TCK’nın 35. maddesinde teşebbüs, kişinin, işlemeyi kastettiği bir suçu elverişli hareketlerle doğrudan doğruya icraya başlayıp da elinde olmayan nedenlerle tamamlayamaması şeklinde tanımlanmıştır.

Teşebbüse ilişkin hükümler, ceza sorumluluğunun alanını genişleten bir işleve sahiptir. Teşebbüs hâlinde kalmış fiilinden dolayı kişinin cezalandırılmasının nedeni, gerçekleştirilen fiilin suçun konusu bakımından oluşturduğu tehlike veya zarar olarak belirlenmiştir. 

Teşebbüsün şartlarını aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:

a- Kasten işlenen bir suçun ve bu suçu işlemeye yönelik kastın varlığı

b- İcra hareketi niteliğindeki fiillerin gerçekleştirilmesi,

c- Suçun icrasına yönelik elverişli hareketlerin gerçekleştirilmiş olması ve

d- İcra hareketlerinin failin elinde olmayan nedenlerle tamamlanamaması veya fail tarafından icra hareketleri tamamlanmış olmasına rağmen neticenin gerçekleştirilememesi.

Kanun’da “işlemeyi kastettiği bir suçu” ibarelerine yer verilmek suretiyle bu şarta işaret edilmiştir. Buna göre, suça teşebbüse ilişkin hükümler, ancak kasten işlenen suçlar bakımından uygulanabilir.

Suçun konusunun yokluğu hâlinde suçun maddi unsurlarından birinin bulunmaması nedeniyle işlenemez suçtan söz edilir.

Neticeli suçlar elde olmayan nedenlerle icra hareketlerinin tamamlanamadığı veya icra hareketleri tamamlanmasına rağmen neticenin gerçekleştirilemediği hâllerde teşebbüs aşamasında kalmış olur.

Sırf hareket suçları, icra hareketlerinin elde olmayan nedenlerle tamamlamadığı hâllerde teşebbüs aşamasında kalmış olur.

Teşebbüs hâlinde kalan suçlar için ceza tayininde teşebbüs hükümlerinin uygulanmasını sağlayan asli suç dikkate alınacaktır. Ancak teşebbüs hâlinde suçun tamamlanmış şekline göre indirimli ceza uygulanacaktır.

Hâkim, somut olayda teşebbüs hâlinde meydana gelen zararın veya tehlikenin ağırlığını dikkate alarak, eğer kanunda suç için ağırlaştırılmış müebbet hapis öngörülmüşse, bunun yerine on üç yıldan yirmi yıla kadar hapse, müebbet hapis cezası öngörülmüşse, bunun yerine dokuz yıldan on beş yıla kadar hapse hükmedebilecektir. Diğer hâllerde, yani diğer süreli hapis cezalarında ise dörtte birden dörtte üçe kadar cezada indirim yapılacaktır.

Gönüllü vazgeçme, TCK’nın 36. maddesinde “Fail, suçun icra hareketlerinden gönüllü vazgeçer veya kendi çabalarıyla suçun tamamlanmasını veya neticenin gerçekleşmesini önlerse, teşebbüsten dolayı cezalandırılmaz” şeklinde düzenlenmiştir.

Kanundaki düzenlemede gönüllü vazgeçmenin suçun tamamlanması aşamasına kadar mümkün olduğu kabul edilmiştir. Dolayısıyla suçun icrası sürecindeki bütün aşamalarda gönüllü vazgeçme mümkündür.

Gönüllü vazgeçme hukuki mahiyeti itibariyle, cezayı kaldıran şahsi bir sebeptir.

Gönüllü vazgeçme ancak icrası tamamlanmamış suçlar bakımından söz konusu olabilir. Gönüllü vazgeçme, failin iradi olarak icra
hareketlerini sürdürmemesini veya icra hareketlerini tamamlamasına rağmen kendi çabasıyla neticenin gerçekleşmesini engellemesini gerektirmektedir.

Neticeye unsur olarak yer veren suçlarda, fail hem icra hareketi safhasında, hem de icra hareketlerinin tamamlanmasından sonraki aşamada vazgeçebilir.

Gönüllü vazgeçme hâlinde fail, icrasına başladığı, yani teşebbüs aşamasına ulaştırdığı suçtan dolayı cezalandırılmaz. Ceza sorumluluğunun kalkması, sadece teşebbüs aşamasındayken icrasından gönüllü olarak vazgeçilen suç bakımından söz konusudur. Bu noktaya kadar işlenen fiiller eğer başkaca bir suçu oluşturuyorsa, failin bundan kaynaklanan sorumluluğu saklıdır.

Etkin pişmanlığa sonuç bağlanan kimi suçlarda failin bu durumu cezai sorumluluğu tamamen bertaraf etmekte (m. 93/1), kimi suçlarda ise sadece ceza sorumluluğunu azaltan bir etki göstermektedir (m. 93/2, 110, 168). Dolayısıyla etkin pişmanlık cezayı kaldıran veya cezada indirim yapılmasını gerektiren şahsi sebebi oluşturmaktadır.

Müşterek failliğin, birlikte suç işleme kararı ve fiilin birlikte işlenmesi olmak üzere iki unsuru vardır.

Bir suçun işlenişine katılan, fakat gerçekleştirmiş olduğu katkıyla suçun kanuni tanımında yer alan fiil üzerinde hâkimiyet kuramayanlara şerik denilmektedir. TCK, iştirakte şeriklik statüsü olarak azmettirme ve yardım etmeye yer vermiştir.

Ceza hukukunda, “kaç tane fiil varsa o kadar suç, kaç tane suç varsa o kadar ceza vardır” kuralı geçerlidir. Buna göre, işlenen her bir suçtan dolayı ayrı ayrı cezaya hükmedilecek ve verilen her bir ceza bağımsızlığını koruyacaktır. Buna gerçek içtima denilmektedir.

Zincirleme suçun üçü objektif, birisi sübjektif olmak üzere dört şartı bulunmaktadır. Bunlar; birden çok fiilin bulunması, bu fiillerin aynı suçu oluşturması ve farklı zamanlarda birden fazla işlenmesi, bu suçların aynı kişiye karşı işlenmesi ve sübjektif koşul olarak da birden çok suçun, bir suç işleme kararının icrası kapsamında işlenmesidir.