Borsalarda ortaklık hakkı veya alacaklılık hakkı sağlayan, menkul kıymet olarak kabul edilen sermaye piyasası araçları alınıp satılmaktadır. Menkul kıymet borsalarındaki sürekli işlem görmesi talep edilen sermaye piyasası araçlarının ilgili borsa yönetmeliklerindeki şartları taşımaları durumunda, ilgili pazar listesine kayıt edilmesi ve işlem görmesinin kabul edilmesine kotasyon denilir.

Ortaklık pay senetlerinin ilk kez borsa kotuna alınması ile, ortaklığın borçluluğu temsil eden menkul kıymetlerinin borsa kotuna alınması ilk kotasyon olarak adlandırılır.

Borsa kotunda pay senetleri bulunan ortaklığın sermaye arttırımı nedeniyle ihraç ettiği yeni pay senetlerinin kotasyon işlemi ilave kotasyon olarak adlandırılır.

Kotasyon piyasaları düzenleyen ve denetleyen kurumların sermaye piyasasındaki kontrol ve denetimini kolaylaştırır, kamuoyunun aydınlatılmasına ve menkul kıymet arzının kontrolüne olanak sağlar, aynı zamanda adil ve dürüst pazarlar açılmasına imkan vererek borsalara gelir kaynağı yaratır. Menkul kıymetlerin borsada işlem görmesi, potansiyel yatırımcıların artması anlamı taşımaktadır. Aynı zamanda fon yöneticileri çoğu zaman sadece borsada işlem gören menkul kıymetlerle işlem yapmaktadır. Borsalarda tezgah üstü piyasalara göre hem alıcılar hem satıcılar anlamında daha hazır bir pazar yapısının olması alım-satım fiyat farkının daha az olmasını sağlar. Başka bir deyişle payların borsada işlem görmesi, tezgah üstü piyasalarda işlem görmesine göre yatırımcıların işlem maliyetini azaltmaktadır. Şirketlerin payları birden fazla borsada kote olabilir. Daha büyük borsada kote olmak payların daha fazla fonla işlem görmeye uygun hale gelmesine, işlem hacminin artmasına, volatilitenin düşmesine ve nihayet çoğu zaman pay fiyatının pozitif etkilenmesine neden olur. O halde borsaya kote olmak ve kote olunan pazarda yerini korumak halka açık ortaklıklar için önemli hedeflerden olmalıdır.

Şirketlerin “Global Select Market” pazarında kote olması için sağlaması gereken finansal şartlar şu şekildedir:

• Son üç yıl toplam vergi öncesi karın en az 11 milyon ABD Doları, bu üç yılın her yılı vergi öncesi kar edilmiş, son iki yılın her yılı vergi öncesi karın en az 2.2 milyon ABD Doları olması,
• Son üç yıl toplam nakit akışının en az 27.5 milyon ABD Doları, bu üç yılın her yılı nakit akışının pozitif olması,
• Son 12 ay piyasa kapitalizasyonunun ortalamasının en az 850 milyon ABD Doları olması,
• Toplam varlıklarının 80 milyon ABD Doları ve özkaynaklarının 55 milyon ABD Dolar olması.

Menkul kıymetlerinin borsa kotuna alınmasını talep eden ortaklıklarca Borsa İstanbul’a kotasyon başvurusu bir dilekçe ile yapılır. Dilekçeye eklenecek olan “Kotasyon Bilgi Formu” doldurulur. Kotasyon bilgi formları, ilgili ortaklığı ve ihraç edilen menkul kıymetleri tanıtıcı bilgileri içerir.

Türkiye’de kotasyon başvurusuna eklenecek belgeler :

1. Bilgi formu,
2. En son değişiklikleri içerir toplu şekilde hazırlanmış ve ortaklık yetkililerince onaylı ortaklık ana sözleşmesi,
3. Ortaklığın tabi olduğu özel mevzuat var ise, buna göre alınmış yetki ve izin belgeleri, bir başka ortaklığın lisansı altında çalışılmakta ise lisans sözleşmesi ve benzeri sözleşmelerin örneği ve lisans belgesinin örneği,
4. Son üç yılda yapılan olağan ve olağanüstü genel kurul toplantılarına ilişkin belgeler,
5. SPK düzenlemeleri çerçevesinde izahnamede yer alacak mali tablolar ile bağımsız denetim raporları,
6. SPK’dan alınan kayıt belgesi, izahname, sirküler örnekleri ve bunların yayımlandığı Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi,
7. Varsa aracı kuruluşlar ile yapılan anlaşmaların örnekleri,
8. Ortaklığı temsile yetkili kişilerin imza sirküleri,
9. Kuruluş ve kuruluştan bu yana tüm ana sözleşme değişikliklerinin yayımlandığı Türkiye Ticaret Sicili Gazetelerinin listesi,
10. Nama yazılı pay senetlerinin bulunması durumunda bu senetlerin devir ve temlikinde beyaz cironun kabul edildiğine dair yönetim kurulu kararı,
11. Halka arza ilişkin satış sonuçları,
12. Kamuyu aydınlatma kuralları ve borsa tarafından getirilen düzenlemelere uyulacağına ilişkin şekli ve içeriği borsa tarafından belirlenen beyan yazısı,
13. Varsa ortaklık aktifinde kayıtlı bulunan gayrimenkul ve menkullere (makina, teçhizat gibi) ilişkin sigorta poliçelerinin listesi,
14. Varsa ortaklık mülkiyetinde bulunan marka, logo, royalty ve benzeri haklara ilişkin belgeler,
15. Ortaklığın kuruluş ve faaliyetleri bakımından hukuki durumu ile menkul kıymetlerin hukuki durumunun tabi oldukları mevzuata uygun olduğunun; üretim ve faaliyetlerini etkileyecek önemli hukuki uyuşmazlıkların bulunmadığının belgelenmesi amacıyla borsa tarafından belirlenen usul ve esaslara göre düzenlenen ve hukuki durumu teyit eden rapor ile diğer beyanlar.

Ortaklık haklarını temsil eden menkul kıymetler, ilk kotasyon şeklinde kote ediliyor ise; başvurunun, başvuru tarihine kadar ihraç edilmiş bu tür menkul kıymetlerin tamamını kapsayacak şekilde yapılmış olması ve ortaklığın şu şartları sağlaması şarttır:

1. SPK düzenlemeleri çerçevesinde izahnamede yer alacak mali tablolar ile bağımsız denetim raporlarının Borsa’ya sunulmuş olması,
2. Kuruluşundan itibaren en az 3 takvim yılı geçmiş olması,
3. Ortaklığın aşağıda alternatif gruplarda yer alan koşullardan, aynı grup içerisinde yer alan koşulların tamamını sağlaması,
4. Finansman yapısının faaliyetlerini sağlıklı bir biçimde yürütebilecek düzeyde olduğunun borsa yönetimince tespit ettirilmiş ve kabul edilmiş olması,
5. Esas sözleşmenin borsada işlem görecek menkul kıymetlerin devir ve tedavülünü kısıtlayıcı veya senet sahibinin haklarını kullanmasına engel olacak kayıtlar içermemekte olması,
6. Ortaklığın üretim ve faaliyetlerini etkileyecek önemli hukuki uyuşmazlıkların bulunmaması,
7. Borsa yönetimince geçerli kabul edilebilecek durumlar dışındaki nedenlerle son 1 yıl içinde ortaklığın faaliyetlerine 3 aydan fazla ara vermemiş olması, tasfiye veya konkordato istenmemiş olması ve borsaca belirlenen diğer benzeri durumların yaşanmamış olması
8. Menkul kıymetlerin, piyasadaki mevcut ve muhtemel tedavül hacmi bakımından borsa yönetimince önceden belirlenecek kriterlere uygun olması,
9. Kuruluş ve faaliyet bakımından hukuki durumu ile pay senetlerinin hukuki durumunun tabi oldukları mevzuata uygun olduğunun belgelenmesi.

Yatırım ortaklıklarınca ihraç edilen pay senetlerinin ilk kotasyonunda şu şartlar aranır:

1. Çıkarılmış sermayelerinin ve halka arz edilen pay senetlerinin nominal değerlerinin çıkarılmış sermayesine oranlarının en az SPK’nın ilgili tebliğlerinde belirtilen tutar ve oranda olması,
2. Esas sözleşmenin borsada işlem görecek menkul kıymetlerin devir ve tedavülünü kısıtlayıcı veya senet sahibinin haklarını kullanmasına engel olacak kayıtlar içermemekte olması,
3. Kuruluş ve faaliyet bakımından hukuki durumu ile pay senetlerinin hukuki durumunun tabi oldukları mevzuata uygun olduğunun belgelenmesi.

Borsa İstanbul’da kotasyon ve pazar kayıt ücretleri, üç durum için ayrı ayrı düzenlenmiştir. Bunlar: Kota alma ve pazar kaydı için alınan ücretler, kotta kalma ve kayıtta kalma için alınan ücretler, ve menkul kıymetleri geçici olarak kota içi ve kota dışı pazarlardan çıkarılmış şirketlere yönelik olarak yeniden kota alma veya yeniden kayda alma için ödenen ücretler.

Ortaklık haklarını temsil eden menkul kıymetler için kotta kalma ücreti, bir önceki yılın Aralık ayı sonu itibariyle ortaklığın Borsa kotunda bulunan payların nominal sermayesi üzerinden 1 baz puan ve bu payların yıllık ortalama piyasa değeri üzerinden 0,5 baz puan olarak uygulanır. Bu ücret Gelişen İşletmeler Pazarı’nda işlem gören ortaklıklar için 52.500 TL den; diğer ortaklıklar için 1.050.000 TL den fazla olamaz. Kurumsal Yönetim Endeksine giren ortaklıklarda kotta kalma ücreti indirimli uygulanır.

Borçlanma araçları ve kira sertifikaları için kotta kalma ücreti, bir önceki yılın Aralık ayı sonu itibariyle Borsa kotunda bulunan her bir borçlanma aracı veya kira sertifikası için sabit 525 TL olarak uygulanır.

Borsa yatırım fonları için kotta kalma ücreti, borsa kotunda bulunan fon toplam değeri üzerinden 0,20 baz puan olarak uygulanır.

Halka arz, sermaye piyasası araçlarının satın alınması için her türlü yoldan halka çağrıda bulunulmasını; halkın bir anonim ortaklığa katılmaya veya kurucu olmaya davet edilmesini; pay senetlerinin borsalar veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda devamlı işlem görmesini; halka açık anonim ortaklıkların sermaye artırımları dolayısıyla paylarının veya pay senetlerinin satışını ifade eder. Bunun yanında, nicelik olarak bir şirketin ortak sayısı 500’den fazla ise, o şirketin pay senetlerini halka arz ettiği kabul edilir. Sermaye piyasası araçları halka arz edilen tüzel kişilere ihraççı denilmektedir.

Halka arz, halka kapalı bir anonim ortaklık tarafından ilk defa yapılırsa, bu halka açılma veya ilk (birincil) halka arz olarak ifade edilir.

Önceden paylarını halka arz etmiş ortaklıkların, paylarını tekrar halka arz etmelerine ikincil halka arz denilir.

En iyi gayret aracılığı, sermaye piyasası arçlarının izahnamede gösterilen satış süresi içinde satılmasını, satılamayan kısmın ise satışı yapana iadesini veya bunları daha önce satın almayı taahhüt etmiş üçüncü kişilere satılmasını ifade eder.

Aracılık yüklenimi, halka arz edilecek sermaye piyasası araçlarının tamamının satılacağının aracı kuruluş veya kuruluşlar tarafından ihraçcı şirkete taahhüt edilmesidir.

Halka arzda yatırımcılara şirketin kaliteli ve değerli bir yatırım fırsatı olarak sunulması için hazırlık olarak bazı yapılması gerekenler şöyle sıralanabilir:

• Şirket yönetiminin yeterliliklerini artırmak,
• Şirket çalışanlarının oluşturulan şirket stratejisini anlamasını ve bu stratejiye odaklanmasını sağlamak,
• Finansal tabloların güvenilir bir bağımsız denetim şirketi tarafından bağımsız denetimden geçmesini sağlamak,
• Halka açılma için şirketin yasal yapısının incelenerek gerekli değişikliklerin yapılmasını sağlamak,
• Şirket sahiplerinin şahsi finansal işlemlerinin şirketin finansal işlemlerinden ayrıştırılmasını sağlamak,
• Gelecek dönemde büyüme gösterme potansiyeli düşük veya sıfır olan iş kollarının olması halinde bu iş kollarının kapatılmasını/satılmasını sağlamak,
• Yatırımcılar tarafından satışların büyüme oranı ile birlikte değerlendirildiği düşünülürse, en azından başa baş noktasında olacak şekilde şirketin kar etmesini sağlamak,
• Pazarda rekabet avantajı elde edebilmek için farklılık yaratmak adına araştırma geliştirme faaliyetlerine zaman, enerji ve fon ayırmak,
• Kurumsal yatırımcıların ilgisini çekebilmek ve geleceğe yönelik pazardaki yeri sağlamlaştırmak için belirli bir piyasa değeri büyüklüğüne ulaşmak adına satın alma fırsatlarını izlemek,
• Yatırımcıların son derece önem verdiği fiyat/kazanç çarpanını yüksek seviyede tutabilecek olan büyümeye açık olan iş kollarını genişletmek,
• Şirketi tanıyacak ve rollerini benimseyecek kadar zaman öncesinden, çoğunluğu şirketin yönetiminden bağımsız olan şirket yönetim kurulu oluşturmak,
• Kurumsal yönetim prensiplerine uyumun firma değerini artırdığını göz önünde bulundurarak başta iç denetim birimi olmak üzere şirketin kurumsal yönetim uygulamalarını geliştirmek.

Halka açıklık oranı bir ortaklığın halka açık paylarının nominal değerleri toplamının, tüm payların nominal değerleri toplamına oranıdır. Halka açıklık oranı, bir şirketin sahiplik yapısı hakkında bilgi sunmaktadır. Düşük halka açıklık oranı sahiplik yapısının yoğun olduğunu ve sığ bir piyasayı işaret etmektedir.