Yaşam boyu gelişim insan ömrü süresince doğum öncesinden başlayarak ölüme kadar olan süreç içerisinde gerçekleşen değişimi ele alır. Bu süreç zarfında yer alan değişimlerin davranışlara ve zihinsel süreçlere ne şekilde yansıdığı yine yaşam boyu gelişimin uğraş konusu içerisinde yer almaktadır. Yaşam boyu gelişimin ana çalışma konusu bireylerin doğum öncesi dönemden başlayarak geçirdiği değişimleri betimlemek ve açıklamak, yine bu değişime yönelik benzerlik ve farklılıkları ortaya koymaktır.

Yaşam boyu gelişimde, gelişim sürecine ilişkin bilgileri elde etmede üç farklı araştırma deseni kullanılmaktadır:
• Enlemsel (kesitsel) desen
• Boylamsal desen
• Sırasal desen

Enlemsel desende aynı zaman döneminde farklı yaşlarda bireylerden veriler toplanır. Bilişsel gelişimle ilgili bir araştırmada, araştırmacı aynı zaman dilimi içersinde farklı yaş gruplarından, sözgelimi 2,4 ve 9 yaş grubundaki çocuklardan, uyguladığı testler aracılığı ile veriler toplar. Aradaki farklılıklara ilişkin olarak araştırmacı veriler arasında kıyaslama yaparak gelişim süreci hakkında çıkarımlar yapmaya çalışır.

Boylamsal desen ise, aynı insanlardan farklı zaman dönemlerinde veriler alınarak gelişimin saptanmaya çalışılmasına dayalı bir desendir. Aynı şekilde bilişsel gelişim üzerinde çalışan araştırmacı, aynı bireyden ya da bireylerden 2 yaşında aldığı veriyi saklı tutar. Aradan zaman geçtikten sonra aynı bireylerden 4 ve 6 yaşına geldiklerinde tekrar veri toplar. Araştırma sonunda araştırmacı aynı kişilerden elde ettiği verileri analiz ederek gelişim süreci hakkında görüşlerini ortaya koyar. Enlemsel desende, aynı zaman diliminde farklı bireylerden veri toplanırken, boylamsal desende, aynı bireylerden farklı zaman diliminde veri toplamak esastır.

Sırasal desen, enlemsel ve boylamsal desenin birlikte kullanıldığı desendir. İki farklı doğum yılına ait bireylere verilen testlere ek olarak, boylamsal veri elde etmek için aradan süre geçtikten sonra tekrar test verilmiş ve bu süreçte yeni bir enlemsel grupla araştırma yinelenerek sağlamlaştırılmıştır.

Döllenmeyi takip eden 2 haftalık süreçte döllenmeden itibaren bölünerek çoğalan hücreler kimisi kemik dokusunu, kasları ve organları kimi ise sinir sistemini oluşturacak şekilde farklılaşır. İnce uzun bir yapıdaki farklılaşmış hücre yapısı embriyo olarak adlandırılır. Embriyo daha da gelişerek 3. ay itibariyle fetüs halini alır. İnsan şeklini almaya başlayan bu yapının kolları ve ayakları seçilebilir. Yaklaşık boyu 2,5 cm kadardır. Kalbi atmakta ve hareket etmektedir. Fetüsün hareketleri henüz çok küçük olduğundan annesi tarafından hissedilememektedir.

Tüm bebekler doğuştan gelen bazı reflekslere sahiptirler. Bebeğin yanağına dokunulduğunda başını o tarafa çevirmesi memeyi bulmak için önemli bir reflekstir. Bu refleks arama refleksidir. Ağzına aldığı her şeyi emmesi emme refleksi, ağzındakileri
boğulmadan yutmasını sağlayan yutma refleksi, avucunun içine yerleştirilen bir nesneye ya da parmağa sıkıca sarılması yakalama refleksi şeklinde adlandırılır. Bebek koltuk altlarından tutulup ayakları yere konulduğunda yürüyecek şekilde adımları sıralar. Bu durum adım atma refleksidir. Fakat 3. aya kalmadan yok olur.

Bilişsel gelişim ile ilgili kuramını aşağıda yer alan evreler şeklinde oluşturmuştur:
• Duyusal motor dönem
• İşlem öncesi dönem
• Somut işlemler dönemi
• Formel işlemler dönemi

Duyusal motor dönemin sonlarına yaklaştıkça çocuklarda problem çözümüne yönelik olarak sembol kullanımının arttığı gözlenebilir. Çocukta sembolik kapasite olarak adlandırılan bu durum çocuğun nesneleri ve yaşadıklarını anlatmada simgeleri, kelimeleri veya jestleri kullanma becerisidir. Bu durum sorun çözmenin yanında, aynı zamanda ileriye dönük olarak dil gelişiminin ve taklide dayalı oyunların gelişiminde önemlidir.

Duyusal motor dönemde ortaya çıkan en önemli özellik nesne devamlılığı (sürekliliği) ile ilgilidir. Nesne devamlılığı nesnenin görüş alanından ya da diğer duyuların kapsama alanından çıksa dahi var olmaya devam ettiğine, sürekli olduğuna ilişkin temel inanıştır. Piaget’e göre yeni doğanlar bu tarz bir özellikten mahrumdur. Bu aşamada yeni doğanlar bir oyuncak topu görebildikleri sürece var olduğuna inanan bilişsel bir yapıya sahiptir. Top bir koltuğun arkasına kaçtığında ya da üzeri herhangi bir örtüyle kapatıldığında artık topun olmadığına ilişkin düşünceyi ortaya koyan bilişsel yapı bu dönem çocuklarında etkindir.

Duyusal motor dönemin sonunda ortaya çıkan sembolik faaliyetlerle birlikte çocukta dilin geliştiği görülmektedir. Bu dönemi iki başlık altında incelemek mümkündür:
a. Kavram öncesi dönem (2-4 yaş)
b. Sezgisel dönem (4-7 yaş)

Kavram öncesi dönemde en önemli özellik benmerkezci düşüncedir. Çocuk tüm dünyayı kendi bakış açısından görür. Başkalarının bakış açısını kavramakta zorluk çeker.

Sezgisel dönemde çocuk şekiller ya da nesnelerle ilgili tutucu bir yapıya sahiptir. Nesnenin hacmi, ağırlığı, miktarı değişmeden şekli değiştiğinde bu durumu algılayamaz. Örneğin uzun bir bardaktaki suyu geniş bir bardağa koyduğunuzda su normal olarak uzun bardaktakine göre yükseklik açısından daha az görünecektir. Görüntünün etkisiyle bu dönemdeki çocuk, miktarlar aynı olsa da geniş bardaktaki suyun daha az olacağını düşünecektir.

Bu dönemle birlikte çocukta geriye dönüşebilirlik ve nesnelerin değişmezliğine ilişkin korunumla ilgili kazanımlar ortaya çıkmaya başlar. Toplama, çıkarma gibi matematik işlemlerini yapmaya başlayan çocuk, nesneleri özelliklerine göre sınıflandırıp aralarındaki ilişkilerin farkına varmakla ilgili becerilerini geliştirir. Gerçek ve hayal dünyası kavramlarını ayırmaya başlayarak masalların artık gerçek olmadığına ilişkin bilişsel yapıyı güçlendirmeye başlar.

Çocuk bu dönemde semboller aşamasını geçip, düşünce düzeyine gelmiştir. Çocukta yetişkin düzeyine yakın akıl ve mantık yürütme, soyut kavramları kullanma becerilerinin gelişmesi gibi durumlar gözlenir.Bu dönemden itibaren yetişkinlerdeki gibi olayları yorumlamada daha küçük çocukların kullandığı tümevarım yöntemi, yerini mantıksal düşünce şekli olarak tümdengelim’in de kullanıldığı bilişsel yapıya bırakmıştır.

Ahlak gelişimini 3 aşamada incelemektedir:
a. Geleneköncesi ahlak düzeyi
b. Geleneksel ahlak düzeyi
c. Gelenekötesi ahlak düzeyi

Doğumdan itibaren tüm bebekler ağlayarak iletişim kurmaya çalışırlar. Bu süreçte bebekler 2. aydan itibaren agulama denilen sesleri çıkarır. 4-6 aylık bebekler konuşmalarında sesin yüksekliği ile ilgili vurgulama ifadelerini anlar ve kendisi de çıkardığı seslerde bu vurguları kullanır. 6. aydan sonra sesleri tekrar eden bebek, yaklaşık 12. ay civarında ilk kelimesini söyler. Düzenli bir şekilde bir nesneye ya da kişiye ilişkin olarak aynı kelimeyi kullanır.

Doğada birçok yenidoğan hayvan annesini izler. Özellikle kaz ördek gibi hayvanlar yumurtadan çıkar çıkmaz gördükleri ilk hareketli nesneye karşı bağ oluştururlar. Basımlama olarak adlandırılan bu davranış sadece bu türe özgüdür ve yapılan araştırmalar bu hayvanların oyuncaklara ve insanlara dahi basımlama geliştirdiklerini göstermiştir.

Ailenin çocuk yetiştirmede otoriteyi kullanma biçimine göre 3 tarz yetiştirme biçimi mevcuttur. Bunlar:

• Bilinçli otoriteye dayalı yetiştirme
• Baskıcı otorite dayalı yetiştirme
• Sınırsız hoşgörüye dayalı yetiştirme

Orta yaş grubu insanlarda yaptıkları işten yaşamlarından eskisi kadar zevk alamama ile beraber orta yaş krizi gelişebilmektedir. Bu süreçte birey kendini kararlı bir değişime hazırlar. Yine aynı şekilde boşanma ya da bir ilişkiyi sonlandırma da yetişkinin psikolojik yapısı üzerinde etkilidir.