Bu anlamda basın fotoğrafçılığını da diğer fotoğrafçılık türlerinden ayıran bazı temel özellikler vardır. Frank P. Hoy, ‘Photojournalism- The Visual Approach’ adlı kitabında bu temel özellikleri sekiz maddede özetler:

• Basın fotoğrafçılığı bir iletiyi yaymaya yönelik fotoğrafçılıktır. Basın fotoğrafçısının hedefi, okuyucunun hızlı algılayabilmesi için iletiyi açık bir şekilde iletmektir.
• Basın fotoğrafçılığının iletişim ortamı gazeteler, haber dergileri ve haber ajansları gibi basılı medyadır.
• Basın fotoğrafçılığı bildirme amaçlıdır. Basın fotoğrafçısının bütün çabası, zekâsı ve becerisi ile bir haberin belirli yönlerini okuyucuya bildirmektedir.
• Basın fotoğrafçılığı sözcükler ve fotoğrafların birleşiminden oluşan bir dil ile iletişim kurar.
• Basın fotoğrafçılığının konusu insandır.
• Basın fotoğrafçılığı, büyük bir kitleyle iletişim kurar. Bu yüzden mesaj birçok farklı insan tarafından anında anlaşılabilecek kadar özlü olmalıdır.
• Basın fotoğrafları, iletileri daha etkili hâle getiren, yetenekli bir editörün süzgecinden geçirilerek sunulur.
• Basın fotoğrafçılığının temel düşüncesi, bugünün karmaşık dünyasında halkı bilgilendirmeye duyulan kaçınılmaz ihtiyaçtır. 

Okuyucu, haberle ilgili bilgileri görmeyi ister. Bu beklentinin karşılanması, aynı zamanda okurun haberle ilgili taşıdığı şüpheleri de giderir. Sözel iletişim, dil yapısındaki çeviriden dolayı, aktarılırken bozulmalara uğrayabilir. Ancak görsel iletişim daha doğrudan ve somut bilgi aktarır. Fotoğraflar, gazete sayfasında yer alan diğer haber sunum ögelerine oranla gerçeğe daha yakındır. Fotoğraf sahip olduğu inandırıcılık ile, insanların kendi gözlerinden sonra en güvendikleri araç konumundadır. Bu yüzden, doğru haber vermekle yükümlü olan gazeteler, olayların doğruluğunu pekiştirmek amacıyla, yoğun olarak fotoğraf kullanırlar. Bunun yanında, yazıyla dolu olan gazetelerde, fotoğraflar dikkat çekici ögeler olarak da kullanılır. Binlerce kelime arasında fotoğraflar, hem gazeteyi görsel açıdan daha güzelleştirmekte hem de okurun dikkatini toplamakta ve istenilen doğrultuya yönlendirmektedirler.

Basın fotoğrafları bir yönüyle de insanlık tarihini belgeler. Howard Chapnick basın fotoğraflarının en üstün antropolojik ve tarihi belgeler olduğuna dikkat çekerek, “basın fotoğrafçılığına (photojournalism) önem vermemek, tarihe önem vermemektir” demiştir (Fulton, 1988, s. xii). Basın fotoğrafları tarihin görsel parçalarıdır. Çünkü gerçekleşen her önemli olayda; öncesinde, olay sırasında ya da sonrasında mutlaka fotoğraflar çekilir. Bu fotoğrafların arşivlenerek bir araya getirilmesi, tarihin görsel olarak yazılması anlamına gelir. Nitekim, Time-Life gibi fotoğrafa önem veren basın kuruluşlarının, arşivlerinden derleyerek yayımladıkları Eyewitness-150 Years of Photojournalism (Görgü Tanığı- haber fotoğrafçılığının 150 Yılı) gibi kitaplara bakıldığında, ele alınan süre içinde, insanlığın yaşadığı bütün önemli olaylar fotoğraflar aracılığıyla gözler önüne serilir.

Haber, zamanlı bir olgudur. Eski bir olayın haber değeri genellikle olmaz. Bu nedenle
haberi açıklayan fotoğraf da çok kısa bir zaman dilimi içinde çekilmeli ve servis edilmelidir. Basın fotoğrafçılığının kısıtlı bir zaman içinde bir olayı aktarma zorunluluğuna, fotoğrafın anlık bir anlatım aracı olma özelliği çözüm getirir.

Fotoğrafın gerçeği çağrıştırma gücü, gazete sayfasında yer alan diğer görsel ögelere göre daha üstündür. Fotoğrafla birlikte okuyucu; gazetedeki görüntüleri, aynen kendi gözleriyle gördüğü gibi görmeye başlamıştır. Doğrudan fotoğraflama tekniğiyle, oynama yapılmadan üretilmiş bir fotoğrafın gerçekliği, sorgulanmadan onaylanır. Çünkü, fotoğraf teknolojisindeki optik kayıt mekanizmasının ürettiği görüntü, aynı kimlik fotoğraflarımızdaki gibi bizim birebir kopyamızdır.

Fotoğrafın gerçeği çağrıştırma gücü, gazete sayfasında yer alan diğer görsel ögelere göre daha üstündür. Fotoğrafla birlikte okuyucu; gazetedeki görüntüleri, aynen kendi gözleriyle gördüğü gibi görmeye başlamıştır. Doğrudan fotoğraflama tekniğiyle, oynama yapılmadan üretilmiş bir fotoğrafın gerçekliği, sorgulanmadan onaylanır. Çünkü, fotoğraf teknolojisindeki optik kayıt mekanizmasının ürettiği görüntü, aynı kimlik fotoğraflarımızdaki gibi bizim birebir kopyamızdır. Basın fotoğrafçılığının en önemli özelliği, basın fotoğraflarının, insanların bilme ve öğrenme gereksinimlerine cevap vermesidir. Basın fotoğrafçısı, kendi öznel görüş açısıyla, olayların gerçekleştiği mekânlarda doğrudan bulunarak, nesnel gerçeklikleri okuyuculara aktarmaktadır. Aslında yaptığı şey olayları okuyucuya yansıtmak amacıyla tanıklık etmektir.

Sanat fotoğrafı ile basın fotoğrafı birçok yönde farklılıklar göstermektedir. Sanat fotoğrafının temelinde, fotoğrafçının kendi iç dünyasını fotoğrafına yansıtması beklenmektedir. Oysa basın fotoğrafında, yaşanılan gerçeklik fotoğrafa yansımaktadır ya da yansımalıdır.

Belgesel fotoğrafçılığın önemli kollarından biri olan foto makale tekniği, basın fotoğrafçılığında da kullanılabilmektedir. Önemle vurgulanması gereken bir konuda, fotoğrafçı çok sayıda güzel fotoğraf getirmişse, konu birden fazla sayıda fotoğrafın habere eşlik etmesi ve hatta tek bir habere bol fotoğraflı olarak bir sayfa ayrılarak sunulması olanaklıdır. Bu, genellikle dergilerde kullanılan bir sunum biçemi olan foto makalenin gazete sayfasındaki kullanımıdır. Böylece konu, daha kapsamlı ve derinlikli olarak, fotoğrafların anlatım gücünün yoğunluğuyla okuyucuya sunulabilir.

Sadece yazıdan oluşan bir gazete sayfası, inandırıcılık yönünden zayıf kalır. Çünkü sözcükler, görsel olarak algılanan bir olayın yazıya çevrimidir. Her türlü çeviride bir anlam kayması olasılığı vardır. Haberi yazan kişi olayı kendince sözcüklere dökmekte ve algılayan kişi de, bu kodlamayı açımlarken yine bir yorumlama yapmaktadır. Bu durum, olayın aktarılırken anlamının da değişime uğraması riskini içinde barındırır. Fotoğrafın doğrudan gösteren olma özelliği, sözcüklerin soyutluğunu gidererek, olayla ilgili somut bir kanıt oluşturur. Ancak salt fotoğraf da kendi başına yeterli tanımlamayı yaratamaz. Fotoğrafta görülen nesnelerin tanımlanması gerekir ki, bu da sözcüklerin görevidir. Dolayısıyla, fotoğraf ve sözcüklerin bir arada kullanıldıkları anlatım yolu, hem fotoğraftan hem de yazıdan daha güçlü, yeni bir anlatım biçemi oluşturur. Bu sayede okuyucu üzerinde, en üst düzeyde bir anlaşılma ve etki yaratılabilmesi olanaklı duruma gelir.

Diğer fotoğraf türlerinde kurmaca görüntülerin üretilmesinde bir sakınca olmayabilir ancak basın fotoğrafçılığında bu tür kurmaca ve aldatmacaya yönelik görüntüler, habercilik etiğiyle uyuşmaz. Habercilerin sorumluluğu, olayları olduğu gibi, çarpıtmadan aktarmayı gerektirir. Basın fotoğrafçısı, bir kitle iletişim aracında yayımlanmak üzere fotoğraf çeker. Çekilen fotoğraflar, yüz binlerce, hatta bazı durumlarda milyonlarca insanın görüşüne sunulur. Basın fotoğrafçısının omuzlarında, fotoğrafı görecek her bir kişinin sorumluluğu yüklüdür. Amacı ise, olabildiğince doğrudan, çarpıtmadan bir olayın ya da yaşamın gerçeklerini sunmaktır.

İkilemin içindeki basın fotoğrafçısı, özel yaşamın gizliliğini savunsa fotoğraf çekemez; halkın bilgilenme hakkını savunsa, özel yaşamın gizliliğine saygısızlık etmiş olur. Bu yüzden basın fotoğrafçısı, her iki hakkı da kollayarak, ince bir denge noktasında fotoğraf çekmeye çalışır. Habercilik mesleğinin etik kuralları fotoğrafçı için de geçerlidir. Bu etik değerler, fotoğrafçıyı hassas denge noktasında korur. Ancak tarih boyunca paparazzilerle ünlüler arasında, zaman zaman mahkemeye bile taşınan boyutta tartışmalar yaşanır, yaşanacaktır da. Çünkü bu konuda, özel yaşamını korumaya çalışan şöhretler de haklıdır. Şöhretlerin özel yaşantısını merak eden okuyucuyu bilgilendirmeye çalışan foto muhabirleri de, sadece mesleklerini icra ettikleri için haklıdır.

Fotoğraflar ise, bu kesintisiz, sonsuz mekân ve zamanın soyutlanmış parçacıklardır. Fotoğraf ile insanın sınırsız görüş alışkanlığı sınırlı bir hâle getirilir. Fotoğraf, süreklilik içinde akan bir zaman boyutu içinden, saniyenin küçük bir bölümü kadar kısa bir dilimi dondurur. Aynı olayın farklı anlarında çekilen fotoğraflar, bambaşka anlamlar taşıyabilir. Bu yüzden, fotoğrafın çekimi için seçilen anlık zaman dilimi, gerçekleşen olayın bütününü temsil etmelidir. Bununla birlikte, fotoğrafın çekildiği zaman diliminin uzunluğunun seçimi bile fotoğraf görüntüsünü doğrudan etkileyecek bir tercihtir.

Mekânsal açıdan da, yaşanan bir olaydaki üç boyutlu sınırsız dünyanın bir bölümü, fotoğraf karesinde kesilip, kadrajlanarak iki boyuta indirgenir. “‹ster sanatsal kaygı sonucu, ister rastlantı sonucu üretilmiş olsun, her fotoğraf insanların geleneksel görme alışkanlıklarına yöneltilmiş saldırının bir bölümünü oluşturmaktadır.  Gerçek dünyada bütün görüntüler, içinde bulundukları bağlama göre değerlendirilir. Ancak fotoğraflar, ilgili bağlamın gösterilebilmesi bakımından sınırlı anlatım araçlarıdır.

Her yayın kurumunun; desteklediği siyasi görüş, ekonomik bağlantıları, haber/fotoğraf seçimi, fotoğraf kullanım politikaları vb. gibi belirli kuralları bulunmaktadır. Basın fotoğrafçısı, fotoğrafını çekerken, sanat fotoğrafçısı kadar özgür değildir. Bağlı bulunduğu yayın kurumunun ya da serbest çalışan bir fotoğrafçının fotoğrafını yayımlatmayı planladığı kurumun uyguladığı politikalar, fotoğrafçıyı doğrudan sınırlandırır ve çalışma çerçevesini de belirler.

Fotoğraf anları saklar ve istenilen zamanda yeniden üretilmesini sağlar. Ancak, zamanın akışkanlığı, yaşanılan anların tekrarlanmaması, basın fotoğrafçısının omuzlarında farklı bir yük oluşturur. Yinelenemeyecek anın tekrarı yoktur. Bir kerede olay fotoğraflanmak zorundadır, hata kabul etmez. Bu yüzden basın fotoğrafçıları, bir olayı görüntülerken seçenekli çalışırlar. Sadece bir kareye güvenmeyip, olanaklı her türlü seçeneğin fotoğrafını çekerler. Bu konuda yapılması gereken işlem, ilk anda olayın bir kare düzgün fotoğrafının çekilerek garanti altına alınması, daha sonra eğer koşullar el veriyorsa, diğer seçeneklerle, daha iyi fotoğraflar üretilmeye çalışılmasıdır. Çekilen ilk karede, teknik ve estetik kalite gözetilmeksizin, sadece olayın görsel tanımlanması yapılmalı, daha sonra çekilecek karelerde ise, daha iyi teknik ve estetik anlatıma ulaşılmaya çalışılmalıdır. Ancak, unutulmaması gereken önemli nokta, o olayın bir daha tekrarlanmayacağı düşünülerek, olanak varsa, hem fotoğraf editörünün daha rahat çalışabilmesi için hem de fotoğrafçının yaptığı işin sağlamasını yapması açısından, birden fazla sayıda fotoğrafla olayı kaydetmesinin gerektiğidir. Olayın önemi de, bu konuda dikkate alınması gereken bir diğer etmendir. Ancak yine de, harcanan çaba ve diğer maliyetler göz önünde bulundurulduğunda, film maliyetinin en küçük harcama olacağı ortaya çıkacaktır. Bu yüzden, her zaman olabildiğince çok seçenekli çalışmak, fotoğraf çekmek gerekmektedir.

Tekrar şansı olmaması konusuna koflut diğer konu da, bu tür olayların çok hızlı geliştiği düşünüldüğünde, basın fotoğrafçısının içgüdülerinin gelişmiş olması gerekmektedir. Bir olay gerçekleşmeden önce, basın fotoğrafçısı olayı sezinlemeli ve makinesini doğrultarak olayın oluş anında fotoğrafını çekebilmelidir. Doğal olarak, deneyim bu içgüdülerin gelişmesi için en önemli eğitimdir. Böyle bir durumda, olayın gerçekleştiği anda fotoğraf çekebilmek için, fotoğraf makinesinin pozlama ve netlik ayarlarının önceden yapılmış olması gerekmektedir. Basın fotoğrafçısı, makinesini her zaman boynunda ve ayarları yapılmış olarak taşıdığında, anlık bir olayla karşılaştığında ya da böyle bir durumu sezinlediğinde, fotoğrafı çekmesi saniyelerle ölçülebilecek kadar hızlı olacaktır. Yeni elektronik fotoğraf makineleri, otomatik pozlama ve otomatik netleme işlevleriyle, bu tür durumlarda, basın fotoğrafçısına büyük kolaylıklar sağlamaktadır.

Dijital fotoğraf makinelerinin profesyonel anlamda yaygın olarak ilk kullanıldığı alan, basın fotoğrafçılığıdır. Çünkü tekrarı olmayacak bir olayda çekilen fotoğrafın anında görülebilmesi, hata yapma olasılığını en aza indirgeyen çok önemli bir teknolojik gelişmedir. Dijital fotoğraf makinesinin, diğer elektronik makinelere karşı devrim niteliğindeki en önemli farklılığı, çekilen fotoğrafın aynı anda ekranda görülebilmesidir. Çekilen fotoğrafın görüp, beğenmediyseniz yeniden istediğiniz kadar çekmek için tek sınırınız zamandır. Beğenmediğiniz fotoğrafı gördüğünüzde artık çok geç olmamaktadır. Rahatlıkla hemen daha iyisini çekmek için harekete geçilebilir. Bunun yanında, dijital fotoğraf makinelerinin film yerine hafıza kartı kullanması ile fotoğraf çekme maliyeti ucuzlamış ve olay mekânından bir dizüstü bilgisayar ile dünyanın her yerindeki basın merkezine ulaştırılabilme kolaylığı sağlanmıştır.

Belgesel fotoğrafçılar, sanat fotoğrafçıları bir kitap, sergi ya da saydam gösterisi hazırlamak için, seçtiği konu üzerinde uzun süre çalışarak, fotoğraflarını üretirler. Oysa basın fotoğrafçılığında, editör fotoğrafçıdan hangi konuyu fotoğraflamasını isterse, o konuda çalışmak zorunluluğu vardır. Gazeteler günlük üretilen kitle iletişim araçları olduğundan, basın fotoğrafçılarının konuları da günlüktür. Dolayısıyla, belirli bir konu üzerinde uzmanlaşma şansları çok azdır. Belirli bir konu üzerinde ne kadar çok fotoğraf çekilirse, o konunun özellikleri ve zorlukları, fotoğrafçı tarafından bilinir ve bu deneyim fotoğrafların kalitesine de yansır. Bu yüzden, artık gazetelerde de spor fotoğrafçılığı, magazin fotoğrafçılığı, basın fotoğrafçılığı gibi fotoğrafçıların uzmanlaşmalarını sağlayan alanlar ortaya çıkmış ve belirli fotoğrafçıların hep aynı türden görevlere gönderilerek daha iyi fotoğraflar üretmelerine yardım edilir.

Birçok basın fotoğrafçısı, omuz omuza çalışırken, birbirlerine üstünlük sağlamak amacındadır. Kalabalık arasındaki itişmece içinde, bir an için sabit durup fotoğraf çekmek olanaklı olmayabilir. Bu tür durumlarda, bazen fotoğrafçılar makinelerini yukarıya uzatarak ne çektiklerini görmeden fotoğraf çekmek zorunda kalabilirler. Geniş açı objektif kullanarak kadrajlanmadan çekilen böyle bir fotoğraf, gazete sayfasına yerleştirilirken sonradan kadrajlanabilir. Genellikle olay yerleri kalabalıktır. Meslektaşlarının yanı sıra, kalabalık halkın arasında fotoğraf çekmek de zordur.

Çağdaş basın fotoğrafçıları, dünyada ve Türkiye’de neredeyse tamamıyla film kullanımını terk ederek, dijital fotoğraf üretmeye başlamıştır. Dijital fotoğraf makineleri, film yerine, görüntüleri sayısal ortama kaydederler. Bu yüzden, film kullanılmadığı için, film banyosu gibi bir işleme de gerek duyulmadan doğrudan izlenebilmektedir. Böylece, hem film banyosuna harcanan zaman ortadan kalkmaktadır, hem de aynı video kamera teknolojisindeki gibi, çekilen görüntünün anında izlenebilmesi olanaklı olmaktadır. Ayrıca, bazı dijital fotoğraf makinelerinin sahip olduğu ekran yardımıyla, çekilecek fotoğraf iki boyutlu bir ortamda görülebilmektedir. Özellikle zaman sorunu olan haberlerde, beğenilmeyen görüntünün anında tekrarlanmasına olanak sağlamaktadır.