Yasakoyucunun geniş anlamda ele aldığı kovuşturmanın olay mahkemesi önünde
gerçekleşen kısmını ifade eden dar anlamda kovuşturma ise üç devreden oluşur. Bunlar;
1) duruşma hazırlığı, 2) duruşma ve 3) hükmün oluşturulması devreleridir.

Yoğunluk ilkesi, duruşmada delillerin tartışılması esnasında delilin doğruluğuna ve olayın ispatına ilişkin olarak oluşan kanaatin unutulmaması için duruşmanın, mümkün olduğunca bir oturumda; mümkün olmadığında birbirine yakın tarihli oturumlarda bitirilmesini ifade eder

Duruşmanın doğrudan doğruyalığı, hüküm verecek olan mahkeme üyelerinin, sanık, tanık ve olayın diğer tüm delilleri ile bire bir karşı karşıya gelmesini, onlarla doğrudan temas etmesini ve delil ikamesinin başka hâkime bırakılamamasını ifade eder.

Duruşma hazırlığı devresinde yapılması gereken işlemler bir kararla belirlenir. Yapılması gereken işlemleri gösteren bu kararı içeren tutanağa tensip zaptı veya tensip tutanağı denir. 

Yasaya göre, duruşmanın kesintisiz ve ara vermeden tek oturumda (celsede) yapılması
asıldır. Mahkeme başkanı bunu göz önünde tutarak tüm sanık, tanık, bilirkişi ve teknik
müşavirlerin (uzman danışmanın) gelebileceği bir gün tayin etmelidir. Ancak örneğin tanıkların bir oturumda dinlenmesi mümkün değilse davanın makul sürede sonuçlandırılmasını olanaklı kılacak şekilde bunlardan bir kısmının dinlenmesi sonraki oturumlara bırakılabilir (CMK m.190).

Duruşma hazırlığı devresinde yapılan işlemler genellikle duruşma gününün belirlenmesi, çağrı kâğıtlarının (davetiyelerin) gönderilmesi (CMK m.175) gibi biçime ilişkindir.
Yasa’ya göre, mahkeme başkanı veya hâkim, her türlü tebligatı, tüm gerçek veya özel hukuk tüzel kişileri veya kamu kurum ve kuruluşları ile ilgili yazışmaları yapar (CMK m.36); sanığın delil toplanması talebi ve sanık ile katılanın iddianamede yer almayan tanık ve bilirkişilerin (uzman kişilerin) çağrılmasına ilişkin talepleri konusunda karar verir (CMK m.177/1,178). Ancak istisnaen bu devrede tanık veya bilirkişinin erken dinlenmesi (CMK m.180), keşif (CMK m.181/2) gibi esasa ilişkin işlemler de yapılabilir. Bu işlemleri ya mahkeme yapar ya da bu işlemlerin yapılmasına karar verir.

Sanığa duruşma gününü bildiren çağrı kâğıdı (davetiye) ile birlikte iddianame de tebliğ
edilir. (CMK m.176/1). Savunma hakkını güvence altına almak için yasa koyucu iddianamenin ve dolayısıyla duruşma gününün tebliği ile duruşma günü arasında en az bir hafta süre olması gerektiğini belirtmiştir (CMK m.176/4).

Mahkeme başkanı şu gerekçelerle delilin reddine karar verebilir: 1) Delil, kanuna aykırı olarak elde edilmişse, 2) delil ile ispat edilmek istenilen olayın karara etkisi yoksa, 3) talep sadece davayı uzatmak maksadıyla yapılmışsa.

Kural olarak tanık ve bilirkişilerin doğrudan doğruyalık ve sözlülük ilkeleri gereğince duruşma devresinde ortaya konulması ve tartışılması gerekir. Ancak belirli hâllerde bu işlem duruşma hazırlığı devresinde de yapılabilir. Bu hâllerde mahkeme tarafından, tanık veya bilirkişinin duruşma hazırlığı devresinde, naip veya istinabe olunan hâkim aracılığıyla dinlenmesine karar verilebilir (CMK m.180/1). Bu hâller şunlardır:

1) Hastalık veya malullük veya giderilmesi olanağı bulunmayan başka bir nedenle uzun ve önceden bilinmeyen bir zaman için duruşmada hazır bulunmalarının mümkün olmadığının anlaşılması,
2) bu kişilerin konutlarının yetkili mahkemenin yargı çevresi dışında bulunmasından dolayı duruşmaya getirilmelerinin zor olması.

Duruşmanın sözlülüğü, duruşmada kural olarak Türkçe dile getirilmiş ve tartışılmış hususların hükme esas alınmasını ifade eder. Bir delil tarafların bilgisi dâhilinde olsa ve dosyadan varlığı anlaşılsa da duruşmada dile getirilip tartışılmadıkça, hüküm verilirken göz önünde tutulamayacaktır. Delilin konuşulmaması, onun olmaması ile eş anlamlıdır.

Kural duruşmanın aleni olması ise de şu hâllerde aleniyetin kaldırılmasına ve duruşmanın kamuya kapatılmasına karar verilebilir: 1) Genel ahlakın veya 2) kamu güvenliğinin kesin olarak gerekli kıldığı hâllerde. Bu hallerde duruşmanın bir kısmının veya tamamının kapalı yapılmasına mahkemece karar verilebilir. Bir hâlin genel ahlak veya kamu güvenliği gerekçesi ile duruşmanın kapatılmasını gerektirip gerektirmediğini mahkeme takdir eder. Açıklığın kaldırılması kararı, nedenleriyle birlikte tutanağa geçirilir (CMK m.186). Duruşmanın kapatılmasına karar verildiği hâllerde bu konudaki gerekçeli karar ile hüküm yine aleni duruşmada açıklanır (CMK m.182/2-3,184).

Sanık, on sekiz yaşını doldurmamış ise duruşma kapalı yapılır; hüküm de kapalı duruşmada açıklanır (CMK m.185). Hâkimin bu hâlde takdir hakkı olmadığından bu kapalılık, zorunlu kapalılık olarak adlandırılmaktadır. Belirtelim ki kapalı duruşmada mahkeme, bazı kişilerin hazır bulunmasına izin verebilir. Bu hâlde adı geçenler, duruşmanın kapalı olmasını gerektiren hususları açıklamamaları bakımından uyarılırlar ve bu husus tutanağa yazılır (CMK m.187/1). Kapalı duruşmanın içeriği hiçbir iletişim aracıyla yayımlanamaz (CMK m.187/2).

Duruşmanın amacı, delillerin tartışılması sonucunda hâkim veya hâkimlerde failin
suçluluğu ya da suçsuzluğu konusunda bir kanaat oluşmasını sağlamaktır. Yani hâkimleri duruşma bittikten sonra kendi aralarında olaya ilişkin kişisel kanaatlerini tartışabilecekleri bir beyin olgunluğuna getirmektir. Böylece duruşma devresinde kişisel kanaatleri  oluşan hâkimler, duruşmadan sonuç çıkarma, diğer bir deyişle hüküm aşamasında, bu kişisel kanaatlerini tartışarak ortak bir yargıya ulaşabilirler. Tek hâkimli mahkemelerde bu tartışmayı hâkim kendi zihninde yapar

Bir kimse, duruşma sırasında bir suç işlerse, mahkeme olayı tespit eder ve bu hususta
düzenleyeceği tutanağı yetkili makama gönderir gerek görürse failin tutuklanmasına da
karar verebilir (CMK m.205).

Duruşma tutanağının başlığında, 1) duruşmanın yapıldığı mahkemenin adı, 2) oturum tarihleri, 3) hâkimin, Cumhuriyet savcısının ve zabıt kâtibinin adı ve soyadı, belirtilir (CMK m.220). Duruşma tutanağında ayrıca, 1) oturumlara katılan sanığın, müdafiin,
katılanın, vekilinin, kanuni temsilcisinin, bilirkişinin, tercümanın, teknik danışmanın adı
ve soyadına, 2) duruşmanın seyrini ve sonuçlarını yansıtan ve yargılama usulünün bütün temel kurallarına uyulduğunu gösteren unsurlara, 3) sanık açıklamalarına, 4) tanık ifadelerine, 5) bilirkişi teknik danışman açıklamalarına, 6) okunan veya okunmasından vazgeçilen belge ve yazılara, 7) taleplerin reddi hâlinde red gerekçesine, 8) verilen ara kararlara ve nihayet son karara (hükme) yer verilir (CMK m.221).

Mahkemenin uyuşmazlığı çözen son kararına hüküm denir.

Ceza verilmesine yer olmadığı kararı, 1) yüklenen suçla bağlantılı olarak yaş küçüklüğü, akıl hastalığı veya sağır ve dilsizlik hâli ya da geçici nedenlerin bulunması, 2) yüklenen
suçun hukuka aykırı fakat bağlayıcı emrin yerine getirilmesi suretiyle veya zorunluluk hâli ya da cebir veya tehdit etkisiyle işlenmesi, 3) meşru savunmada sınırın heyecan, korku ve telaş nedeniyle aşılması, 4) kusurluluğu ortadan kaldıran hataya düşülmesi, hâllerinde kusurun bulunmaması dolayısıyla verilir.

İşlenen fiilin suç olma özelliğini devam ettirmesine rağmen 1) etkin pişmanlık, 2) şahsi cezasızlık sebebinin varlığı, 3) karşılıklı hakaret, 4) işlenen fiilin haksızlık içeriğinin
azlığı hâllerinde de ceza verilmesine yer olmadığına karar verilir (CMK m.223/4). Ceza
verilmesine yer olmadığına dair kararın gerekçesinde, belirtilen bu hâllerden hangisine
dayanıldığının gösterilmesi gerekir (CMK m.230/3).

Beraat kararı, 1) Yüklenen fiilin kanunda suç olarak tanımlanmamış olması, 2) yüklenen suçun sanık tarafından işlenmediğinin sabit olması, 3) yüklenen suç açısından failin kast veya taksirinin bulunmaması, 4) yüklenen suçun sanık tarafından işlenmesine
rağmen olayda bir hukuka uygunluk nedeninin bulunması, 5) yüklenen suçun sanık tarafından işlendiğinin sabit olmaması hâllerinde verilir (CMK m.223). Beraat kararının
gerekçesinde belirtilen bu sebeplerden hangisine dayanıldığının gösterilmesi gerekir
(CMK m.230/2).

Mahkûmiyet kararının gerekçesinde şu hususlar gösterilir: 1) İddia ve savunmada ileri sürülen görüşler, 2) delillerin tartışılması ve değerlendirilmesi, hükme esas alınan ve reddedilen delillerin belirtilmesi, 3) ulaşılan kanaat, sanığın suç oluşturduğu sabit
görülen fiili ve bunun nitelendirilmesi, 4) cezanın ertelenmesine, hapis cezasının adli para cezasına veya tedbirlerden birine çevrilmesine veya ek güvenlik tedbirlerinin uygulanmasına veya bu hususlara ilişkin istemlerin kabul veya reddine ait dayanaklar gösterilir (CMK m.230/1).

Davanın durmasına, soruşturmanın veya kovuşturmanın yapılması şarta bağlı tutulmuş olup da şartın henüz gerçekleşmediği anlaşılırsa gerçekleşmesini beklemek üzere,
durma kararı verilir. Bu karara itiraz edilebilir. Bu kararın verilme sebebi gerekçesinde
gösterilir (CMK m.230/4).Belirtelim ki bu karar çeşidi son karar (hüküm) niteliğinde değildir. Çünkü kovuşturma şartı gerçekleştiğinde muhakeme kaldığı yerden devam eder. Dolayısıyla durma kararı mahkemenin son kararı değildir.