Klasisizm, XVII. yüzyılın ikinci yarısında, 1665-
1685 yılları arasında, Fransa’da gelişen, daha sonra belli
ölçüde Avrupa’da yaygınlaşmasına rağmen tümüyle
Fransızlara özgü bir sanat ve edebiyat akımı olarak bilinir.

Barok sanat anlayışın yıllar boyu yarattığı aşırı
bezeme isteği ve bu isteğin yarattığı düzensizliklerden
kurtulup, düzenli, tutarlı ve yalın bir sanat anlayışına
duyulan özlem ile XVII. yüzyıl Fransa tarihine damgasını
vuran XIV. Louis’nin, Fransız sanatçılardan kalıcı ve
görkemli sanat yapıtlarıyla kraliyet şato ve saraylarını
donatma isteğinden doğar

Eski Latincede “toplumdaki en mutlu insan”,
“birinci sınıf insan” anlamlarına gelen “classicus” sıfatı
zaman içinde anlam kaymalarına uğrayarak, “örnek alınan
yazarlar” anlamındaki “en üst düzey yazarlar” ve “okul ve
sınıflarda eserleri öğretilen yazarlar” anlamında
kullanılmaya başlanır.

Günümüzde “klasik” kavramı, “üzerinden çağlar
geçtiği hâlde değerini yitirmeyen şaheserler; bir bilim
veya sanat dalında doğruluğu kesinlikle benimsenmiş
kurallar, ana dilini en güzel yazan ve kullanan yazarlar ve
onların yazdıkları şeyler; okullarda yıllardır değişmeden
öğretilen kesin bilgiler” için kullanılır.

Bu dönemde özellikle Jean Chapelain, l’Abbé
d’Aubignac ve Guez de Balzac düzensizliklerin ortadan
kalkması, dilde ve sanatta bir düzenin sağlanması
konusunda çaba harcarlar.

Guez de Balzac.

Guez de Balzac, Fransızcayla da güzel söz
söyleme sanatlarının gerçekleşebileceği düşüncesinden
hareketle Şiir Sanatı (1624) adlı eserini kaleme alır.
Eserinde yer alan şiirlerde belagat için kullandığı söz
sanatlarında Fransızca örneklere yer verir.

François Malherbe, biraz da saray şairi olmanın
verdiği özgüvenle, şiir dili ve kurallarının açık ve anlaşılır
hale gelmesini, ağırlıklarından kurtarılmasını, farklı lehçe
ve dillerden gelen sözcüklerin kullanılmamasını isteyerek,
bu isteği doğrultusunda şiirler kaleme alır.

Descartes.

Askıya alınan Protestan- Katolik savaşlarının
ardından Fransa’da başlayan ekonomik, siyasal ve
toplumsal gelişmelere verilen addır.

Fransa’da klasik edebiyat kuramı, barok dönem
sonrasında Antik Dönemden ve İtalyan kuramcılardan
esinlenen ve onların eğitim sistemini Fransız zevkine göre
uyarlayan aydınlar tarafından hazırlanır.

Şiir alanında tanınan Nicolas Boileau, Şiir Sanatı
adlı eserinde bu doktrini şekillendiren, basitleştiren ve
kuralların belirgin hale gelmesini sağlayan kişi olur.

XIV. Louis döneminde Paris’te, Poussin ve Le
Brun tarafından başlatılmıştır.

Resim sanatında ölçüyü, düzeni ve ince bir
beğeni anlayışı yaygındır. Özellikle resimde beğeni,
kuralların önüne geçer.

Klasik ilkeleri şu şekilde sıralamak mümkündür:
• Evrensel ve kalıcı insanı resmetmek
• Gerçeklik ve doğallık kaygısı
• Eski Yunan ve Latin yazar ve sanatçıların
taklit edilmesi
• Tüm edebi türlerin tanımlarının ve tasniflerinin
yapılması
• Kuralların ve güçlüklerin belirlenmesi
• Doğa ve gerçekliğe önem verilmesi
• Mutlak güzellik ve iyiliğin arayışı
• Akla ve sağduyuya önem verilmesi
• Klasik ideal
• Mükemmellik ve düzen
• Denge ve kalıcılık
• Sadelik ve anlaşılırlık/açıklık
• Örf ve âdete uygunluk
• Kralın övülmesi

Boileau.

Boileau bu eserinde şunları savunmuştur:
• Şair olmak için doğal yeteneklere sahip olunması
gerektiğini, ayrıca oluşturulan eserin
mükemmelleştirilmesi için çok çalışılması
gerektiğini;
• Esinlenme ve hayal gücünden yararlanmanın
aklın kontrolünde olması gerektiğini;
• Üslup üzerinde çalışmanın yararlı olacağını,
ancak bunun için şairin, Antik Yunan ve Latin
şairleri örnek alması gerektiğini, onların taklit
edilmelerinin uygun olacağını;
• Yazarın, Aristo’nun ortaya koyduğu kurallara
uyması ve özellikle, eylem (tek bir entrika
olmalı), yer (oyun kişileri diyar diyar
dolaşmamalı) ve zaman (entrika bir günlük süreyi
aşacak ölçüde olmamalı) birliğinden oluşan üç
birlik kuralını göz önünde bulundurması
gerektiğini;
• Fantezi durumların eserde kullanılmasından
kaçınılmasını.

Klasisizm’in ilke ve kurallarıyla kendini en iyi
gösterdiği alan, tiyatrodur

Klasik trajedinin esas esin kaynağı Antik Yunan
ve Latin dönemidir.

Pierre Corneille (1606-1684)’e ait olan bu eser,
trajikomedidir ve tutku ve görev arasındaki bir ahlâki
çatışmayı ortaya koyar.

Racine (1639-1699), trajedilerinin konusunu
tarihten, Roma ve Yunan mitolojisinden ve İncil’den alır.

Moliére.

Moliére, Fransız komedisini soylu bir tür olarak
göstermek için Latin yazarlar Plaute ve Térence’ın
komedilerinden, İtalyan farslarından, İspanyol tiyatrosundan Lope de Vega ve Calderon’dan esinlenir.

Komedinin özellikleri şunlardır:
• Küçük bir burjuva ailesinde geçen dönemiyle
çağdaş bir konuyu işler.
• Piyesin uzunluk ve kısalığına bağlı olarak, üç ya
da beş perdeden oluşur.
• Güldürmeye yönelik komik yöntem ve unsurlar
içerir: jestlerin, sözcüklerin, durum ya da yanlış
anlaşılmaların ve karakterlerin, komikliği.
• İçerdiği olay ve entrikaları mutlu sonla
tamamlayan bir çözüm bölümüne sahiptir.
• Molière’in komedilerinde, Paris’te uzun dönem
gösteriler yapan İtalyan komedi grubu Commedia
dell’Arte’den esinlenerek kullandığı kişi ve
bölümler bulunur.
• Komedi üç birlik kuralına uymama hakkına
sahiptir.

Klasik trajedi özellikle Pierre Corneille ve Jean
Racine tarafından temsil edilir.

Trajedi yazarları insanların kusurlarını, özellikle
de tutku ve davranış biçimlerini, tutkuların neden
olabileceği zararları göstererek düzeltmeye çalışır.

Phèdre adlı oyunda, Phèdre’in kocası Thésée’nin
öldüğü varsayımı krallığın kimin eline geçeceğiyle ilgili
acı ve sıkıntı veren sorunu ortaya çıkarır, üstü kapalı
biçimde hükümranlık sorunu ele alınır.

16. yüzyılda oluşur.

XVI. yüzyıldan itibaren oyun yazarları ve
kuramcıların, Aristo’nun Poetika adlı eserini yeniden
okuyup yorumlamalarıyla klasik trajedi kuralları oluşur.

Fransız trajedisi, Aristo’nun ilkelerinden esaslı üç
tanesini kendisine model alır. Bu ilkeler şunlardır:
• Eylem birliği
• Etkileyici olaylara karşı entrikanın üstünlüğü
• Büyük bir acıya katlanmak türünden şeylerle
tutkulardan arınma.

Oyun yazarları entrikalarını zamansal ve uzamsal
birliğe yerleştirirken ise şu yöntemlerden yararlanır:
• Kişileri tek, ancak açık bir alanda (sarayın bir
salonu, ya da kimseye ait olmayan bir uzam)
birbiriyle karşılaştırarak, farklı sahnelerin
olmasının önüne geçerler.
• Her şeyi sahnede göstermeyerek: Bu durumda
olan biten oyun kişilerinin konuşmaları
aracılığıyla aktarırlar.
• Eksiltili söylemlere başvururlar: Bazı olayları
uzun uzadıya değil, kısaca hatırlatarak geçiştirler.
• Tarihsel olayları oyun kurgusunun gereklilikleri
doğrultusunda uyarlarlar.

Trajedide aşağıdaki olaylar sahnede gerçekleşmez:
• Sahnede şiddet yoktur.
• Sahnede çokça kan görünümüne yer verilmez.
• Kişilerin bedenleri kısmen de olsa çıplak
gösterilmez.

• Erotik eylemlere (öpüşmek, cinselliği
çağrıştıracak beden hareketleri gibi) izin
verilmez.
• Gençler arasındaki aşk buluşmalarına yer
verilmez.
• Maddi şeylere çağrışım yapılmaz (para, gıda ve
yiyecek gibi).
• Sokak ağzı veya argo olabilecek hiçbir ifade
kullanılmaz. Kullanılan dil seçkin bir dildir.
• Küfür ve kutsal değerlere saygısızlık içeren
sözler yoktur.
• Doğrudan kralı hedef alan ifadeler kullanılmaz.
• Doğrudan siyasilere yönelik anıştırmalara da yer
verilmez.
• Sahnede şok eden veya yakışıksız olan bir şeyin
gösterimi yasaktır: Seyirci, kişileri yemek yerken,
cinsel ilişkide bulunurken, şiddet içeren ya da
içermeyen bir nedenden dolayı ölürken görmez.
• Karşılıklı konuşmalar ve iç konuşmalar da şiirsel
ifadelerden oluşur, on iki heceli dizeler kullanılır.
Bunun dışındaki ifade biçimleri yoktur.

Roman türünün 17. yüzyıldaki temsilcileri
Charles Sorel ve Mme de La Fayette’dir.

Bu dönemde yazılan romanlar sayıca oldukça
azdır. Yazılanların da çoğu “kibarlık akımı” (préciosité)
tarzında yazılmış romanlardır.

Daha çok karikatürleştirerek anlatımın yeğlendiği
ilk gerçekçi roman olan, Komik Roman (1651-1657),
XVII. yüzyılın ikinci yarısında Paul Scarron tarafından
yazılmıştır.

Paul Scarron, eserinde, karın tokluğuna Mans
şehrinde gösteriler yapan bir grup komedyeni anlatmıştır

Fabl, hiciv/yergi yazıları, mektuplar, özdeyiş ve
portreler.

Jean de La Fontaine (1621-1695)’in başarısı,
şiirsel tarzda yazmış olduğu masal ve hikâyeleriyle ve
fabllarıyla ünlüdür.

Mektup, 17. yüzyılın en yaygın ve en çok
kullanılan türüdür. Dönemin Parisli entelektüel ve
aristokratları, olan biteni anlatmak için sık sık bu türü
kullanırlar.

XIV. Louis döneminin tanınmış mektup yazarları
olarak karşımıza Retz Kardinali, La Rochefoucauld, Mme
de Sablé, Madeleine de Scudéry, Mlle de Montpensier,
Bussy-Rabutin, Mme de La Fayette çıkar.

Sanatta klasisizm, eserlerdeki düşünce ve ifade
arasındaki uyum olarak tanımlanabilir. Düşüncenin,
duygusallığın ve sanat eserinin insani bir değer ve
evrensel bir yayın olmasını sağlayan biçimin dengesidir.
Düzen, anlaşılırlık, bütünlük ve bilinçli ustalık bu
öğretinin görünür işaretleridir.

Girardon (1628-1715), Versailles Sarayı’nda ve
bahçelerinde bulunan heykellerin büyük bölümünü
yapmıştır.

Ressam Le Brun onu, yaratacağı eserlerde klasik
öğreti kurallarını uygulamaya davet eder ve sanat alanına
özgü kuralları yazmakla görevlendirir.

17. yüzyıl Fransız heykelinin en klasik
anlayıştaki eser, Girardon tarafından yapılan, kendisine
Su Perilerinin Hizmet Ettiği Apollon Heykeli’dir.

Klasik resim kaynağını, antik kaynaklara yönelen
ve “manzara resim” türüne uyguladığı güzellikle ilgili
idealleştirilmiş bir kavram yaratan İtalyan Annibal
Carrache’dan alır.

Klasik ressamlar, zaferler, mitoloji ve
kahramanlıkla ilgili figürler gibi Antik Dönemin soylu
konularından hareketle mükemmel bir ideali ortaya
koymaya çalışırlar.

Kraliyet Resim ve Heykel Akademisi, Fransa’da,
1648 yılında, Le Brun (1619-1690) tarafından
kurulmuştur.

Klasik resmin özellikleri ve kullanılan teknikler
şunlardır:
• Tablonun kompozisyonu açık ve düzenlidir.
Sahne, barok resmin tersine olaylar çerçevenin
içinde gerçekleşir.
• Oran önemlidir.
• Sanatçı şiddet, acımasızlık gibi sahneleri
göstermez.

• İnsan teninin solgunluğu Antik Dönem
heykellerine benzer.
• Işık, klasisizm açıklık ideali taşıdığı için,
parlaktır.
• Sahne ve kişilikler Yunan mitolojisinden
alınmıştır.
• İncil’den alınmış sahne ve kişilikler yansıtılır.
• Tarihsel ve özellikle XIV. Louis’yi yücelten
sahnelere yer verilir.
• Aristokrat portreleri çoğunluktadır.
• Manzaralar göze çarpar.

Klasik yapılar, simetri ve geometrik kesinlik
arayışlarıyla fark edilirler. Çizgiler, barok mimari
anlayışının aksine, düzdürr ve aşırıya kaçmazlar.

Jacques Lemercier (1586-1654), şehir uzmanı,
park ve bahçe desinatörü ve dekoratör olarak, Louis’nin
himayesini görür. Sorbonne Kilisesi, Louvres Sarayındaki
Saat Pavyonunu yaparak klasik sanatçılar arasındaki yerini
alır.

André Le Nôtre (1613-1700): XIV. Louis
döneminde Versailles Sarayı, Vaux-le-Vicomte ve
Chantilly Saraylarının park ve bahçe düzenlemeleri
işlerini gerçekleştirir. Çiçeklendirme, geometrik şekiller
kullanma, süs havuzları onun üslubunu oluşturur.

1680 yılına doğru patlak veren Eskiler ve Yeniler
Kavgası, Antik Dönem yazarlarının taklit edilmesini
öğütleyen klasisizmi destekleyenler ile Eskileri “zevksiz
ve incelikten uzak” gören Yeniler arasındaki kopukluğu
belirginleştirir. Bu çatışma klasisizmin sonunu ve
Aydınlanma Çağının başlangıcı sonuçlarını doğurmuştur.

1685 yılından sonra evlendiği Mme de
Maintenon’un dindar bir kadın olmasının da etkisiyle
XIV. Louis, gittikçe daha fazla dine yönelir. Protestanlarla
daha önce Nantes Fermanı gereğince yapılan uzlaşı krallık
tarafından geçersiz ilan edilir. Din savaşları yeniden
başlar. Fransa’daki Protestanlar diğer Avrupa ülkelerine
sığınır.

Yeni klasisizm diye adlandırılan Aydınlanma
Çağı klasisizmi, felsefeyle gelişmesiyle birlikte yeniden
şekillenir. Aşırılıklardan ve ayrıntılardan uzak durmak
istediği için “barok” ve rokoko” üsluba cephe alır. Öz
olarak, amaç yine Antik modellerin taklidi ya da onların
benzerlerinin üretilmesidir. Ancak edebiyatta yetkin
örnekler göze çarpmaz.

Görsel sanatlar ve mimari alanında da
klasisizmden esinlenen yeni klasisizm, XVIII. yüzyılının
ikinci yarısından itibaren Aydınlanma Çağıyla aynı
dönemde ortaya çıkar. Aydınlanma Çağının felsefesiyle
birlikte gelişir ve bu felsefenin gelişmesini yansıtır. Görsel
sanatlarda egemen olan ayrıntı, süsleme ve asimetrik
görünüm temeline dayalı “barok” ve “rokoko” tarzlarına
karşılık, yeni klasisizm, Roma ve Yunan sanatının erdemi
sayılan sadelik ve simetri ilkeleri üzerine kurulu tarzı
önerir.

Jacques Louis David, Jean Pomuste Dominique
Ingres,, Anne Louis Girodet de Roucy Trioson, Anselm
Feuerbach, Angelica Kaufman.

Fransa’da çöküşe geçtiği dönemde İtalya’da
kısmen parlayan klasisizmin temsilcileri, komedi alanında
Goldoni, trajedide Alfieri, yergi yazılarında ise Parini’dir.

Restorasyon dönemi İngiliz tiyatrosu, William
Wycherley’in hafif komedileriyle tanınır. William
Congreve’in hafif komedileri ise biraz daha toplumsal
eleştiri içeriklidir.

Clèves Prensesi ,Mme de la Fayette’in eseridir.

Moliére.

Blaise Pascal.

Klasisizm, XVII. yüzyılın ikinci yarısında, 1665-1685 yılları arasında, Fransa’da gelişen, daha sonra belli ölçüde Avrupa’da yaygınlaşmasına rağmen tümüyle Fransızlara özgü bir sanat ve edebiyat akımı olarak bilinir. 

Klasisizmi içer?diği değer ve ölçütlerin ortaya koyduğu “dürüst ve saygın insan” (honnête homme) mükemmelliğin arayışındaki bir estetik anlayışla tanımlamak mümkündür.

“Klasik” sözcüğü, “kullanıma girdiği an?dan bu yana uzun yıllar geçtiği halde değerinden bir şey kaybetmeyen şey ya da eser” anlamında kullanılır.

Barok sanat anlayışın yıllar boyu yarattığı aşırı bezeme isteği ve bu isteğin ya?rattığı düzensizliklerden kurtulup, düzenli, tutarlı ve yalın bir sanat anlayışına duyulan özlem ile XVII. yüzyıl Fransa tarihine damgasını vuran XIV. Louis’nin, Fransız sanatçılardan kalıcı ve görkemli sanat yapıtlarıyla kraliyet şato ve saraylarını donatma isteğinden doğar.

Bu anlayışın en üst noktaya ulaştığı dönem, XIV. Louis’nin bizzat tahta geçtiği 1661 yılı ile din savaşlarının yeniden başlamasına neden olan, Protestanlarla bir uzlaşıyı içeren 1598 tarihli Nantes Fermanını geçersiz ilan ettiği 1685 yılları arasındaki dönemdir.

Günümüzde ise “klasik” kavramı, “üzerinden çağlar geçtiği hâlde değerini yitirmeyen şaheserler; bir bilim veya sanat dalında doğruluğu kesinlikle benimsenmiş kurallar, ana dilini en güzel yazan ve kullanan yazarlar ve onların yazdıkları şeyler; okullarda yıllardır değişmeden öğretilen kesin bilgiler” için kullanılır.

Aslında klasisizm, XVII. yüzyılın ilk yarısına ka?dar egemen olan barok sanat anlayışına karşı uygun bir denge oluşturma hareketidir. Bundan dolayı, daha çok biçimsel ölçütleri ön plana çıkaran klasik yapıtlar, antik dönem yapıtlarının taklit edilmesi ve yeniden yaratılması esasına dayanır.

Her şeyden önce klasik akımın temel amaçlarının başında “hoşa gitmek” ve “eğitmek” vardır.

Aristo’nun Poetika adlı eserinde ciddi bir tür olarak nitelendirilen trajedi için ortaya koyduğu ilkeler, ağırlıklı olarak klasisizmin ilkeleri olarak kabul edilir.

Klasik eserde “ben” nefret edilen şeydir, çünkü yeterince geniş ve soylu bir inceleme alanı oluşturmaz.

Tüm klasiklerin ortak ilkesi: Gerçeklikte var olan ya da var olabilecek şeyleri anlamak ve kavramaktır.

Klasik yazarları taklit etmek esastır. Onların taklidi aynı zamanda doğanın taklidini gerektirir, çünkü Eskiler de saf ve nesnel olduğu için doğayı taklit etmişlerdir: Molière: “İnsanları resmettiğiniz?de onları doğaya göre resmetmek lazım”, der (Ka?dınlar Mektebi,1663). Ancak onların, ele aldıkları izlekler ve başyapıtlarıyla taklit edilmeleri gerekti-gerektiğini de vurgular.

Boileau’ya hak ettiği değeri kazandıran onun 1674 yılında yayınlattığı dört bölümlük, toplam?da bin yüz kadar dizeden oluşan Şiir Sanatı adlı eseridir.

Klasisizmin ilke ve kurallarıyla kendini en iyi gösterdiği temel alan tiyatrodur.

Klasik komedinin tek temsilcisi konumundaki Molière (asıl adı Jean-Baptiste Poquelin’dir) (1622-1673), Fransız komedisini soylu bir tür olarak göstermek için Latin yazarlar Plaute ve Térence’ın kome?dilerinden, İtalyan farslarından, İspanyol tiyatrosundan Lope de Vega ve Calderon’dan esinlenir.

Bir trajedide entrikanın farklı aşamalarını işle?yecek ve seyirciye gösterecek şu bölümler olmak durumundadır:
• Olay ya da entrikanın ortaya konduğu serim bölümü,
• Entrikanın içinden çıkılmaz hal aldığı düğüm bölümü,
• Mutlu ya da mutsuz biçimde sonuçlanançözüm bölümü.

L’abbé d’Aubignac’ın belirlemiş olduğu, an?cak Boileau’nun Şiir Sanatı adlı eserinde dizelerle
trajedinin kuralları olarak ortaya koyduğu, klasik
trajedi için vazgeçilmez olan bu kurallar şöyledir:
• Üç birlik kuralı
• Görgü kurallarına uygunluk kuralı
• Gerçeğe benzerlik kuralı

İtalyan Lodovico Castelvetro (1505-1571) gibi Aristo’nun yorumlayıcıları, Aristo’nun Poetika adlı
yapıtına dayanarak estetik bir öğreti oluşturmaya girişirler ve ayrıcalıklı türü trajedinin olduğu bu
öğretinin kurallarını oluştururlar. Yapılmak istenen şey, sahnede olabildiğince gerçekliğe yaklaşmaktır.
Kural olarak konulan üç birlik kuralı da bunu gerçekleştirmek amacına yöneliktir.

XIV. Louis döneminin tanınmış mektup yazarları olarak karşımıza Retz Kardinali, La Rochefoucauld,
Mme de Sablé, Madeleine de Scudéry, Mlle de Montpensier, Bussy-Rabutin, Mme de La Fayette çıkar.

Klasisizm yalnız edebiyat alanında değil, resim, heykel, mimari ve felsefe alanında da kendini gösteren
bir kültürel harekettir.