Engelli olmak, kısaca doğuştan veya sonradan bazı nedenlerden (hastalık, genetik bozukluklar, kaza vb.) dolayı bireyin bedensel, zihinsel, sosyal, duygusal veya psikolojik yetilerinin performansını etkileyecek oranlarda kaybedilmesi veya azalması olarak tanımlanabilir.

Bakıma gereksinimi olan bireyler; “Günlük yaşamında yerine getirmesi gereken gereksinimlerinin büyük kısmını bir başkasının yardımıyla yerine getirdiği için ağır düzeyde yetersizlikten etkilenmiş, sosyal güvenlik kurumundan bir desteği olmayan, ailesini kaybetmiş olanlar ile ailesi ekonomik veya sosyal olarak yoksunluk sınırı içerisinde bulunan bireyler” olarak tanımlanmaktadır. 

Bakım hizmeti, “Bakıma gereksinimi olan bireye evde veya kurumda sunulan profesyonel destek hizmeti” olarak tanımlanmaktadır. Bakım hizmetleri, belirli bir amaç doğrultusunda bakıma gereksinimi olan bireylerin yaşam kalitelerini arttırmak ve sağlıklı bir şekilde yaşamlarını devam ettirmelerini sağlayabilmek için resmi olarak eğitim almış kişiler ile akraba, komşu, arkadaş ve eğitimi olmayan bakıcılar tarafından evde veya herhangi bir kurumda verilen bakım hizmetleri olarak tanımlayabiliriz.

Rehabilitasyon hizmetleri, engelli bireyin sahip olduğu işlevi ve işlevindeki yetersizliklere ilişkin fiziksel ve bilişsel becerilerini mümkün olan en temel düzeyde kullanabilmelerini sağlamak için yapılan sistematik çalışmalar olarak tanımlanabilir.

Engelli bireylere verilen rehabilitasyon programında; alanında uzman kişiler tarafından verilen fiziksel alıştırma tedavisi, yardımcı cihaz uygulamaları, ev programları, aile eğitimi, el-göz koordinasyonuna ilişkin çalışmalar, uygun yardımcı aracın belirlenmesi, işitme, dil ve konuşma terapisi, yemek yeme, giyinme, oyun vb. gibi etkinlikler yer almaktadır.

Rehabilitasyon hizmetlerinde temel amaç, yetersizliği olan bireylerin yaşam kalitelerini arttırmak, kendilerini yeterli hissetmelerini sağlamak, topluma uyumlarını kolaylaştırmak ve topluma bağımsız bir şekilde katılmalarını sağlamaktır. Verilen rehabilitasyon hizmetleri yetersizliği olan bireylerin topluma bağımsız bir şekilde katılımını sağlayacağı gibi bireylerin yaşam kalitelerini düşüren sorunları da en aza indirerek yaşam kalitelerinin artmasını sağlar.

Özel eğitim, “içinde bulundukları durum nedeniyle farklı eğitsel gereksinimleri olan bireylerin sahip oldukları farklılığın engele dönüşmesini engelleyen, bireyin kendilerini yeterli hale gelebilmeleri için gereksinimlerini karşılayarak topluma uyumu arttıran ve topluma bağımsız bir şekilde katılmalarını sağlayan becerilerin kazandırılması” olarak tanımlanabilir.

Özel eğitim hizmetleri, zihin engeli olan bireylere, gelişimsel yetersizliği olan bireylere, fiziksel engeli olan bireylere, dil ve konuşma bozukluğu olan bireylere, üstün yetenekli bireylere, öğrenme güçlüğü olan bireylere, duygu ve davranış bozukluğu olan bireylere, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan bireylere, görme ve işitme engeli olan bireylere verilmektedir.

Ülkemizde ilk olarak “1982 T.C. Anayasası” ile engelli bireylerin toplumsal yaşama katılmasına yardımcı olmayı amaçlayan yasal bir alt yapı oluşturulmuştur.

2018 yılında bakanlığın adı ile T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığıdır.

Bireyin kendisinin dışında bakım ve rehabilitasyon hizmeti verecek ekibin içerisinde öncelikle aile bireyleri veya bireyin bakımından sorumlu yakınları, özel eğitim uzmanı, bakım elemanı, fizyoterapist, hemşire, dil ve konuşma terapisti, psikolog, odyolog, sosyal hizmet uzmanı, çocuk gelişimi ve eğitimi uzmanı, ergoterapist, diyetisyen, doktor ve bireye özgü sağlık sorunlarına ilişkin uzman hekimler (fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanı, nörolog, ortopedist, plastik cerrah, ürolog, pediatrik nörolog, psikiyatrist, göz hastalıkları uzmanı, diş hekimi, kulak burun boğaz uzmanı vb.) yer almalıdır.

Ülkemizde engellilere verilen bakım ve rehabilitasyon hizmetlerine baktığımızda, bu hizmetlerin kurumsal bakım ve rehabilitasyon ve toplum temelli bakım ve rehabilitasyon olmak üzere iki başlık altında toplandığı görülmektedir.

Evde Bakım, Okulda Bakım, İş yerinde Bakım, Kamusal ve Sosyal Alanlarda Bakım (Mimari ve Çevresel Düzenleme), Bilinçlendirme, Rekreasyon Evleri, Sosyal Kulüpler ve Spor Etkinlikleri başlıklarıdır. 

Hastaneler veya Klinikler, Hastalığa Özgü Merkezler, Mesleki Rehabilitasyon, Umut Evleri, Bakım Rehabilitasyon ve Aile Danışma Merkezleri, Özel Bakım Merkezleri başlıklarıdır.

Engelli bireye verilecek bakım ve rehabilitasyon hizmetlerine ilişkin kurulan ekibin merkezinde birey ve ailesi yer almalıdır.

Ailenin engelli bir bireye sahip olduğu için yaşadığı suçluluk psikolojisinden uzaklaşarak engelli bireyi kabul etme sürecine geçmesi için aileye destek olunmakta ayrıca kabul etme sürecine gelmiş ailenin bu süreçte yaşadıklarını diğer ailelerle paylaşmasına imkân veren grup terapileri yapılmaktadır. Engelli bireyin ilgileri ve performansı yönünde iş ve mesleğe yönlendirme hizmetleriyle ilgili ailelerle işbirliği yapma, engelli bireyin toplum içerisinde bağımsız yaşamını destekleyecek hizmetler konusunda ve engelli bireyin yasal haklarıyla ilgili aileye rehberlik etme hizmetleri de yer almaktadır. 

Dünya’da bakım hizmetlerinin tarihi çok eskilere dayanmasına rağmen yıllar içerisinde niteliksel olarak çok fazla
değişime uğramıştır. Bu nedenle bakım hizmetlerine ilişkin ilk niteliksel hizmetlerin Dünya’da özellikle 19.yüzyıldan itibaren öncelikle Batı’da görüldüğü ve sonrasında tüm Dünya’da yaygınlaşma eğilimi gösterdiği bilinmektedir.

Dünya’da engelli bireylerin bakım ve rehabilitasyonu ile ilgili toplum temelli bakım ve rehabilitasyon hizmetlerini ön planda tutan bir yaklaşımın benimsendiği daha önce ifade edilmişti. Temeli fırsat eşitliğine dayanan toplum temelli bakım ve rehabilitasyon hizmetleri engelli bireylere diğer bireylerle eşit fırsatlar sağlayarak bireylerin haklarının daha da iyileştirilmesini ve korunmasını savunmaktadır.

Türkiye’de olduğu gibi tüm Dünya’da engelli bireylerin bakım ve rehabilitasyon hizmetleri genel olarak devlet tarafından ücretsiz olarak verilmektedir. Ancak Dünya’da çoğu ülkede devlet tarafından verilen bu hizmetlerin yanı sıra özel ve gönüllü hizmet veren kuruluşlar da bu hizmetleri vermektedir. 

Dünya’da bakım ve rehabilitasyon hizmetlerine ilişkin uygulamaların her ne kadar genel olarak evde bakım hizmetleri, tam kurumsal bakım hizmetleri, yarı kurumsal bakım hizmetleri ve diğer hizmetler olmak üzere dört başlık altında toplanmış olduğu görülse de uygulamaların sunuş şeklinde ve niteliğinde ülkeler arasında bazı farklılıkların bulunduğu söylenebilir.