Hatırlanacağı gibi Türkistan Seferi sırasında şehit edilen Alp Arslan, ölüm döşeğinde iken asker ve kumandanlardan veliahdı Melikşah’ı tahta geçirmeleri konusunda söz almıştı.

Atabeg ata ve bey kelimelerinden meydana gelmiştir. Sultanların oğullarını eğitmeleri için tayin ettikleri hocalara verilen unvandır. Atabeyler, şehzâdelerle birlikte kendilerine ikta edilen eyâletlere giderlerdi. Ancak şehzâdeler çocuk yaşta oldukları için, vilayetin idare yetkisi atabeyin elinde olurdu. Hükümdar değişikliklerinde yanlarında bulunan melik adına mücadeleye girer, melikin annesi ile evlenip konumlarını güçlendirebilirlerdi. Zaman içerisinde Selçuklu devlet otoritesinin zaafa uğraması üzerine bu atabeylerden bazıları kendi hanedanlarını kurmayı başarmışlardır. Toğteginliler, Zengiler ve İldenizliler bunlardan bazılarıdır.

Sultan Alp Arslan’ın Türkistan seferi sırasında şehit düşmesi ve Melikşâh’ın Kavurt isyanı ile meşgul olması, Batı Karahanlı hükümdarına Selçuklu sınırını tecavüz imkânı verdi.

Çetr saltanat alâmetlerinden birisi olup, atla yolculuk sırasında, sultanın biraz arkasından atla gelen çetircinin taşıdığı saltanat şemsiyesi idi.

Sultan Melikşâh bundan sonra devletin başkentini Rey’den İsfahân’a taşıdı. Şehir yeni inşa edilen iki kale ile daha korunaklı hâle getirilirken cami, mescit, medrese ve hankah gibi eserlerle adeta yeni baştan imar edildi.

Kutalmış’ın oğlu olma ayrıcalığı Süleymanşah’ı, kısa zamanda bir cazibe merkezi ve dolayısıyla etkili bir güç hâline getirdi. Nitekim Süleymanşah 1078 yılında, Erbasgan’ın ara buluculuğu ile Nikephoros Botaniates’e askeri yardımda
bulunarak Bizans tahtını ele geçirmesini sağladı.

Kınık boyundan olan Atsız Bey, Alp Arslan'ın emri ile bölgede fetihlerde bulunmaktaydı. 1071 yılında Fatımîler’den Kudüs’ü, 1076’da ise Dımaşk (Şam)'ı aldı.

Böylece 1078 yılında Suriye Selçuklu Melikliği kurulmuş oldu.

Sultan Alp Arslan zamanında tabiyet altına alınan Gürcistan’da, Kral Bagrat’ın yerine geçen II. Giorgi zamanında çıkan karışıklıklar, Melikşah’ı Kafkasya seferine çıkmaya mecbur etti.

1086 yılı başında Suriye seferinin hemen öncesinde, bizzat Kafkasya bölgesine giren Melikşah, bölgede Selçuklu egemenliğini güçlendirdi.

Karmatîler: Abbasî Halifeliğine karşı 869 tarihinde başlayan Zenci isyanına destek
veren ve onunla özdeşleşen bir topluluk. Kûfe bölgesinden olan Karmatîler, Şiânın İsmailiye koluna mensup idiler. Sözkonusu isyan X. yüzyılın başında bastırılsa da, zaman zaman alevlenen hareket, takibat sonucu Hindistan’a kadar yayılma imkânı bulmuştur.

1092 yılında Bağdad’ı ziyareti sırasında tüm tâbi emir ve beylerini huzuruna kabul eden Melikşah, yeni fetih planları çerçevesinde, Yemen ve Aden’in imparatorluğa bağlanmasını emretti.

Fakat yürüyüşünü sürdüren Süleymanşah, 1084 yılı sonunda Antakya'yı fethederek, Büyük Selçuklularla komşu olmuştu.

Melikşah bir yandan Süleymanşah’ın ilerleyişini durdurmak, diğer yandan da Fatımîlerle bağlantıları olan Mervanoğulları’nı cezalandırmak üzere Diyarbekir bölgesine bir sefer yapılmasına karar verdi.

Nihayet 1085 Ağustos sonunda Mervanîler’in başkenti de düştü ve hanedan tarihe intikâl etti.

Önce Venec’e çekilen Tekiş, Melikşah tarafından takip edilerek Tirmiz’de bir kere daha teslim alındı (1085). Yeniden isyana teşebbüs edememesi için gözlerine mil çekilerek hapse atıldı.

Kurzahil savaşında Müslim’in yanındaki Türkmen askerlerinin Selçuklu sultanın saflarına geçmesi üzerine Müslim yenilip hayatını kaybetti (Temmuz1085)

Nâib, hükümdarın merkezde bulunmadığı zamanlarda, onun bütün yetkilerini haiz, vezire denk veya ondan daha üst rütbede olan bir devlet görevlisi idi. Hükümdarın yerine vezirle birlikte, devlet işlerini usulüne uygun şekilde yürütebilecek vasıflara sahip olması gerekirdi.

Melikşah’ın Bağdad ziyaretinin bir sebebi de, kızı Mehmelek Hatun’un Halife ile evlenecek olması idi. Emir Porsuk ve Gevherayin’in başında bulunduğu bir kervanla Bağdat'a getirilen gelinin çeyizi 130 deve 74 katır ile taşınmakta idi. Bağdat bu muhteşem düğün vesilesi ile süslenmiş, halk da bu düğüne katılmıştı. Gelin akşam 300 atlı ile Selçuklu konağından alınarak Halife'nin sarayına götürüldü.

Müsadere ise, devlet görevlilerinin işgal ettikleri makamın gücünü kullanarak, haksız biçimde edindikleri servetlerine el konulmasıdır.

Tamgaç Buğra Han Harun, 1069- 1081yılları arasında amcası Tuğrul Kara Hakan’a bağlı olarak Kaşgar’ı, 1081- 1102 yılları arasında da büyük kağan olarak Doğu Karahanlıları yöneten hükümdardır. Balasagunlu Yusuf Has Hâcip, Kutadgu Bilig adlı meşhur eserini ona takdim etmişti.

Bu durumda ülkenin hükümdarı sıfatıyla, meseleyi hâlletmek bir kere daha Melikşah’a düştü. 1089 yılı sonunda üçüncü defa Türkistan’a sefere çıktı.

Halife, başka çaresi ve karşı koyacak kuvveti olmadığından, Bağdad’dan ayrılacağını ama hazırlık yapmak üzere, kendisine on gün süre verilmesini istedi. İsteği kabul edildi. Fakat Sultan Melikşah, Halife’ye verilen mühletin dokuzuncu gününde, av etinden zehirlenmek suretiyle hayatını kaybetti (20 Kasım 1092). Bu sırada gücünün doruğunda bulunan Sultan sadece 40 yaşı civarında idi.