Bireyin herhangi bir şey hakkındaki hissettikleri olarak tanımlanabilecek olan duygular aslında harekete geçmeyi sağlayan dürtülerdir ve birey olarak insanın yaşamla baş edebilmesi için acil plan yapabilecek şekilde programlanmıştır.

Heyecan kavramı dilimizde bir anda oluşan, kısa süreli ve daha yoğun bir şekilde hissedilen, içerisinde fizyolojik
unsurları etkin bir biçimde barındıran durumlar için kullanılmaktadır.

Duygu sözcüğü kök itibariyle Latince hareket etmek anlamına gelen “motere” kelimesinden türemiştir.

Duygu yaşantısı vücutta farklı düzeylerde gerçekleşir. Bu düzeylerin oluş sırası farklı kuramlar açısından farklı şekilde tanımlansa da, bu üç düzey tüm duygu yaşantılarında tecrübe edimektedir. Bu üç düzeyden ilki öznel yaşantı deneyimi, ikincisi duygusal davranış düzeyi, üçüncüsü ise vücutta gerçekleşen fizyolojik olaylardır. 

Öznel yaşantı deneyimi her bireyin yaşadığı öznel bir duygu yaşantısıdır. Tüm bireyler duyguları kendi edindikleri algılayış çerçevesi dahilinde yaşarlar. Bireyin olaylara bakışı, algılayışı o duyguyu ne ölçüde ve nasıl yaşayacağını şekillendirir. Diğer bireylerin bu duyguyu o kişi gibi hissetmesi onun gibi anlamlandırması mümkün değildir.

Yaşanılan duygu durumuna göre değişkenlik gösteren, kalp atışında, soluk alış verişinde hızlanma, mide ve barsak hareketleri gibi durumlar buna örnek olarak verilebilir.

Plutchik bireylerin uyum sağlayıcı davranışlarını güdüleyen duyguları sekiz temel kategoriye ayırmıştır. Çevreye
uyumu sağlayan bu duygular:
• korku
• sevinç/neşe
• öfke/ kızgınlık
• üzüntü/hüzün
• tiksinti/iğrenme
• umut/beklenti
• kabul etme/edilme
• hayret/şaşkınlık/sürprizdir.

Örneğin;
• neşe ve beklenti bir araya gelerek iyimserliği;
• kabul etme ve korku bir araya gelerek teslim olmayı;
• sürpriz ve üzüntü bir araya gelerek hayal kırıklığını,
• öfke ve iğrenme bir araya gelerek hor görmeyi,
• neşe ve kabul etme bir araya gelerek aşkı/sevgiyi
• beklenti ve öfke bir araya gelerek hırçınlığı/saldırganlığı
• korku ve sürpriz/şaşkınlık bir araya gelerek dehşeti
• iğrenme ve üzüntü bir araya gelerek pişmanlığı meydana getirmektedir.

Bu kuramlar;

James-Lange kuramı, Cannon-Bard kuramı, bilişsel kuram ve sosyobiyolojik kuramdır.

William James ve Carl Lange tarafından ortaya konulan kurama göre beden çevrede gerçekleşen belirli özelliklere göre tepkide bulunur ve bu tepkinin farkına varıldığında fizyolojik değişmelerle birlikte duygu durumu meydana gelir. Vücutta gözlerin büyümesi, tüylerin diken diken olması beraberinde duyguları oluşturmaktadır. Örneğin ıssız bir sokakta köpekle karşılaşan bir kişi köpeği gördükten sonra vücudunda fizyolojik değişmeler meydana gelir. Bedendeki bu değişiklikler de beraberinde korkuya yol açar. Bir şekilde insanların korktukları için değil de kaçtıkları için korktuklarını ileri süren bir anlayıştır.

Cannon Bard Kuramı

James-Lange kuramında duyguların vücutta oluşan tepkiler neticesinde oluştuğu ifade edilmekteydi. Cannon-Bard’a kuramına göre duygular fizyolojik durumlara tepki olarak ortaya çıkmazlar. Organizma duygularla birlikte aynı zamanda fiziksel tepkiyi de
oluşturur. Bir bakıma duygular ve fizyolojik tepkiler aynı anda gerçekleşir.

Cannon-Bard kuramına en büyük eleştiri, vücudun tepkileri ile duyguların aynı zamanda uyarıma geçtiklerine ilişkin kısmınadır. Örneğin acı/ağrı veya tehlike algısı ile ilgili uyarım biz korku ve kaygıyı daha yaşamadan o ana ilişkin fizyolojik uyarım durumunu arttırabilir. Bazı zamanlarda duygu durumunu bile hissetmeye vakit bulamadan vücudun anlık tehlike durumlarından kaçışla ilgili vücutsal durumları uyarıma geçmesi gerekebilir. Örneğin; anlık refleksle olası bir tehlike durumundan kaçtığınızı düşünün. Bu durumda vücut olası tepkiler için kaslara ve diğer bölgelere uyarımlarda bulunur. O kısa süre zarfında duygu ile ilgili tecrübenin yaşanması olayın gerçekleşmesinden hemen sonra oluşur. Bu noktada Cannon-Bard kuramının dışsal olayla ilgili bağlantı kurma ardından gelen fizyolojik değişimler ve bilişsel aktiviteler arasında daha sağlam ilişki kurması gerekmektedir.

Kişilerin gerçek bir tedavi olmaksızın, aslında hiçbir fizyolojik etkisi olmayan ve ilaç sanılarak içilen haplar yoluyla tedavi
gördükleri inancıyla iyileşme göstermelerini anlatan kavramdır.

Sosyobiyolojik kuram

Jest ve Mimikler: Duygu ve düşünceleri destekleyerek gözle görülür somut hale gelmelerine katkıda bulunan hareketlerdir.

Beden dilinde jest ve mimiklerin sınıflandırılması esas ve ikincil olmak üzere iki ana başlık altında sınıflandırılmaktadır.

Esas jest ve mimikler: Duygu ve düşünceleri destekleyen onları somut hale getiren hareketler olarak tanımlanmaktadırlar. Bunları da 3 grupta ele almak mümkündür.
• Anlatım jest ve mimikleri: Yüz ifadelerinde ortaya çıkan biyopsikolojik kökenli temel duyguları dile getiren hareketler olarak tanımlanabilir. Mutluluk, öfke, şaşkınlık, üzüntü tiksinti, gibi bu duygular evrensel olarak tüm insanlarda ortak olarak görülmektedir.
• Toplumsal jest ve mimikler: Bireyin toplumsal rolü gereği ortaya koymak zorunda olduğu hareketlerdir.
• Şematik jest ve mimikler: Tiyatro oyuncularının, pandomim sanatçılarının yaptıkları taklit hareketleri bu grupta açıklanabilir. İşle ilgili belli bir mesleği yürütenlerin örneğin, borsada çalışanların sergilemek zorunda oldukları hareketler de bu grupta ele alınmaktadır

İkincil jest ve mimikler: Bedenin gereksinimleri ile ilgili olarak toplumsal nitelikli olmayan esneme hapşırma öksürme gibi bedensel hareketleri içerir.

Cannon-Bard kuramında duygular ve bedensel davranışlar aynı anda ortaya çıkmaktadır. Çevrede birey için herhangi bir uyarıcı durum olduğunda talamus devreye girer. Fizyolojik değişimleri yapmak için sinir sistemini uyarılırken beyin kabuğuna da sinyal yollanarak duygu ile ilgili yaşantının farkına varılması ile ilgili süreç gerçekleştirir.