İnsanda kalıtsal olarak var olan ve göreli bir tutarlılık taşıyan temel eğilimlerdir.

Bireyin çevresiyle etkileşimi içinde ortaya çıkan kendine özgü düşünüş ve davranışlarını yansıtır. Bir başka deyişle, bireyi başkalarından ayıran en temel özelliklerden
biridir.

Mizaç kişiliğin duygusal yönünü açıklar ve doğuştan getirilir, karakter ise kişiliğin ahlaki yönünü belirlemek için kullanılır ve sonradan kazanılır.

Benlik kavramı, bireyin kendini algılamasına ve değerlendirmesine ilişkin geliştirdiği görüşlerdir.

Bireyin fiziksel özellikleri mizacı, toplumsal becerileri ve nesnel olarak bilinen
nitelikleri nesnel benliği, kişinin kendisiyle ilgili olan algıları ise öznel benliği oluşturur.

Benlik değeri, benliğin duygusal ve değerlendirilebilir boyutudur. Örneğin, bir ergen
kendini sadece bir öğrenci olarak algılamaz, aynı zamanda iyi bir öğrenci olarak da algılar
ve iyi bir öğrenci olmadığını düşündüğünde üzüntü duyar. Bunlar ergenin benlik değeri
hakkında değerlendirilebilir yargılardır.

Benlik saygısı ise, bireyin benliğini beğenme derecesidir. Benlik saygısı benliğin duygusal yanını oluşturur (Kulaksızoğlu, 2013). Benlik saygısı, benliğin genel değerlendirilmesi anlamına gelir. Aynı zamanda kendilik değeri ya da benlik imajı olarak da adlandırılır. Örneğin bir çocuk, bir kişinin yalnızca bir insan olmadığının, iyi bir kimse olduğunun
da farkında olabilir. Benlik saygısı bazen gerçek ile örtüşmeyen ve doğru olmayan algılamayı da gösterebilir.

Kişiliğin oluşması çok sayıda değişkenin etkisine bağlıdır. Kişilik gelişimini etkileyen etmenler genetik ve biyolojik etkenler, çevresel ve kültürel etkenler ve psikolojik etkenler
olmak üzere üç alt başlıkta incelenebilir.

İnsan kişiliğinin kalıtsal eğilimlerden mi oluştuğu yoksa içinde büyüdüğümüz çevrenin sonucunda mı oluştuğu kişilik kuramcılarının uzun süre tartıştığı bir konu olmuştur. Özellikle biyolojik yaklaşım, kalıtımın öneminin göz ardı edildiğini ileri sürmüştür
(Burger, 2006). Beynimizin yapısına ve işleyiş tarzına bağlı olarak, gerek duyu organların
hassasiyetinde, gerekse vücudun hormon üretiminde kişiden kişiye, ortamdan ortama ve
hatta zamana bağlı olarak değişiklikler meydana gelir. Bu değişikliklere bağlı olarak herhangi bir olay karşısında algı, dikkat, önem, reaksiyon şiddeti gibi unsurlar ve genel olarak
davranış örüntülerimiz değişebilir (Hazar, 2006).

Çevresel etkenler arasında ise beslenme ve duyular aracılığıyla elde edilen deneyimler, çocuğun içinde doğduğu aile, ilk yıllarda anne babanın etkisi, ailenin sosyal ilişkileri,
ekonomik koşulları, medya, sağlık ve eğitim gibi toplumsal kurumlar yer alır.

Anne babanın zeka düzeyleri, kişilik özellikleri, becerileri genetik etkenler arasındadır

Kardeş sayısının da çocuğun kişiliği üzerinde etkili olduğu günümüzde yapılan çalışmalarla ortaya konmuştur. Yapılan bir çalışmada, en büyük çocuğun, daha sonra doğanlarla karşılaştırıldığında farklı kişilik özelliklerine sahip oldukları, bu çocukların dışa dönük özellikler gösterdiği ileri sürülmüştür (Damian ve Brent, 2015).

Psikolojik temelli ihtiyaçlar ve istekler de kişiliği etkiler. Örneğin bağımsızlık elde etme
isteği, başarma ve güven kazanma isteği, beğenilme ve takdir edilme isteği, mutlu olma
isteği kişiliği şekillendiren psikolojik etkiler arasında sayılabilir

Sigmund Freud

Topografik model: Topografik modelde Freud ruhsal yapımızın bilinç; bilinçöncesi ve
bilinçdışı olmak üzere üç bölümden oluştuğunu ortaya koymuştur.
• Bilinç öncesi: Hatırlayabildiğimiz her türlü anı ya da bilgi bilinç öncesinde yer
alır. Freud’a göre bilinç öncesi, bilinçdışı ve bilinç arasında köprü vazifesi görür. O
an farkında olunmayan ancak kendiliğinden ya da yeterli bir çaba ile bilince gelen
yaşantıların bulunduğu katmandır.
• Bilinç: Farkında olduğumuz düşüncelerimizi içerir. Bu düşünceler, kafamıza yeni
düşünceler girdikçe değişir ve eskiler bilincimizden kaybolur.
• Bilinçdışı: Rüyaların, dil sürçmelerin ve unutmaların altında yatan neden bilinçdışıdır. Bilinçdışı ruhsal yapının en derin katmanıdır ve hatırlandığında kişi açısından fazla tehdit edici olacağı için bastırılmış olan anıları ve yaşantıları içerir. Freud
kişiliği bir buzdağına benzetmiş ve insan kişiliğinin büyük kısmının bilinçdışında
olduğunu belirtmiştir. Psikanaliz böylelikle, kişinin bilinçdışındaki sorunlarını
gün ışığına çıkararak çözümlemeye çalışmıştır (Bee ve Boyd, 2009; Burger, 2006;
Feist ve Feist, 2006).

İd: İlkel benlik ya da alt benlik olarak da adlandırılır. İd, kişiliğin temel taşıdır.
Doğuştan getirilir ve ruhsal enerjinin kaynağıdır. İd aynı zamanda içgüdülerin de
kaynağıdır. İd kişiye özel bir yaşantı dünyasıdır. Haz ilkesine göre çalışır, yani ruhsal enerji, içgüdüler şeklinde ortaya çıkar ve bir an önce doyurulmak ister

Freud psikoseksüel gelişimi; oral, anal, fallik, gizil ve genital olmak üzere beş dönemde
incelemiştir.

Erikson'a göre davranışlar “epigenetik ilke”ye göre şekillenir. Aşamalı oluşum ilkesi olarak da adlandırılan epigenetik ilke, kişilik gelişiminin belirli zaman dilimlerinde aşamalı olarak şekillenmesini ifade eder. Bu ilkeye göre gelişim, önceden belirlenmiş biyolojik bir kurguya dayalı olarak, yaşamın belli dönemlerinde belli kişilik özelliklerinin ardışık bir biçimde ortaya çıkabilmesini olanaklı kılar

Erikson yaşam boyu gelişim ilkesini ortaya atan ilk psikologlardan biri olup, kişilik
gelişimini sekiz döneme ayırarak incelemiştir Erikson’a göre bu dönemlerden birinde
olumsuz yaşanan denge, diğer dönemlerde olumluya çevrilebilir. Erikson’un kuramını
Freud’ dan ayıran en önemli özellik budur (Bee ve Boyd, 2009; Erikson, 1984)

Maslow’un tanımladığı ve sıraladığı insan ihtiyaçları şunlardır:

Fizyolojik ihtiyaçlar

Güvenlik ihtiyacı

Ait olma ve sevgi ihtiyacı

Saygı ihtiyacı

Bilişsel ihtiyacı

Estetik ihtiyacı

Kendini gerçekleştirme