Tasarruf sahiplerinden mevduat adı altında topladıkları fonları ihtiyaç duyan kişi ya da kuruluşlara kredi olarak kullandıran yani fon fazlası bulunan kişi ya da kuruluşlar ile fon ihtiyacı olan kişi ya da kuruluşlar arasında finansal aracılık işlevi gören kuruluşlar banka olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımdan görüleceği gibi mevduat toplama ve kredi kullandırma banka tanımlamasının gereği olan faaliyetlerdir.

İşi, kamudan mevduat ya da başkaca geri ödenmesi gerekli paraları kabul etmek ve kendi hesabına kredi kullandırmak olan işletmeler ya da elektronik para kuruluşları, kredi kuruluşu kapsamına girmektedir. Kredi kuruluşu tanımlaması ile uyumlu olarak bankayı, halktan topladığı ya da kendi sahip olduğu paraları kredi olarak kullandıran ve para akışına aracılık eden iktisadi işletme ve bu işletmenin sahibi durumunda olan şirket şeklinde tanımlayabiliriz.

• Bankalar kredi alış-verişinde güveni sağlayan kurumlardır.
• Bankalar küçük, büyük ödünç verilebilir fonları toplayarak, büyük fonların birikmesine hizmet ederler.
• Bankalar, kendilerine yapılan tevdiatın vadelerinden daha uzun vadelerde kredi verebilirler.
• Bankaların krediye aracı olmaları, firma ve bireylerin paraya olan gereksinimlerinin karşılanmasını kolaylaştırır.
• Bankalar, halkı belli süre harcamadıkları paraları saklamak külfetinden kurtarırlar.

Mevduat ve benzeri nitelikte borç alma ya da tahvil, bono ihracı yoluyla fon toplama işlemi bilançonun pasifinde sınıflandırılan, bankaları borçlu kılan bir işlem olduğu için pasif nitelikli faaliyet olarak adlandırılır.

Nakdi kredi kullandırımı, faktoring, finansal kiralama işlemi gibi bilançonun aktifinde sınıflandırılan, bankaları alacaklı kılan işlemler aktif nitelikli faaliyetler olarak adlandırılırlar.

Gayrinakdi kredi kullandırımı bilanço dışında izlenen belli bir koşulun yerine getirilmemesi halinde bankayı yükümlülük altına sokan bir işlem olduğu için aktif nitelikli faaliyet olarak değil diğer bankacılık faaliyeti olarak değerlendirilmelidir.

Faktoring, forfaiting, finansal kiralama ve sermaye piyasası kurumlarınca yapılabilmesi mümkün olan diğer bankacılık faaliyetleri kapsamındaki işlemleri finansal hizmetler olarak da adlandırabiliriz.

Fon fazlası olanlardan mevduat ve benzeri adlar altında para kabul edebilme imkânı doğrudan fon toplama faaliyetini oluşturmaktadır. Doğrudan fon toplamaya yetkili bankalar; mevduat bankaları ve katılım bankalarıdır.

Mevduat niteliğinde para toplama yetkisi olan bankalar mevduat bankası olarak adlandırılmaktadır. Mevduat kabul yetkisine sahip olmanın ayrıcalığı mevduatın belli bir tutarının sigorta güvencesine tabi olmasıdır. Bunun anlamı bankanın kabul ettiği mevduatı geri ödeyememesi halinde anapara ve faizin belli bir tutarının geri ödeneceğinin garanti edilmesidir.

İstenildiğinde kısmen veya tamamen her an geri alınabilme ve karşılığında herhangi bir getiri ödenmeme koşuluyla ya da herhangi bir getiri oranı belirlenmeksizin ve anaparanın aynen geri ödenmesi garanti edilmeksizin belli bir vade ile yapılacak yatırımdan elde edilecek kâr veya zarara katılma taahhüdü ile toplanan fonlar katılım fonu olarak tanımlanmaktadır.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nca mevduata benzer şekilde katılım fonu sahibinden hareketle de gerçek kişiler, resmi kuruluşlar, ticari kuruluşlar, bankalar ve diğer kuruluşlara ait katılım fonu olmak üzere beş katılım fonu türü oluşturulmuştur. Bunlar da vadesine göre sınıflandırılmaktadır. Herhangi bir vade kaydı taşımayan katılım fonu özel cari hesap olarak adlandırılmaktadır.

Faaliyetlerine göre bankalar; uzman bankalar ve evrensel bankalar başlığı altında incelenir.

Faaliyetlerin belli bir alana yoğunlaşması uzman bankaların faaliyet türü itibarıyla adlandırılmalarına neden olmuştur. Tarım bankaları, kooperatif bankaları, ipotek bankaları, kalkınma bankaları, yatırım bankaları, ihracat-ithalat bankaları, takas ve saklama bankaları faaliyetlerinin yoğunlaştığı alana göre uzmanlaşmış bankalardır.

Kooperatif bankaları ticari bankalardan kredi kullanamayan esnaf, tüccar, küçük ve orta büyüklükteki firma sahipleri gibi kesimlerin şehirleşme sürecinde ihtiyaç duydukları finansmanı sağlamak için geliştirilmiştir. Kooperatif bankalarının ortak özelliği yerel bazda ve sınırları çok iyi belirlenmiş bir bölgede faaliyet göstermiş olmalarıdır. Ülkemizde halen faaliyet göstermekte olan Türkiye Halk Bankası ve Şekerbank kooperatif banka şeklinde kurulmuş banka örnekleridir.

Ticari bankaların yeni yatırımlardan kaynaklanabilecek riskleri üstlenme konusunda isteksiz davranmaları ve uzun dönemli yatırımlar ile ilişkili riskleri yönetmek için gereken yeterliliğe sahip
olmamaları özellikle kıta Avrupa’sının sanayileşme sürecinde bu tür yatırımlara finansman sağlayacak kurumlar oluşturulması gereğini gündeme getirmiştir. Bu ihtiyaçtan hareketle hükümet destekli kalkınma bankaları kurulmuştur. Ülkemizde kalkınma bankası örneği T. Kalkınma Bankası’dır.

Yatırım bankaları da kalkınma bankaları gibi mevduat (ticaret) bankalarının yapamayacağı faaliyetleri yürütmek üzere kurulmuşlardır. Bu faaliyetler, uzun vadeli fon sağlama ihtiyacında olan firmaların ihraç edecekleri tahvil, hisse senedi gibi menkul kıymetlerin satılamaması halinde önceden belirlenmiş bir fiyattan satın alım ya da satış için en iyi gayretin gösterileceği garantisini verme, şirket satın alma ve birleşmeleri ile borç yapılandırmalarında danışmanlık hizmeti verme, kendi ya da müşteriler adına menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası araçlarının alım-satımını yapma, yatırım fonu veya yatırım ortaklıkları ya da gayrimenkul yatırım fonu, hedge fon gibi sermaye piyasası kurumları aracılığıyla varlık yönetim faaliyetlerinin yürütülmesidir.

Finansal piyasa aktörleri arasında gerçekleşen menkul kıymet alım-satım işlemlerinde, işleme konu menkul kıymeti satın alan tarafa teslim, onun adına saklama hizmeti veren, türev işlemlerde ise taraflardan teminat almak suretiyle öngörülen süre sonunda işlemin gerçekleşmesine garanti veren, tarafların etkin bir risk yönetimi yapabilmesi için işlemin vadesi boyunca her gün itibarıyla ilave teminat alınması gerekip gerekmediğini izleyen ve vadede işlemin gerçekleşmesini sağlayan bankalardır.

Müşterilerin niteliğine göre bankalar perakendeci bankalar, toptancı bankalar ve evrensel bankalar olmak üzere üç başlık altında toplanırlar.

Faaliyetleri doğrudan küçük ölçekli işletme sahiplerine ve tüketicilere yönelik olan bankalar perakendeci banka olarak adlandırılmaktadır. Bu bankalar çoğunlukla küçük tasarruf sahiplerinden vadeli ve vadesiz mevduat temin etme, çek tahsilatı, tüketici kredisi, ihtiyaç kredisi, konut kredisi, kredi kartı gibi bireysel kredi ürünlerinin pazarlanması, akreditif, kambiyo işlemleri, havale, portföy yönetimi, müşteriler adına menkul kıymet alım satımı gibi çok geniş bir yelpazeye yayılı küçük hacimli standart işlemler yapmaktadır.

Merkezlerinin bulunduğu ülke dışında temsilcilik, şube, iştirak ya da bağlı ortaklık gibi bir örgütlenmesi olan, bu türden örgütlenmelerin bulunduğu ülkede yerleşik gerçek ve tüzel kişilere de hizmet sunan, merkezinin bulunduğu ülkenin düzenlemelerinin yanı sıra temsilcilik, şube, iştirak ya da bağlı ortaklığın bulunduğu ülkenin düzenlemelerine de tabi olarak faaliyet gösteren bankalar uluslararası banka olarak adlandırılmaktadır.

Kurulu bulunduğu ülkede yerleşik gerçek veya tüzel kişilerden fon kabul etme veya bunlara hizmet sunma konusunda herhangi bir kısıtlama bulunmayan, merkezinin ve şubelerinin bulunduğu ülkede ya da ülkelerde uygulanan kurallar bakımından herhangi bir ayrıcalığa tabi tutulmayan bankalar sınır içi banka olarak adlandırılmaktadır.

Kıyı bankalarını diğer bankalardan ayıran özelliklerden başlıcaları şunlardır:

• Kıyı bankaları bulundukları ülkede geçerli olan para birimi dışındaki bir para birimi ile işlem yapar.
• Kıyı bankaları şart olmasa da esasen yerleşik olmayan kişiler ve kurumlarla işlem yapar.
• Kıyı bankaları genellikle yurtiçi finans piyasasının tabi olduğu yasaların, sınırlamaların ve kontrollerin çoğundan muaftır.
• Birçok kıyı bankacılığı merkezinde çok sıkı biçimde sır saklama ilkesi uygulanmaktadır.

Sermaye yapılarına göre bankalar sınıflandırılacak olursa; kamu sermayeli banka, özel sermayeli banka, yabancı sermayeli banka ve müşterek kontrol edilen banka olmak üzere dörde ayrılırlar.

Sermayesinin % 50’sinden fazlası hükümetlere ya da hükümetlere ait kuruluşlara ait olan ve yönetim ve denetimi bu kuruluşların temsilcileri ya da hükümetlerin görevlendirdiği kişiler tarafından kontrol edilen bankalar kamu sermayeli banka olarak adlandırılmaktadır.

Sermayesinin % 50’sinden fazlası bankanın merkezinin bulunduğu ülkede yerleşik gerçek kişilere veya hükümetlere ait kuruluşlar ile bu kuruluşların yönetim ve denetimini kontrol ettiği kuruluşlar dışındaki tüzel kişilere ait olan ve yönetim ve denetimi bu kişiler ya da temsilcileri tarafından kontrol edilen bankalar özel sermayeli banka olarak adlandırılmaktadır.

Sermayesinin % 50’sinden fazlası kurulu olunan ülkede yerleşik gerçek veya tüzel kişilere ait olan ve yönetim ve denetimi bu kişiler ya da temsilcileri tarafından kontrol edilen bankalar yabancı sermayeli banka olarak adlandırılmaktadır.

Ödenmiş sermayede sahip oldukları pay oranlarına ya da aralarındaki sözleşmeye dayalı olarak hissedarların -kamu, özel ya da yabancı sermayeyi temsil eden- aralarında yaptıkları sözleşme uyarınca bankanın faaliyetleri ile ilgili stratejik kararları oy birliği ile almaları esasına dayalı olarak yönetilen bankalar müşterek kontrol edilen banka olarak adlandırılmaktadır.