İnsanın gelişimini ve gelişim özelliklerini kavramak ve açıklayabilmek için öncelikle bu kavramların bilinmesi gerekir. Bunlar; büyüme, olgunlaşma, öğrenme, hazırbulunuşluk, gelişim ve kritik gelişim dönemidir.

Olgunlaşma, öğrenme yaşantıları ve çevresel etkiler olmadan bireyin
doğuştan gelen potansiyelinin zaman içinde ortaya çıkmasını ifade eder.

Hazırbulunuşluk, olgunlaşma ve öğrenme sonucunda kişinin belli davranışları yapabilecek düzeye
gelmesidir.

Gelişim, hem biyolojik hem de çevresel faktörlerden etkilenir.

Gelişimde bireysel farklılıklar vardır.

Gelişimde kritik dönemler vardır.

Gelişim bir bütündür.

Gelişim süreklidir ve belli aşamalar halinde gerçekleşir.

Gelişim nöbetleşerek gerçekleşir.

Gelişimin kendine özgü yönelimleri vardır.

Gelişim hızı her yaşta aynı değildir.

• Gelişim baştan ayağa doğru gerçekleşir. Baştan ayağa doğru gelişim, doğum öncesi ve sonrası dönemlerde gözlenir.
• Gelişim içten dışa doğru gerçekleşir. Önce iç organlar ve beden, daha sonra kollar ve eller gelişir.
• Gelişim genelden özele doğru gerçekleşir. Çocuklar, genel davranışları gerçekleştirdikten sonra incelik isteyen davranışları yapabilir.

Genel olarak gelişim dönemleri şu şekilde sınıflandırılır:
• Doğum Öncesi Dönem
• Bebeklik Dönemi
• İlk Çocukluk Dönemi
• Orta Çocukluk Dönemi
• Ergenlik (Son Çocukluk) Dönemi
• İlk yetişkinlik
• Orta yetişkinlik
• İleri yetişkinlik

Bu dönemde çocukların motor becerilerinin gelişiminde önemli aşamalar bulunmaktadır. Bu aşamalar emekleme, oturma, ayakta durma, bir yere tutunarak ayağa kalkma, tutunmadan ayakta durma ve yürümedir.

• Çocuklar fiziksel olarak büyür ve yeni beceriler kazanır. Atletik beceriler gelişir. Bedenleri üzerindeki kontrolleri artar.
• Düşünme becerisi somut özellikler taşır. Çocuk duyu organlarıyla algıladığı durumlar içerisinde düşünüp akıl yürütebilir.
• Konuşma yeteneği ve kelime haznesi oldukça gelişmiştir.
• Günlük yaşamda olup bitenler çocuğun ilgisini çekmeye başlar. Bu olayları anlayabilmek için temel kavramları oluşturur.
• Çocuklar ebeveynleriyle daha az zaman geçirmeye başlarlar.
• Sosyalleşme ve başarı arzusu ön plandadır. Akran ilişkileri önem kazanır. Ancak arkadaş edinme konusundaki başarısızlık bazen çocuk için yıpratıcı olabilir.
• Vicdan anlayışı ve değerler sistemi gelişir.
• Okuma, yazma, problem çözme ve aritmetikle ilgili becerileri kazanır.
• Çocukta kişisel bağımsızlık oluşmuştur. Kendi başına karar alıp, sorumluluk yüklenebilir.
• Cinsiyetine uygun rolü benimser.

• Fiziksel büyüme ve diğer değişimler hızlı ve ileri düzeydedir. Ergenler vücutlarında çıkan değişikliklere karşı çok duyarlıdır.
• Karşı cinsle ilişkiler önem kazanır.
• Üreme olgunluğu kazanılır.
• Kimlik arayışı sürecine girilir. Bu dönemde ergen; kim olduğu, ne yapmak istediği ve yaşamına nasıl yön verebileceği gibi sorulara yanıt aramakla meşguldür.
• Bir mesleğe yönelme başlar.
• Soyut düşünme becerisi gelişir. Bu dönemde dil ve zihinsel yetenekler, oldukça ileri düzeydedir. Ergenler; tümevarım, tümdengelim, karşılaştırma, uslamlama gibi tüm akıl yürütme yollarını kullanabilirler.
• Anne babalarından bağımsızlık kazandıkça yaşıtlarıyla ilişkileri artırmak isterler.

Okul öncesi dönemi de içine alan bu dönem en temel becerilerin kazanıldığı dönemdir. Bu dönemde bedensel gelişim bebeklik dönemine göre daha yavaştır. Zihinsel işlemlerin yapıldığı bu dönemde benmerkezci düşünce yapısı ortaya çıkar. Sosyalleşme bakımından ilerleme kaydeden çocuk akranlarıyla oyun oynamaya bu dönemde başlar.

Çok yönlü ve karmaşık bir süreç olan gelişime etki eden etmenler:
• Biyolojik etmenler
• Çevresel etmenler
• Kalıtım ve çevre etkileşimi
olmak üzere üç temel açıdan incelenir.

Bireyin gelişimini etkileyen biyolojik etmenler kalıtım ve hormonlardır. Kalıtım, anne ve babadan
gelen farklı iki gen grubuna dayanmaktadır. Gelişimin biyolojik temellerinde hormonların da önemli işlevleri bulunur. Salgılarını doğrudan kana akıtan bezlere iç salgı bezleri adı verilir. İç salgı bezlerinin salgılarına hormon denir. 

Çevrenin gelişime olan etkisi doğum öncesi, doğum anı ve doğum
sonrası olmak üzere üç evrede incelenmektedir.

Annenin Yaşı

Alkol ve Sigara Kullanımı

Kan Uyuşmazlığı

Beslenme

Annenin Hastalıkları

Doğum sonrası dönemde gelişimi etkileyen etmenler hem çok çeşitlidir, hem de birbirini doğrudan veya dolaylı olarak etkileyebilmektedir. Beslenme, hastalık ve kazalar, iklim, kardeş sayısı, doğum sırası, eğitim, aile ortamı, kitle iletişim araçları, sosyo ekonomik düzey, şiddete maruz kalma, annelik depresyonu, akran ilişkileri, anne çocuk ilişkisi gelişimi etkileyen etmenler olarak görülmektedir.

• Çocukların zihinsel becerilerini destekler.
• Sosyal ve duygusal yeteneklerini geliştirir.
• Çocukların estetik duygularına ve yaratıcılıklarına katkı sağlar.
• Çocuklarda ortaya çıkabilecek korku, kaygı, depresyon gibi yardım alınması gereken sorunları önler.
• Çocuğun kendi beden yapısını tanıması, özbakım ihtiyaçlarını karşılayabilmesi ve
vucudunu etkin bir biçimde kullanmasına yardımcı olur..
• Çocukların sağlıklı ilişkiler kurmasına, kuralları öğrenerek temel alışkanlıklar kazanmasına yardımcı olur.
• Okul öncesi eğitim alarak ilkokula başlayan çocukların, bu eğitimi almadan ilkokula başlayanlara oranla eğitime daha katılımcı, girişken ve uyumlu oldukları dikkat çekmektedir.
• Eğitimden yoksun kalan çocukların olumsuzluklardan etkilenmelerini engelleyerek, onlara da diğer çocuklarla eşit eğitim olanakları sağlar.

Bu tutuma sahip ailelerde yetişen çocukların mutsuz, benlik saygıları ve özgüvenleri daha düşük, kaygılı,
çekingen ve utangaç oldukları, başkalarının etkisinde kalabilen, arkadaş ilişkileri daha zayıf olduğu ve uyum problemi yaşayan çocuklar oldukları saptanmıştır.

Gelişimi etkileyen önemli etmenlerden biri de çocuğun doğum sırasıdır. Genellikle anne babaların ilk çocuklarından beklentileri yüksektir. Bu çocukların birçok alanda başarı düzeyleri yüksek olmalarına rağmen, kendilerine güvenleri azdır.  Son çocukların özellikleri ilk çocuklara benzeyebilir. Ancak son çocuklar erken olgunlaşmayıp uzun süre çocuksu davranış gösterebilirler. Ortanca çocuklar ise istenilen farklı bir özelliğe sahip değillerse genellikle ilgi odağı olamazlar. Büyük ve küçük çocuk baskısı altında kalıp ezilebilirler.

Çocuğun arkadaşlarıyla kurduğu yoğun etkileşim erken yıllarda sosyal becerilerin edinilmesinde ve sosyal uyum becerilerinin geliştirilmesinde kritik bir rol oynar. Çocuğun akranlarıyla kurduğu ilişkiler kişiler arası sorun çözme becerileri edinmesinde son derece önemlidir. Çocuk yaşamla ilgili pek çok şey öğrenir. Çocukların kişiler arası sorunlarda etkili çözümler üretebilme becerisini kazanmış olmaları, onların topluma uyum sağlayan, psikolojik açıdan daha dayanıklı kişilik yapısı geliştiren ve duygusal
doyum sağlamış bireyler olarak yetişmelerini sağlar.

Özellikle kitle iletişim araçlarından televizyon ve internet çocuğun gelişimi üzerinde etkili olmaktadır. Çocuklar okul öncesi dönemde henüz gerçekle gerçek olmayanı tam olarak ayırt edemediği için, çocuğun televizyonda görüp yeterince anlayıp doğru olarak değerlendiremediği bazı ses ve görüntüler ile ölüm, kavga gibi şiddet sahneleri çocuğu korkutabilir. Erken yaşlarda çocukların öğrenme yollarından biride başkalarının davranışlarını gözlemleyerek o davranışları tekrar etmeleridir. Nitekim saldırgan davranışlar içeren programları izleyen çocukların arkadaşlarıyla olan ilişkilerinde bu davranışlar gözlemlenebilir.