Sit alanları, koruma altına alınmış, yerleşim yapılmasına izin verilmeyen, izinlerin ise belli kurallar çerçevesinde verildiği alanlardır. Sit alanları arkeolojik, tarihi, kentsel ve doğal sit alanları olmak üzere dörde ayrılır.

Çevresel veri; çevre ve doğanın durumunun tespitine yönelik olarak çevresel konularda (hava, atıksu, toprak ve yeraltı suları, katı atık, gürültü, biyoçeşitlilik vb.) toplanan bilgilerdir.

• Doğal kaynak yönetimi
• Atık yönetimi
• Çevresel etki değerlendirmesi (ÇED)
• Bitki örtüsü haritalarının hazırlanması
• Su havzalarının yönetimi
• Yeraltı suyu yönetimi ve modellenmesi
• Yüzeysel su kaynaklarının yönetimi
• Taşkın suyu yönetimi ve drenajı
• Su kalitesinin izlenmesi
• Tehlikeli atıkların izlenmesi
• Sulak alanların yönetimi
• Özel çevre koruma alanlarının izlenmesi
• Kıyı alanlarının yönetimi
• Hava alanlarında oluşan gürültünün izlenmesi
• Ekosistem yönetimi
• İçme suyu temini
• Atıksuların toplanması
• Hava kirliliğinin izlenmesi ve modellenmesi
• Katı atık deponi alanlarının tespiti

CBS çevre uygulamalarında çok geniş bir kullanım alanı bulmakla birlikte en yaygın olarak çevresel etki değerlendirmesi (ÇED), katı atık deponi alanlarının yer seçimi çalışmaları, su ve yeraltı suyu yönetimi ve modellenmesi, hava kirliliğinin izlenmesi ve modellenmesi ve gürültü kirliliği çalışmalarında kullanılmaktadır.

ÇED, gerçekleştirilmesi planlanan bir proje ve faaliyetin çevreye verebileceği olumlu ve olumsuz bütün etkilerinin değerlendirilmesini amaçlayan bir sistem yaklaşımıdır.

Bir şehirde toplu konut projelerinin yer seçimi için uygulanacak ÇED çalışmalarında gerekli olabilecek birincil veriler grafik, grafik olmayan ve raster veriler olarak üçe  ayrılabilir. Grafik olmayan veriler; nüfus verileri, yeşil alan verileri, hava kirliliği verileri ve altyapı verileri olarak sıralanabilir. Grafik veriler mahalle sınırları, topoğrafik veriler, toprak verileri, jeolojik veriler, mevcut alan kullanım verileri, ulaşım verileri ve sokak verileridir. Raster veriler ise 1/25000 ekran alıntıları ve uydu görüntüleridir. Bu çevresel verilerin oluşturulması, depolanması, analizleri ve yönetimi bir CBS programı kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalarda yöntem harita çakıştırma (mapoverlay) tekniğine dayanmaktadır. Uygunluk sınıfları ve etki dereceleri ağırlıklı çakıştırma için belirlenmiştir. Ancak yer seçimi planlama çalışmalarında yerel özellikler, hedefler ve gereksinimler dikkate alınmalıdır. Toplu konut alanı yer seçimi için öncelikle basılı plan ve haritalar sayısallaştırılmış, topoğrafik ve zonlama analizleri  gerçekleştirilmiş, ağırlıklı çakıştırma ile uygun yer seçimi belirlenmiştir. 

Bir deponi alanı yer seçiminde çok sayıda faktörün bir arada değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu faktörler; çevresel, sosyal, kültürel, ekonomik ve mühendislik faktörleridir. CBS gerekli ekonomik, çevresel ve politik araçları kullanarak depolama alanlarının yer seçiminde karar destek sistemi olarak önemli rol oynamaktadır. Her bir faktör için ayrı tampon bölge analizi ile harita katmanları oluşturulur. Çevresel faktörler açısından oluşturulabilecek harita katmanları, yeraltı suyu koruma alanları, akarsu ağı, doğal hayatı koruma alanları, toprak ve jeolojidir.

Gürültü seviyesini azaltmadaki ilk adım kente ait gürültü kirlilik haritasının oluşturulmasıdır. Gürültü haritaları, kentin mevcuttaki gürültü durumunu ve gürültü seviyesinin maksimum olduğu noktaları göstermektedir. Gürültü haritaları karar destek aracı olarak, kentin gelişimini belirlemede, kent trafiğini planlamada kullanılabilmektedir.

ArcGIS’e verileri aktarabilmek için tabloda bulunan değerler bir excel dosyası haline getirilir. Oluşturulan excel dosyası ArcGIS’de nokta ekleme özelliği kullanılarak CBS yazılımına eklenir. (Şekil 4.1’de)

Veri, herhangi bir konuda mevcut durumun ortaya konması, bilgiye dönüştürülmesi, karar alıcılara ışık tutacak göstergelerin hesaplanabilmesi amacıyla derlenen numerik veya alfanumerik semboller dizisidir.

Vektör, Sayısal nitelikte hazırlanmış olan nokta, çizgi ve alansal objelerdir.

Excel dosyası ilk olarak ArcGIS yazılımına eklendiği zaman nokta verileri (vektör) ekranda görünür ancak bu veriler üzerinde analiz yapabilmek için shape dosyasına dönüştürmemiz gerekmektedir. Nokta verilerine sağ tıklayarak Data ve Export Data seçilerek gürültü_nokta shape dosyası olarak kaydedilir (Şekil 4.3).

Raster, harita veya fotoğraf bilgilerinin düzenli diziler şeklinde grid pikseller olarak gösterilmesidir. Her piksel sadece bir tek özellik veya rengi ifade eder.

ArcGIS’in IDW (Inverst Distance Weight) fonksiyonu kullanılır.

1. İçme suyu olma potansiyeli yüksek olan yer üstü suları
2. Yüzme gibi vücut teması gerektirenler dâhil rekreasyonel maksatlar için kullanılabilir su
3. Alabalık üretimi için kullanılabilir nitelikte su
4. Hayvan üretimi ve çiftlik ihtiyacı için kullanılabilir nitelikte su

1. İçme suyu olma potansiyeli olan yerüstü suları
2. Rekreasyonel amaçlar için kullanılabilir nitelikte su
3. Alabalık dışında balık üretimi için kullanılabilir nitelikte su

Gıda, tekstil gibi nitelikli su gerektiren tesisler hariç olmak üzere, uygun bir arıtmadan sonra su ürünleri yetiştiriciliği için kullanılabilir nitelikte su ve sanayi suyu.

Su temininde önemli kaynaklardan biri olan yeraltı suyu yönetimi ve modellenmesi amacıyla CBS yaygın olarak etkili bir şekilde kullanılmaktadır. Yeraltı suyu çalışmalarında CBS uygulamalarının tipik örnekleri; yer uygunluk analizi, su tablası derinliği, envanter veri yönetimi, noktasal olmayan kaynağın yeraltı suyunu kirletme potansiyelinin belirlenmesi, yeraltı suyu kalite modelleme çalışmaları yeraltı suyunun hareketinin modellenmesi olarak sıralanabilir.

Hava kirlenmesi, bina dışı açık havada bir veya daha fazla türden kirleticinin insan, bitki ve hayvan yaşamına; ticari veya kişisel eşyalara ve yaşamaktan zevk duyulabilecek bir çevre kalitesine zarar veren miktarda belli bir sürenin üstünde bulunmasıdır.

Genellikle CBS, hava kalitesinin izlenmesi, emisyon envanterleri, hava kalitesinin modellenmesi, hava kirliliği haritaları, geçmiş ve mevcut hava kalitesi seviyeleri hakkında çeşitli kontrol stratejilerinin etkilerinin değerlendirilmesinde önemli bir araç olmaktadır.  Ayrıca son yıllarda hava kirliliğinin sağlık üzerindeki etkilerini belirlerken ve temiz hava eylem planlarını oluşturabilmek için CBS’den yararlanılmaktadır.

Partikül Madde (PM), atmosferdeki ağırlıkları nedeniyle hızla çökebilen büyük partiküllerin dışında, atmosferde yayılan çok küçük tanecikli katı veya sıvı partiküllerdir.

Sit alanları, koruma altına alınmış, yerleşim yapılmasına izin verilmeyen, izinlerin ise belli kurallar çerçevesinde verildiği alanlardır. Sit alanları arkeolojik, tarihi, kentsel ve doğal sit alanları olmak üzere 4’e ayrılır.

Coğrafi Bilgi Sistemi'nin (CBS) amacı coğrafi özelliğe sahip problemlerin çözümünde kullanılmak üzere harita ve grafiklerin yapımında, senaryo üretilmesinde, farklı çözüm yollarının uygulamaya geçirilerek sonuçların analiz edilmesinde yardımcı olmaktır. Bununla birlikte CBS, dünya üzerindeki sosyal, ekonomik ve çevre problemlerinin çözümüne yönelik oldukça büyük hacimli coğrafi verilerin depolanması, düzenlenmesi, mekânsal analizlerin ve sorgulamaların yapılması ve buna bağlı olarak geliştirilmiş donanım ve yazılım sistemlerinin bütünüdür.

Çevresel veri; çevre ve doğanın durumunun tespitine yönelik olarak çevresel konularda (hava, atıksu, toprak ve yeraltı suları, katı atık, gürültü, biyoçeşitlilik vb.) toplanan bilgilerdir.

Coğrafi bilgi sistemlerinde kullanılacak olan çevresel verilerin toplanması için temel teknolojiler genel olarak yazılım ve donanım teknolojileridir. Özel olarak bakacak olursak; Laboratuvar/ölçüm altyapı, donanım ve yazılımları, uzaktan algılama yazılım ve donanımları, yer atmosfer ve su donanım ve yazılımları olarak sıralanabilir.

CBS çevre uygulamalarında çok geniş bir kullanım alanı bulmakla birlikte en yaygın olarak çevresel etki değerlendirmesi (ÇED), katı atık deponi alanlarının yer seçimi çalışmaları, su ve yeraltı suyu yönetimi ve modellenmesi, hava kirliliğinin izlenmesi ve modellenmesi ve gürültü kirliliği çalışmalarında kullanılmaktadır.

ÇED, gerçekleştirilmesi planlanan bir proje ve faaliyetin çevreye verebileceği olumlu ve olumsuz bütün etkilerinin değerlendirilmesini amaçlayan bir sistem yaklaşımıdır.

CBS, ÇED çalışmalarında eleme, kapsama, projenin tanımı, etkilerin saptanması ve değerlendirilmesi, alternatiflerin karşılaştırılması, çözümlerin geliştirilmesi, raporun sunulması ve ÇED sonrası izleme ve denetlemeler aşamalarında kullanılabilecek bir araçtır.

Bir şehirde toplu konut projelerinin yer seçimi için uygulanacak ÇED çalışmalarında gerekli olabilecek birincil veriler grafik, grafik olmayan ve raster veriler olarak üçe ayrılabilir. Grafik olmayan veriler; nüfus verileri, yeşil alan verileri, hava kirliliği verileri ve altyapı verileri olarak sıralanabilir. Grafik veriler mahalle sınırları, topoğrafik veriler, toprak verileri, jeolojik veriler, mevcut alan kullanım verileri, ulaşım verileri ve sokak verileridir. Raster veriler ise 1/25000 ekran alıntıları ve uydu görüntüleridir.

Katı atıkların yüksek verimle toplanabilmesi için optimizasyon modeline altlık olacak katı atık toplama bilgi sisteminin kurulması gerekir. Bu bilgi sisteminde veri tasarımı, işlem tasarımı ve fiziksel tasarım yapılmıştır. Çalışmada kullanılan grafik ve sözel veriler; çalışma alanındaki mevcut durum, idari sınırlar, ortofoto haritalardır. Bilgi sistemi için araziden sokak ve binalarla ilgili gerekli veriler toplanmıştır. CBS programı kullanılarak güzergah optimizasyonu için network sistemi oluşturulmuştur. Programa her bir veri ayrı bir katman olarak eklenmiştir. Analizler gerçekleştirilerek maliyeti azaltacak en uygun rotanın belirlenmesi amaçlanmıştı.

Katı atıkların yönetiminde önemli problemlerden biri katı atıkların bertarafı için en uygun yerin seçilmesidir. Bertaraf tekniklerinden birisi de düzenli depolamadır. Düzenli depolama için seçilecek yerin belli kriterlere sahip olması gerekmektedir. Çünkü deponi alanlarında oluşan sızıntı suyu önemli miktarda organik kirleticiler içerir ve bu kirleticiler yeraltı su kaynaklarına karışarak su kalitesinin düşürür ve insan sağlığına ciddi zararlar verebilmektedir.

Bir deponi alanı yer seçiminde çok sayıda faktörün bir arada değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu faktörler; çevresel, sosyal, kültürel, ekonomik ve mühendislik faktörleridir.

CBS gerekli ekonomik, çevresel ve politik araçları kullanarak depolama alanlarının yer seçiminde karar destek sistemi olarak önemli rol oynamaktadır. Her bir faktör için ayrı tampon bölge analizi ile harita katmanları oluşturulur. Çevresel faktörler açısından oluşturulabilecek harita katmanları, yeraltı suyu koruma alanları, akarsu ağı, doğal hayatı koruma alanları, toprak ve jeolojidir. Sosyal/kültürel faktörler açısından oluşturulabilecek harita katmanları, kentsel gelişme planlama alanları, tarihi ve kültürel alanlar, havaalanı ve nüfus yoğunluğudur. Mühendislik/ekonomik faktörler açısından oluşturulabilecek harita katmanları yol ağı, eğim ve arazi maliyetidir. Tampon bölge analizinde yasal düzenlemeler ve bölgenin özellikleri dikkate alınarak tampon bölge mesafesi seçilir ve çakıştırma analizi ile alternatif yerler belirlenir. Elde edilen sonuç haritası karar vericiler için karar destek mekanizması olarak kullanılabilir.

Bütünleşik su kalitesi yönetimi, yeterli ve kaliteli su temini, kaliteli suyun tüketicinin musluğuna ulaşıncaya kadar olan uygun arıtma ve dağıtma süreçlerini, izlenmesi, denetimi, sürekli araştırma/geliştirme çalışmalarını bütün olarak kapsamaktadır.

Gürültü, arzu edilmeyen seslerin atmosferde yayılması olarak tanımlanmaktadır. Karayolu, hava yolu ve demir yolu trafiği ve endüstrilerden kaynaklanan gürültüler temel gürültü kaynakları olarak değerlendirilir. Hızlı nüfus artışı ile birlikte özellikle kent merkezlerindeki gürültünün artması, insan sağlığına ve konforlu yaşama etkilerinden dolayı önemli hale gelmiştir.

Gürültü seviyesini azaltmadaki ilk adım kente ait gürültü kirlilik haritasının oluşturulmasıdır. Gürültü haritaları, kentin mevcuttaki gürültü durumunu ve gürültü seviyesinin maksimum olduğu noktaları göstermektedir. Gürültü haritaları karar destek aracı olarak, kentin gelişimini belirlemede, kent trafiğini planlamada kullanılabilmektedir.

Veri, herhangi bir konuda mevcut durumun ortaya konması, bilgiye dönüştürülmesi, karar alıcılara ışık tutacak göstergelerin hesaplanabilmesi amacıyla derlenen numerik veya alfanumerik semboller dizisidir.

Vektör, Sayısal nitelikte hazırlanmış olan nokta, çizgi ve alansal objelerdir.

Raster, harita veya fotoğraf bilgilerinin düzenli diziler şeklinde grid pikseller olarak gösterilmesidir. Her piksel sadece bir tek özellik veya rengi ifade eder.

ArcGIS’e gürültü verilerini aktarabilmek için gürültü ölçüm değerleri bir excel dosyası haline getirilir. Oluşturulan excel dosyası ArcGIS’de nokta ekleme özelliği kullanılarak CBS yazılımına eklenir.

Excel dosyasının ArcGIS’e aktarılırken dikkat edilmesi gereken en önemli hususlar;

• XY koordinatlarının doğru alanda seçili olması
• Projeksiyon sisteminin çalışılan alana göre ayarlanmasıdır.

Belli bir alanda bulunan gölün farklı noktalarından numuneler alınır, Nitrat ve Fosfat analizleri gerçekleştirilir. ArcGIS programına gölde ölçülen su kalitesi parametreleri (Nitrat ve Fosfat) excel dosyası kullanılarak aktarılır. Ölçüm noktalarının göl üzerinde nasıl konumlandırıldığını görebilmek için göl sınırından yararlanılır. Göl sınırı veriler içerisinde gol_sinir.shp dosyasında bulunmaktadır. ArcGIS’in IDW (Inverst Distance Weight) fonksiyonu kullanılarak nitrat su kalitesi nokta verileri raster veriye dönüştürülür. Nokta verilerden raster veri üretilir. Böylece bilmediğimiz alanlarda nitrat değerleri elde edilmiştir. ArcGIS’in IDW (Inverst Distance Weight) fonksiyonu kullanılarak fosfat su kalitesi nokta verileri raster veriye dönüştürülür. Böylece bilmediğimiz alanlarda fosfat değerleri elde edilmiştir.

Kalite sınıflarına göre suların kullanım amaçları;

I. Sınıf - Yüksek kaliteli su

1. İçme suyu olma potansiyeli yüksek olan yerüstü suları,
2. Yüzme gibi vücut teması gerektirenler dâhil rekreasyonel maksatlar için kullanılabilir su,
3. Alabalık üretimi için kullanılabilir nitelikte su,
4. Hayvan üretimi ve çiftlik ihtiyacı için kullanılabilir nitelikte su,

II. Sınıf - Az kirlenmiş su

1. İçme suyu olma potansiyeli olan yerüstü suları,
2. Rekreasyonel amaçlar için kullanılabilir nitelikte su,
3. Alabalık dışında balık üretimi için kullanılabilir nitelikte su,

III. Sınıf - Kirlenmiş su
Gıda, tekstil gibi nitelikli su gerektiren tesisler hariç olmak üzere, uygun bir arıtmadan sonra su ürünleri yetiştiriciliği için kullanılabilir nitelikte su ve sanayi suyu,

IV. Sınıf - Çok kirlenmiş su

Hava kirlenmesi, bina dışı açık havada bir veya daha fazla türden kirleticinin insan, bitki ve hayvan yaşamına; ticari veya kişisel eşyalara ve yaşamaktan zevk duyulabilecek bir çevre kalitesine zarar veren miktarda belli bir sürenin üstünde bulunmasıdır. Toz, duman, sis buhar, iri partiküller, gazlar ve kötü kokulu maddeler kirleticilere örnek verilebilir.

Genellikle CBS, hava kalitesinin izlenmesi, emisyon envanterleri, hava kalitesinin modellenmesi, hava kirliliği haritaları, geçmiş ve mevcut hava kalitesi seviyeleri hakkında çeşitli kontrol stratejilerinin etkilerinin değerlendirilmesinde önemli bir araç olmaktadır. Ayrıca son yıllarda hava kirliliğinin sağlık üzerindeki etkilerini belirlerken ve temiz hava eylem planlarını oluşturabilmek için CBS’den yararlanılmaktadır.