Tuğrul Bey 1063 yılında ölmüştür?

Huttelân veya Huttel, Kuzey Horasan’da merkezi Hulbuk olan Vahş ile Ceyhun nehri arasında, Türkmen atları ile meşhur eyaletin; Çağaniyan veya Saganiyân ise, Ceyhun’un Maveraünnehir tarafında, merkezi Tirmiz olan bölgenin adıdır.

Müsadere devlet memurlarının, görevleri sırasında makamlarının gücünü kötüye kullanarak haksız kazanç edindikleri gerekçesiyle, servetlerine el konulmasıdır.

Nevbet çaldırmak, hutbe okutmak, para kestirmek gibi önemli saltanat alâmetlerinden biriydi. Bağımsız hükümdarlar günde beş ezan vakti, vasallar ise üç vakit saraylarının kapısında davul (tabl) vurdururlardı, buna nevbet denirdi.

Alp Arslan 23 Ocak 1064 tarihinde, başkent Rey’e girip tahta oturdu. Kutalmış olayını göz önüne alarak mücadeleye girmeyen Kavurt Bey de, geri dönere Kirman’da Alp Arslan adına hutbe okuttu. Vezir Amidülmülk Kündürî, Alp Arslan’ın melik iken de veziri olan Nizamülmülk’ün tahrikleri sonucunda önce azledildi. Ardından taht mücadeleleri sırasında yaptığı harcamalar yüzünden suçlanarak malları müsadere edildi. Bir süre sonra da idam edilmek suretiyle hayatını kaybetti.

Alp Arslan böylece devlet otoritesini, taht davacılarına ve Halife’ye karşı tartışmasız bir şekilde hâkim kıldı. Sonra da amcası zamanında olduğu gibi, batı yönünde genişleme siyaseti takip ederek, ilk olarak Rum gazasına çıktı.

Cizye, İslâm devletlerinde müslüman olmayan ahâliden alınan baş vergisine denir.

Terken, bu Hatun’un özel ismi olmayıp, Karahanlı melikelerine verilen Türkçe bir unvandır. Selçuklu hükümdarlarıyla evlenen başka Karahanlı prensesleri de bulunmakla birlikte, Melikşah’ın hanımı olan Terken Hatun meşhur olmuştur.

Bizans İmparatorluğu da pek tabiî, giderek büyümekte olan Türk tehlikesinin farkında idi. Bununla birlikte İstanbul’da yaşanan taht ve nüfuz mücadeleleri devleti zaafa uğratmış bulunuyordu. Bu durum Türk istilâsına zamanında müdahalede bulunmayı engelliyordu. Eyaletlerdeki askerî kuvvetler oldukça güç kaybetmişti. İmparator Konstantinos IX. Dukas’ın yetişkin bir varis bırakmadan ölümü üzerine karısı Eudokia, Romanos Diogenes adlı komutan ile evlenerek onun tahta geçmesini sağladı.

Dikkat edilecek olursa Sultan Alp Arslan’ın Haleb’i kuşatması ve İmparator’un büyük bir ordu ile İstanbul’dan yola çıkması aynı günlere rastlamaktadır. Oysa artık bir imparatorluk hâline gelmiş olan Selçuklu Devleti’nin bu seferden, daha hazırlık aşamasında haberdar olması gerekirdi. Vezir Nizamülmülk’ün Siyasetnâme adlı eserinde naklettiği bilgi, devletin gizli haber alma, bilgi toplama konusundaki eksikliğini açıkça ortaya koymaktadır. Buna göre Alp Arslan’a istihbarât teşkilâtı kurulması teklif edildiğinde “Dostlarımı düşman, düşmanlarımı dost gösterirler” endişesi ile reddetmişti.

Fersah bir islâmî uzunluk birimi olup 3 mile eşittir. Bir mil yaklaşık 2 km. olduğuna göre bir fersah da 6 km.dir.

Sahte ricat Türkler’in çok eski zamanlardan itibaren Malazgirt’te, Mohaç’ta hattâ Preveze’de uyguladıkları bir harp taktiğidir. Düşmana saldıran askerler yenilmiş gibi yapıp süratle geri çekilirken, yanlarda önceden pusuya yatırılmış olan birlikler çıkarak
düşmanı arkadan çevirir ve bir çember içerisinde kalan düşmanı imha ederlerdi. Sahte ricat, turan taktiği veya kurt oyunu olarak da bilinmektedir.

• İmparator serbest bırakılması karşılığında 1,5 milyon dinar fidye verecek,
•  Bizans Devleti yıllık 360.000 dinar vergi ödeyecek,
• Selçuklu Sultan’ı talep ederse, İmparator askerî yardımda bulunacak,
• Tahtını muhafaza edebildiği takdirde, önceden müslümanların elinde olan Antakya, Urfa, Malazgirt ve Ahlât’ı Selçuklular’a terk edecek,
  • Bizans ülkesindeki tüm müslüman esirler serbest bırakılacaktı.

Sultan’ın ilerleyişi Maveraünnehir sınırındaki Barzam kalesinin direnişiyle durakladı. Batınî inanışlı olduğu söylenen Yusuf el-Harezmî adlı kale komutanı, daha fazla direnemeyeceğini anlayınca teslim olmaya karar verdi. Ancak rivayete göre sırları ortaya çıkmasın diye karısı ve çocuklarını kendi elleriyle öldüren Yusuf, bir suikast plânı yaptı. Sultan’ın huzuruna çıkarıldığında çizmesinin koncuna sakladığı hançeri çıkarıp üzerine atıldı. Alp Arslan ve komutanlarından Gevherâyin ağır şekilde yaralandılar. Yusuf, Sultan’ın adamları tarafından hemen orada öldürüldü. Ancak Sultan Alp Arslan da aldığı yaraların tesiri ile dört gün sonra şehit oldu.

Alp Arslan 25 Kasım 1072 tarihinde ölmüştür.

26 Ağustos 1071 Cuma günü, öğle namazından sonra iki ordu harp düzeni aldı ve savaş başladı.

600.000 gibi çok abartılı bazı rivayetlere rağmen Bizans ordusunun 200.000 civarında olduğu kuvvetle tahmin edilmektedir. Türk ordusunun ise  mevcudunun da 50-60.000 civarına ulaştığı anlaşılmaktadır.

20 Ağustos Cuma günü, Fethiye adıyla camiye çevrilen katedralde Cuma namazını kılan Sultan, ertesi gün buradan ayrılarak 40 km. kadar batıda bulunan Kars önlerine geldi. Şehrin hâkimi Ermeni prensi Gagik, Sultan’ın isteği üzerine huzuruna çıktı. Siyah elbiseler içerisinde gelen Gagik, “Tuğrul Bey öldüğünden beri yas tutmakta olduğunu” beyan ederek Alp Arslan’ın gönlünü kazandı. Sultan kendisine bağlılık bildiren Ermeni prensi Kars’a geri gönderdi.

Alp Arslan oğlu Melikşah’ı Han’ın kızı Terken Hatun ile kendi kızını da yine Han’ın oğlu Şemsülmülk Nasr ile evlendirdi. Sözkonusu
evlilikler diplomatik bakımdan çok önemli idi.

Sultan Alp Arslan bu merasimden sonra, yine görkemli bir törenle oğlu Melikşah’ı veliaht tayin etti. Veliahtının atının dizginini bizzât tutan Alp Arslan onu mücevherlerle işlenmiş altın bir tahta oturttu. Orada hazır bulunan herkesten ona itaat konusunda yeminle söz aldı. Sultan daha sonra oğlunun veliahtlığını Halife’ye de onaylattı. Melikşah’ın adının kendisinden sonra hutbelerde okunmasını emretti.