Normal dışı davranışların tanımlanmasında belli bazı ölçütler kullanılmaktadır. Bu ölçütler normdan uzaklaşma, istatistiksel olarak az rastlanan davranış gösterme, kişisel rahatsızlık ve idealden sapmadır.

Normal dışı davranışlarla ilgili olarak farklı kuramcılar farklı yaklaşımlarda bulunmuşlardır. Bu yaklaşımlar biyolojik yaklaşım ve psikolojik yaklaşımlardır.

Biyolojik yaklaşım modelinin 3 varsayımı bulunmaktadır. Bunlar;

• Hasta bir hastalıktan dolayı fiziksel ya da duygusal acı çekmektedir
• Bu hastalığı belli bir belirtiyle tanımlayabilmek olasıdır.
• Her hastalığın kendine özgü ve belli bir nedeni bulunmaktadır.
Çağımızda biyolojik yaklaşım zihinsel bozuklukların ve normal dışı davranışların tümünü açıklamakta yetersiz kalmaktadır.

Bazı yaklaşımlar tek bir davranış üzerine odaklanırken, bazıları, normal dışı davranışları bir bütün olarak ele almaktadır. Bazıları normal dışı davranışları tanımlamada çocukluk yaşantılarını, bazıları ise şimdiki zamanı ölçüt olarak almaktadır. Bazı yaklaşımlar ise davranışların tamamen dışsal unsurlarla belirlendiğini savunmaktadır. Bu anlamda üç temel yaklaşım vardır:

• Psikodinamik yaklaşım
• Bilişsel Davranışçı yaklaşım
• İnsancıl-Varoluşsal yaklaşım

Davranışçı yaklaşım normal dışı davranışların aynen diğer davranışlar gibi öğrenilmiş davranışlar sonucu oluştuğunu savunur. Normal dışı davranışların klasik koşullama, edimsel koşulamadan farklı bir şekilde, beklenti ve yapılan işlerin sonuçlarını görme gibi içsel süreçlerin de etkisiyle şekillendiğini var sayar.

Anormal davranışı tanımlama ve tanı kategorilerine ayırma güçlüğüne karşın, davranış bozukluklarını sınıflandırmada Amerikan Psikiyatri Birliği (APA) resmi bir sistem oluşturmuştur.

Kaygı halinin etkisi altına kalan bireyin gösterdiği bedensel belirtiler, şöyle sıralanabilir:

• Kasların çok gergin olmasıyla birlikte kaslarda titreme, gevşeyememe durumu
• Terleme, kalp çarpıntısı, baş dönmesi ile ilgili olarak otonom sistemin çok faal olması.

Kaygı hali ile ilgili psikolojik belirtiler ise şöyle sıralanabilir:

• Bireyin normal davranışı bir çeşit bozulma gösterir. Birey her zaman üzülerek, kendisi ve başkaları için kötü şeyler düşünür. Kaygıyı gizleme arzusu sonucunda bireyin günlük yaşamı etkilenir. Bu da bireyi normal bir yaşam sürmekten alıkoymaktadır.
• Birey mantıksız davranışlar gösterir. Anlamı olmayan davranışlarda bulunur. Bazen bir davranışı defalarca tekrarlamak ya da otobüse binmekten korkmak gibi yersiz korkulara sahiptir.
• Kaygı bozukluğu yaşayanlar bunaltıcı olsa da, gerçekle bağlantılarını koparmazlar. Bu kişiler fantezi dünyasında yaşamazlar.

Fobi gerçekte hiçbir tehlikenin olmadığı mantık dışı korkulardır.

Kişilerin durduramadıkları istem dışı düşünce ve fikirlere saplantı adı verilir.

Kişilerin sürekli tekrarladıkları törensel davranışlara zorlantı adı verilir.

Obsesif-kompulsif kişiliğe sahip hastalarda sıklıkla görülen saplantılar şunlardır:

• Bulaşıcı hastalıklar ve mikropları kapmaktan korkmak, örneğin tokalaşmak ile hastalık kapmaktan korkmak.
• Ocağı açık unutmak, ütüyü üzerinde bırakmak, kapıyı kilitlemeyi unutmak gibi endişeler taşımak.

• Aşırı düzen ve temizlik, her gün evin her tarafının tozlarını alma, eksik,
temizlenmemiş bir yer kalırsa büyük bir sıkıntı ve rahatsızlık yaşamak.
• Zarar vermekten korkmak. Örneğin sürekli olarak birisinin çocuğuna zarar vereceği korkusunu yaşamak.

Panik bozukluğu: Gerçek bir sebep olmadan bir anda ortaya çıkan bunaltıcı korku ya da dehşet yaşantısıdır.

Hipokondriyasis kişinin beden fonksiyonlarıyla aşırı derecede ilgilenerek iç organların işlevlerinde bozukluk veya hastalık olduğu
konusundaki mantık dışı inanışlarıdır.

Bu tür bozukluğu olan bireyde fizyolojik ve nörolojik hiçbir neden olmadığı halde belirli duyu organlarında işlevsel yetersizlikler görülebilmektedir. Örneğin, kişide hiçbir bedensel bozukluk olmamasına karşın işitme kaybı oluşur ya da bedeninde felç durumları görülür.

Dissosiyatif bozukluklar bireyin bütünlüğünü parçalayan, bölen bozukluklardır. Söz konusu olduğunda birey stres ya da kaygıyı azaltarak kendi kişiliğinden kaçar. Bireyin bilinci bölümlere ayrılır ve ilişkisiz biçimde işlemeye başlar. Amnezi, dissosiyatif füg ve çoklu kişilik olmak üzere üç temel dissosiyatif bozukluk vardır.

Dissosiyatif füg kişisel reddedilme, kayıplar, başarısızlıklar, evlilik sorunları ve parasal sıkıntılar gibi durumlarla ortaya çıkan tüm
bellek kaybıdır.

Önemli psikolojik bozukluklar psikoz olarak adlandırılır ve genellikle hastanede tedavi görmeyi gerektirir. Psikozlar fonksiyonel ve organik psikozlar diye ikiye ayrılır. Şizofreni ve psikotik duygusal bozukluklar gibi herhangi bir beyin zedelenmesi veya bozukluğu bulunmuyorsa fonksiyonel psikoz, beyin zedelenmesi, beyin tümörü, ya da beynin çalışmasındaki aksaklıklar bulunuyorsa organik psikozdan söz edilebilir.

En yaygın psikoz türü şizofrendir. Bu hastalığın özelliği düşünme tarzında bozukluk ve gerçeklerden kaçıştır. Bu düşünce bozukluklarında, halüsinasyon, delüzyon (sanrı) vardır. Halüsinasyon, olmayan şeyleri görme durumudur. Delüzyon (sanrı) olan kişiler ise hiçbir geçerliği olmayan düşüncelere doğruymuş gibi inanırlar. Birey, sürekli polislerin onu takip ettiğini, herkesin onun peşinde olduğunu, telefonunun dinlendiğini sürekli düşünüyor ve söylüyorsa, bu durumda delüzyon (sanrı)dan şüphe edilir. Şizofrenlerin hepsinde sanrı belirtisi yoktur. Konuşma özellikleri bazen belirgin bazen de belirsizdir. Bunların konuşmalarında mantıksal yapı görülmez. Donuk yüz ifadesi, monoton bir konuşma, monoton bir duygusallık ve hiçbir heyecan belirtisi olmayan davranışlarda bulunurlar. Kendi içine kapanma, diğer bireylerle ilişki kuramama ve kaçınma şizofreninin belirtileridir. 

Şizofreni türleri basit şizofren, paranoid şizofren, katatonik şizofren ve Hebefrenik şizofrenidir.

Çocuksu konuşma ve kıkırdama, bağlantısız konuşma, el ve kol hareketleri ve yüz mimikleri, kendi kendine konuşma, nedensiz bir kahkahayı izleyen ağlama nöbetleri, dışkı ve idrara aşırı ilgi, dışkının elbisesine, duvarlara silmesi, utanç duygusunun tümden ortadan kalkarak cinsel organlarını göstermesi, öfke nöbetleri ve saldırganlık hebefrenik şizofreninin belirtileridir.

Duygusal bozukluklar, depresyon (duygusal çöküntü), mani (duygusal coşku), mani depresyon (bipolar bozukluklar) ve intihar şeklinde kendini gösterir.

Mani sonrasında birey kendisini devamlı olarak coşkulu görmekte, geçmiş yaşantılar ya da gelecek projeler hakkında ayrıntılı fikirler geliştirip, saniyede 200 kelime gibi bir hızla konuşabilmektedir. Konuşurken konudan konuya atlar ve kendisini yargılayan
bir tutum geliştirir. Hiçbir şeyin yolunda gitmediğine inanan kişi, kendi görüşüne önem vermez, iştahı azalır ve normal yaşantıya karşı ilgisi de kalmaz.

Beyin zedelenmesi sonucu ortaya çıkan davranış bozuklukları Genel felç hali, Korsakov Psikozu ve zeka geriliğidir.

Korsakov Psikozu sürekli alınan bir ilaç ya da kimyasal maddenin beyinde zedelenme ve işlev bozukluğu oluşturması durumudur.

Sık olarak görülen belirtiler;

• Yakın ilişkiye girmeme ya da girmekten zevk almama,
• Başkalarıyla cinsel deneyimin yaşanması konusunda ilgisizlik,
• Yapılan aktivitelerden zevk alamama,
• Birinci derece akrabalarının dışında yakın arkadaşları ya da sırlarını paylaştıkları dostlarının bulunmaması,
• Kendilerine yöneltilen övgü ya da eleştirilere karsı ilgisiz görünme,
• Duygusal olarak soğuk, uzak, monoton bir duygu durumu gösterme,
• Diğer bireylerde sıcaklık ve sevecenlik hissi uyandırmamadır.

Aşağıdaki davranış yapılarının yoğun bir şekilde tek bir kişide bulunması, o kişinin antisosyal kişilik yapısına sahip olduğunu göstermektedir.

• Kendisinin yakınlarının ya da başkasının güvenliğini umursamama.
• Tutuklanmasına yol açacak davranışları sürekli tekrarlama ve sosyal davranışlara uymama.
• Devamlı olarak yalan söyleyerek, farklı takma adlar kullanma, zevk ya da
kişisel çıkarı için başkalarını aldatma gibi dürüst olmayan davranışlarda
bulunma.
• Aniden sonucunu düşünmeden davranışlar yapma, gelecek için planlar
yapmama.
• Sürekli tekrarlayan kavga, dövüş, saldırılar ile birlikte öfkelenme.
• Bir işi yürütememe veya parasal sorumluluklarını yerine getirmeme ile giden sürekli kendini suçlama
• Yapılan hırsızlık, yaralama gibi zarar verici davranışa rağmen duruma ilgisiz
kalıp, kendini haklı göstermeye çalışma ve bundan vicdan azabı duymama.

Irza geçmenin olası nedenleri şu şekilde sıralanabilir:
• Karşı cinsten nefret etme
• Kendini kanıtlama isteği
• Kurbanın bu durumu istediği ya da teşvik ettiğine ilişkin yanlış inanç
• Karşı cinsi bir nesne olarak görme

Sık olarak kullanılan ve bağımlılığı en yaygın olan uyuşturucular alkol, amfetamin, kokain, eroin ve marihuanadır. Bu yaygınlığa reçeteyle satılan ilaçlar da dahildir.