleşmiş Milletler ve Avrupa Birliği standart ve normlarına uygun, çağın gereklerini karşılayan bir engelliler kanununa sahip olmuştur. 

Ülke genelinde engellilerle ilgili ilk büyük çalışma 2002 yılı nüfus sayımında gerçekleştirilen Türkiye Engelliler Araştırmasıdır.