Bir banka için kredi riski; kredi müşterisinin, üzerinde anlaşılmış olan şartlara uymaması nedeniyle bankanın mali kayba uğraması veya uğrama riski olarak tanımlanır.

Vadesi geldiği halde ödenmeyen alacak gecikmiş alacak iken, vadesi gelmediği halde erken istenen ve “Muaccel” olarak adlandırılan krediler de sözkonusu olabilmektedir. Örneğin 12 taksitle bankaya ödenecek bir kredinin bir taksitinin ödenmemesi durumunda, kalan taksitlerinin banka tarafından vadesinden önce talep edilmesi yönünde firma ile banka arasında bir sözleşme olması durumunda muaccellik durumu (acil hale gelme) ortaya çıkar.

Banka tarafından müşterisine tahsis edilmesi ile başlayan kredi işlemi üç olası durum ile sonlanabilir. Bu durumlar;

• Kredi kullanan banka müşterisinin, sözleşme şartlarına uygun davranması ve banka tarafından kredinin tahsil edilmesi,

• Kredi tahsisinden sonra ortaya çıkan beklenmedik durumlar sebebiyle, banka ve kredi müşterisinin, kredi şartları ve kredi ödeme planını yeniden yapılandırması,

• Kredi kullanan banka müşterisinin, krediyi geri öde(ye)memesi yani kredinin, kredi sözleşmesi şartlarına uygun olarak geriye tahsil edilmemesidir.

Bankalara borcunu ödemeyenlerin, eksik ödeyenlerin veya zamanında ödemeyenlerin kayıtlarının tutulduğu listeye memzuç listesi denir. Merkez Bankası, kendi nezdinde bu bilgileri işler ve memzuç kaydı oluşturur ve memzuç listelerini banka isimleri görünmeden bankalararası paylaşıma açar.

Bir işletmenin karşılaşabileceği firma dışı bazı nedenler, aldığı krediyi geri ödeme sürecinde sorunlar yaşamasına neden olabilir. Bu tip nedenler, sorunlu kredi için dışsal faktör olarak değerlendirilir. Bu faktörler aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Rekabet yapısı
• Teknolojik etki
• Politik etki
• Toplumsal etki
• Çevresel etki
• Makro ekonomik faktörlerdir.

Asimetrik bilgi sorunlarından biri olan kötü niyet de firmanın içinden kaynaklanan sorunlu kredi nedenlerinden biridir. Firma ortak veya çalışanlarından bazılarının, dolandırıcılık ya da sahtekârlık gibi eylemleri sebebiyle kredinin ödenememesi durumudur.

Bazen kredilerin sorunlu hale gelmeleri bankaların kendilerinden kaynaklanan nedenlere dayanabilir. Bu nedenlere bankalardan kaynaklanan faktörler denilebilir. Bu faktörler aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Yetersiz istihbarat
• Yetersiz finansal analiz
• Kredinin yeterli incelenememesiEksik güvence
• Yetersiz izleme
• Kredi fonksiyonunun yönetiminde yetersizlikler
• Kontrolsüz hızlı büyümenin izlenememesi

Sorunlu kredilerin bankalar üzerindeki olumsuz etkileri aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Sorunlu krediler için ayrılmış fonlar, daha yüksek getirili alternatif alanlara yönlendirilemeyecektir.
• Sorunlu kredilerin daha yakın takip edilmesi gereği, idari giderlerin artmasına neden olacaktır. Yöneticilerin ilgi ve zamanını daha verimli alanlarda değerlendirmelerini engelleyecektir.
• Bankanın imajının olumsuz etkilenmesi, bankanın büyüme ve gelişmesini olumsuz olarak etkileyecektir.
• Hukuki uzmanlık gerektirmesi, hukuki giderlerin artmasına neden olacaktır.

Bankalar, sorunlu kredileri sebebiyle düşen kâr oranlarını dikkate alarak kredi faizlerini arttırabilirler. Bu durum, bankalardan kredi kullanan firmaların ödünç alma maliyetini yükseltir. Firmaların maliyetlerindeki bu artışı, ürettikleri malların fiyatlarına yansıtmaları, ülkede maliyet enflasyonunu yükseltebilir.

Banka panikleri, bir bankanın mevduat çıkışlarını düzenli karşılayamaması durumunda, bankanın mali yapısının olumsuz olarak değerlendirilmesi ve benzer durumun diğer bankalara da yayılmasıdır. Sorunlu kredilerin büyük boyutlara ulaşması, bankaların iflasını ve banka paniklerini beraberinde getirebilir. Banka iflası ise bir ekonomide gerek banka mevduat müşterilerini gerekse bankalardan kredi kullanan diğer müşterileri olumsuz etkileyecektir. Ayrıca bu olumsuz durumun, diğer bankaları da olumsuz etkileme ihtimali vardır.

Kredilerin sorunlu kredi haline dönüşümüne ilişkin bankanın takip edebileceği erken uyarı sinyalleri elde edildiği kaynaklar dikkate alınarak dört grupta değerlendirilmektedir. Bu işaret grupları:

• Finansal konularda erken uyarı sinyalleri,
• Yönetim konularında erken uyarı sinyalleri,
• Faaliyetlerdeki erken uyarı sinyalleri,
• Banka işlemlerinde erken uyarı sinyalleridir

Bilanço ve gelir tabloları, bankaların sorunlu kredilere ilişkin finansal erken uyarı sinyallerinin elde edebileceği önemli birer kaynaktır.

Banka, kredi müşterisine ilişkin sorunlu kredi ihtimaline dair bazı erken uyarı sinyallerini müşterinin bankalar ile ilgili işlemlerinden de elde edebilir. Bu kanalla elde edilebilecek sinyallerden bazıları şunlardır;

• Teminat senetlerinin temdit edilmesi
• Hatalı planlama
• Önemli boyutlarda kısa vadeli kredi kullanımı
• Kredi taleplerindeki miktar artışları
• Kredi taleplerinin sıklaşması
• Protestolu senetlerin varlığı veya bunlardaki artış

Bankaların sorunlu kredilerin yönetiminde iki geleneksel metottan birine başvurdukları görülmektedir. Bu metotlar:

• Çözümü ilgili kredi yetkilisine bırakmak ve
• Çözümün bağımsız ve uzman bir birime bırakılmasıdır.

Bankaların sorunlu kredilerine baktığımızda, üç tip sorunlu kredi müşteri ile karşılaşırız. Bunlar;

• Birinci tip, içinde bulunulan kritik durumun farkında olmayan müşteriler,
• İkinci tip, içinde bulunulan kritik durumun bilincinde olan müşteriler ve
• Üçüncü tip ise ortak çalışma eğilimi göstermeyen müşterilerden oluşur.

Sorunlu kredi sahibi olan firmaya ek fon tahsis etmek riskli bir davranış olmakla birlikte, sorunlu kredilerin nedenlerinin analiz edildikten sonra hareket planının hazırlanması, sorunun çözümünde en sağlıklı ve en mantıklı yaklaşım olarak değerlendirilmektedir. Bunun nedeni, kredi müşterisinin içinde bulunduğu geçici olumsuzluktan kurtulması halinde ekonomiye katkısının devam edecek olma ihtimalidir.

Yapılandırma aşamasının sağlıklı sonuçlanabilmesi için aşağıdaki şartların mevcut olması gerekmektedir:

• Kredi müşterisinin borcu ödeme niyetinde olması,
• Kredi müşterisinin nakit sıkışıklığı yaşıyor olması,
• Kredi müşterisinin aktif çalışma hayatına devam ediyor olması,
• Kredide tespit edilmiş olan olumsuzluğun, üstesinden gelinebilecek büyüklükte olması,
• Kredi müşterisinin kredi tahsisinden sonra en az bir dönem ödeme yapmış olması,
• Talep edilmesi durumunda kredi müşterisinin, teminatları güçlendirebilecek durumda olması.

Kanuni takip kararı, müşterinin kötü niyetli olmasının tespiti, başka alacaklıların yasal takibe başlaması, kredinin tasfiyesinin mümkün olmaması, kredi tasfiye planına uyulmaması halleri ile acil durumlar gibi hukuki aksiyon gerektiren hallerde başvurulacak olan aşamadır.

Türk bankacılık sektöründe toplam alacaklar içinde takibe düşmüş sorunlu alacakların düzeyi 2005 yılından itibaren sürekli bir artış eğilimine girmiş ve 2009 yılında dünyadaki finansal krize paralel olarak büyük bir patlama yapmıştır.

Türkiye’de bankalara ilişkin veriler birkaç kurum ve kuruluş tarafından tutulmaktadır. Bunların başında Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) ve Merkez Bankası (TCMB) gibi kamu kurumları ile bütün bankaların üyesi olduğu bir meslek birliği olan Türkiye Bankalar Birliği (TBB) gelmektedir.