Ortalama yaşam süresi bireylere, yaşam koşullarına, refah düzeyine ve benzer diğer etkenlere bağlı olarak farklılıklar gösterir. 

Bebeklikle yaşlılık dönemleri arasında;

• Çocukluk,

• Ergenlik,

• Gençlik,

• Yetişkinlik dönemleri yer almaktadır.

Ergenlik insan gelişiminde çocuklukla yetişkinlik arasında yer alan bir ara dönemdir. Ergenlik genellikle 1112 yaşlarında başlayıp, yirmili yaşların başına kadar devam edebilir. Bununla birlikte kesin bir başlangıç ve bitiş zamanı olduğunda bahsetmek zordur. Ergenlik dönemi, büluğ çağından farklı düşünülmelidir. Ergenlik insan ömrü içindeki genel bir zamanı ifade ederken, büluğ çağı bireylerin cinsel olarak olgunlaştıkları ve üreme yeteneği kazandıkları zaman dilimini anlatmak için kullanılır.

Toplumumuzda evli olmak, askerliğini yapmış olmak, ekonomik bağımsızlığını kazanmış olmak, bir iş veya meslek sahibi olmak, ebeveyninden ayrı yaşamak, üniversiteden mezun olmak veya seçimlerde oy kullanmak başkaları tarafından yetişkin olarak algılanmayı sağlayan değişimlerdir.

Ergenlik dönemine adım atan birey:

• Öncelikle yetenekleri, sosyal konumu, kişilik özellikleri hakkında bilgi sahibi olmak ister.

• Yetiştiği ortamın değer yargılarını sürekli sorgulamaya başlar. Bu sorgulamaların ardında bu değer yargılarına karşı gelmekten çok, kendine ve kendi yaş grubuna ne derece uygun olduklarını belirleme ve değerlendirme amacı vardır. Zihninde daha iyisini, daha uygun olanları bulabileceğine ilişkin yaygın kanı vardır.

• Anne-babasının veya toplumun getirdiği birtakım kısıtlama ve kurallara karşı çıkar. Aslında amacı yıkıcı olmak değildir. Önceleri düşmanca gibi görünen bu tavrından kısa sürede anlamsız olduğu gerekçesiyle vazgeçer.

• Kendinden yeterince emin değildir. Kuşku, endişe ve korkuları vardır. Aşırı duyarlıdır.

Büyüme vücuttaki boy ve kilo artışı gibi ölçülebilir değerlerle ilgilidir. Gelişme ise vücuttaki yapı ve işleyişlerin olgunlaşması sonucu bazı biyolojik işlevlerin kazanılmasını ifade eder.

Kızlar için ortalama 10, erkekler için ortalama 12 yaş büluğ öncesi bedensel farklılaşmaların başladığı yaşlardır.

Ergenlikte büyümenin en hızlı olduğu duruma ‘Büyüme Hızı Doruğu (BHD)’ adı verilmektedir.

Büyüme hızının doruğa ulaşması kız çocuklarda ilk adet kanamasından öncedir. Her ergen büyüme hızı doruğuna farklı yaşlarda erişebilir. Kızlarda ilk adet kanamasından sonra ortalama 6 cm. kadar boy uzaması görülür. Boy uzaması kızlarda 16-18 yaşlarda, erkeklerde 18-20 yaşlarda durmaktadır. 

Erkek ergenler büyüme hızı doruğuna kızlardan 18 ay sonra ulaşırlar. Bu 13-15 yaşlara denk gelir. Ergenlik yıllarında kızlar ortalama 16 kilogram, erkekler ortalama 20 kilogram alır. Ergenlik döneminin sonunda kızlar ortalama olarak erkeklerden 15 cm. kısa ve 10 kilogram daha hafiftirler. Aynı zamanda kız ve erkek ergenlerin kendi aralarında da büyüme ve gelişme açısından farklılıklar görülebilir.

Erinlik bedensel gelişimin yaşandığı evredir. Bu evrede boy uzaması, kilo artışı, iç organlarda gelişme ve bunlara bağlı fiziksel kapasite artışı görülür.

Bu evrede bedensel gelişim büyük ölçüde tamamlanmıştır. Ergen daha çok ruhsal alandaki gelişimsel sorunları çözmekle meşguldür. Bu evrede arkadaş ilişkileri önem kazanır. Sosyal alanlarda kendini ortaya koyma, anne-babayla çatışma, ayrışma ve birleşmeyle bu dönem başlıca gelişimsel özelliklerindendir. Karşı cinsle ilişkiler artar ve cinsel kimlik gelişiminde ilerleme görülür.

Ergenliğin bu son evresi kimlik gelişiminin tamamlandığı ve kimlik duygusunda bir bütünlüğe erişildiği aşamadır. Meslek seçmek, yaşam biçimini belirlemek, karşı cinsle sevgiye dayalı ilişkiler kurmak, felsefi, siyasi, din, görüşler geliştirmek, bir gruba ait olabilmek, kendine özgü bir değer sistemi edinmek kimliğin kazanılmasında rol oynayan etkenlerdir.

Büluğ çağının getirdiği ani ve olağanüstü değişimlerin nedeni hormonların üretimindeki hızlı artıştır.

Birincil cins özellikleri cinsel organlarla ve üremeyle doğrudan ilgilidir. Bu kız çocuklarında döl yatağının, vajinanın ve yumurtalıkların gelişimini içerir. Erkek çocuklarda ise birincil cins karakteristikleri penisin büyümesi, prostat bezleri ile testislerin gelişimini içerir. İkincil cins özellikler ise cinsleri birbirinden ayıran fakat üremede doğrudan bir rolü bulunmayan cinsiyete özgü bedensel özelliklerdir. Bu özellikler arasında üreme organlarının büyümesi, derideki değişiklikler, kızlarda regl kanamaları, göğüs ve kalçaların gelişimi, erkeklerde kıllanma, kasların gelişimi, ses değişiklikleri görülür.

Döllenme gerçekleşmediği zaman döl yatağından aylık olarak kan ve ölü dokuların atılmasıdır.

Geç olgunlaşan kız ve erkek çocuklara çevrelerindeki yetişkinler onlara korunmaya muhtaçmış gibi davranırlar. Çevrelerinden gördükleri tavırlar kendilerini farklı, zayıf ve himayeye muhtaç gibi algılanmasına ve olumsuz benlik kavramı geliştirmelerine yol açar. Geç gelişen ve olgunlaşan gençlerin akranları ile olan sosyal ilişkileri de zedelenir. Geç olgunlaşan çocuklar için akran grubuna girmek ve o grup tarafından benimsenmek zordur.

Erken olgunlaşan erkekler geç olgunlaşan akranlarına oranla daha popüler ve okullarından da liderler olmaya daha yakındırlar. Erken olgunlaşan erkekler genellikle daha dengeli, daha sakin ve iyi huylu olmaktadırlar. Sporlardaki üstünlükleri ve akranlarının onlara yönelik takdir duyguları, özdeğer duygularının güçlenmesini sağlamaktadır.

Erken olgunlaşmanın olumsuz etkileri de olabilmektedir. Sigara, alkol ve madde kullanımının yanı sıra saldırganlık ve suça sürüklenme konusunda da daha yüksek risk taşımaktadırlar.

Bireyin çevresindeki dünyayı anlama ve öğrenmesini sağlayan aktif zihinsel faaliyetlerinin gelişimine zihinsel, bilişsel gelişim adı verilmektedir. Bireyin zihinsel gelişimi onun hem doğuştan getirdiği zihin gücüne hem de çevresiyle etkileşimi sonucunda edindiği yaşantılarına dayanmaktadır.

Bilişsel terimi bilgiyi, belleği, akıl yürütmeyi, sorun çözmeyi, kavramları ve düşünmeyi yani zihni içene alır. Çevreyle yapılan her etkileşim bireyin zekâsının gelişmesini böylece de zihinsel örüntüsünün değişmesi sağlanmaktadır.

Ergenlik döneminde ergen diğerlerinin de kendilerine ait düşünceleri, deneyimleri, bakış açıları olduğunun bilincinde olarak iki tür inanç geliştirmiştir.

• İlki ‘hayali seyirci’ olarak adlandırılmaktadır. Bu kavram ergenin, çevresindeki tüm insanların dikkatinin kendi üzerinde olduğuna ilişkin inancını tanımlamak için kullanılmaktadır. Gerçekte hayali seyirci, gerçekliğe ilişkin öznel ve nesnel bakışları ayırt edememekten kaynaklanmaktadır.

• Ergenlik dönemine özgü bir diğer inanç türü ‘kişisel efsane’ dir. Bu kavram, ergenin sadece kendisinin bu evrede olduğunu hissetmesi nedeniyle kendi düşünce ve duygularını özel ve biricik olarak görmesi biçiminde açıklanmaktadır.

Genital dönem 12-20 yaş aralıklarını kapsamaktadır.

Cinsellik dışında arkadaşlık, meslek edinme, evlilik gibi konulara ilgi duyulmaktadır.

Aile çok otoriter, baskıcı ise ergenin onlara karşı bir duruş sergilemesi ters kimlik olarak adlandırılır. Çocuk, aile ne yaparsa tersini yapar. Bu tersini yapma, davranış, düşünce, tutum, inanç gibi alanları kapsar. Bu terslik tamamen bilinçsiz yapılır, çocuk farkında değildir.

Genital dönemi başarı ile atlatan birey kimliğini oluşturur ve üretken, mutlu, anlamalı ilişkiler geliştirebilen biri haline gelir. 

Ergen gelişiminin anlaşılmasında kimliğe dair soruların ne kadar önemli olduğunu ilk defa gören kişi Erik Erikson olmuştur.

Eriksona’a göre ergenlik, genç bireyin kendini tanımlama ve benlik saygısı üzerinde yoğunlaştığı “yaşamsal bir kavşak noktası” dır. Erikson bu dönemi yaşam döngüsünde özel bir görevin yerine getirilmesini veya zorlayıcı bir girişimde bulunulmasını gerektiren bir evre olarak görür. Ergenin bu kimlik arayışının sonucu ya “kimlik kazanımı” ya da “kimlik bunalımı” olacaktır.

Erikson’a göre kimlik gelişimi bazı aşamalar sonucu gelişir.

• Birinci aşamada ergenler çocuksu rollerden uzaklaşarak “ben kimim” sorusuna kendilerine uygun, tatmin edici bir yanıt bulma arayışı içine girerler. Bu yoğun arayış sürecinde çeşitli kimlikler deneyebilirler, farklı rollere ve çeşitli ilişkilere girip çıkarak deneyim kazanmaya çalışırlar.

• İkinci aşamada deneme yanılma yoluyla kendini arama ve keşfetme çalışma sürecidir. Bazıları yeterince olgunlaşmamış bir benliğe sığınırken bazıları da iyice oturmuş bir kimlik kazanmada geç kalırlar. Sağlam bir temel kazanmada başarısız olur, yetersiz kalırlarsa umutsuzluk ve çökkünlük yaşayabilirler. Bu duygular ve buna eklenecek aşağılık duygusu “kimlik dağılması”nın belirtileridir.

Benliğin duygusal ve değerlendirilebilir boyutudur. Bir ergen kendisini sadece bir öğrenci olarak algılamaz, aynı zamanda iyi bir öğrenci olarak da algılar. İyi öğrenci olmadığını düşündüğünde bundan üzüntü duyar. Bunlar ergenin benlik değeri hakkında değerlendirilebilir yargılardır. Anne-baba ve arkadaşlarının ergenle olan ilişkisi ergenin benlik değerine katkıda bulunur. Özellikle ebeveyn desteği çocuk ve ergenlerin kendilerini değerli ve önemli algılamaları için önemli bir faktördür.

Benlik saygısı (öz saygı) bireyin benliğini beğenme derecesidir. Benlik saygısı benliğin duygusal yanıdır. 

Bunalım kısa bir süre içinde önemli ve anlamlı görüş açısı değişimleri ve dönüşümleri içeren duygusal ve zihinsel bir stres durumudur.

James Marcia insanların kimlik kriziyle baş etmesinin belli başlı dört yolunu tanımlamıştır. Bunlar;

• Kimlik kazanımı,

• Moratoryum,

• Mevcut kimliği benimseme ve

• Kimlik dağılmasıdır.

Kimlik kazanımı şamasına erişmek için, insanlar yoğun bir karar alma sürecinden geçer. Birçok çabadan sonra kişiselleştirilmiş bir değerler kümesi geliştirirler ve kariyer kararlarını alırlar. Kimliğin elde edilmesi, genellikle, dört statü kategorisinin en yararlısı olarak düşünülür.

Bu kategoriye giren insanlar olduğu haliyle bir kimlik krizini hiçbir zaman deneyimlemez. Onlar yetişkinliğe daha çalkantı içinde geçerler. Kariyer ve değerler hakkındaki kararlar görecede yaşamın erken safhasında alınır. Bu kararlar çoğu zaman kendilerininkinden çok ebeveynlerin değerleri ve idealleri üzerine temellenir.

Kimlik dağılması yaşayan insanlar, ciddi bir karar ve yönelim yoksunluğunun acısını çeker. Her ne kadar bir kimlik geçseler de bunu hiçbir zaman çözemezler. Onlar, ne kişisel ideolojileri ne de kariyer seçimleri konusunda kesin karar alamazlar. Bu insanlar düşük özgüven ve karar yoksunluğuyla karakterize olma eğilimindedir.

Moratoryum kategorisi kimlik krizleri boyunca yoğun kaygı yaşayan ancak kişisel değerleri ya da bir kariyer seçimi konusunda bir karar almayan kişileri kapsar. Bununla beraber moratoryum insanları bu sorunları çözmek için sürekli ve yoğun bir mücadele içindedirler.

Ekonomik bağımsızlık kişinin finansal ihtiyaçlarını karşılamak için yeterli parayı kazanmasıdır.

Gordon, ebeveynlerin ve ergenlerin bu çatışmaları çözmede kullanabilecekleri üç yapıcı yol tespit eder:

• Birincisi önemli bulunan değerlerin ergene model olarak gösterilmesidir. Dürüstlüğe değer veriyorsa, kendisi dürüst olmalıdır. Açıkladığı değerlere göre yaşayıp yaşamadığını kendine sormaya ihtiyaç duyar. Değerleri ile davranışları belli alanlarda birbirine uygun değilse eşleşme yönünde ya davranışını ya da değerini değiştirmelidir. 

• İkinci yol ergenlere bir danışman gibi davranmaktır.

• Üçüncü yol kendi değerlerini gözden geçirmektir. 

Piaget, çeşitli yaş grubundaki çocuklarla çalışarak herhangi bir durumla karşı karşıya kaldıklarında gösterdikleri ahlaki davranışları araştırmış ve ahlaki gelişim dönemlerini;

• “Dışa bağımlı dönem” ve

• “Özerk dönem” olmak üzere iki farklı dönemde tanımlamıştır.

Dışa bağlı dönemde; ahlaki kurallar, sorumluluklar ve yasalar bulunmakta ve diğer bireylere bağlılık sorgulanmamakta ve başkalarının kurallarına uyulmaktadır. 

Özerk dönemde ise; ahlaki standartlar karşılıklı çıkara hizmet etmekte ve bireyler için kurallar, sorumluluklar ve yasalar; arkasındaki amacın değerlendirilmesi ile daha açık bir hale gelmektedir.

Kohlberg’in ahlak gelişimi alanına en önemli katkısı ahlak gelişimini Piaget’in bilişsel gelişim alanında ortaya koyduğu aşamalar üstüne kurmasıdır.

Duygu doğal biçimde ortaya çıkan duygusal tepkileri de içerisinde barındıran bir şeyi yapma eğilimi olarak kabul edilmektedir. Sevme, beğenme, hoşlanma, mutlu olma, kıskanma, alınma, gücenme, kızma gibi örnekler verilebilir. 

Duyuş, pozitif ya da negatif olması fark etmeksizin duygusal durumun yönünü açıklayan bir kavramdır. Duyuş, hareketin arkasında yatan duygular ve duygu durumlarının normalden farklı olmasıdır.

Heyecan, genellikle yoğun yaşanan, olumlu ya da olumsuz duyguların organizmada durgun ve olağan durumunu bozması olarak tanımlanır.

Haz, bir güdünün doyumu sağlandığında ya da bir amaca varıldığında yaşanan duygudur.

Elem, bireylerin ihtiyaçları karşılanmadığı ve duyguları tatmin edilmediği zaman gergin ve mutsuz olmalarıdır.

Öfke, herhangi bir isteğin engele uğramasından dolayı ortaya çıkan olumsuz duygudur.

Kıskançlık, her yaşta görülebilen ve temel nedeni üstün olma olan bir duygu hali olarak tanımlanır.

Saldırganlık, çocuğun olumsuz duygularını bastırmayıp çevresindeki eşyalara veya başkalarına zarar vermesidir

Ergenlik döneminde yaşanan duygusal özellikler;

• Duyguların yoğunluğunda artış,

• Duygulardaki istikrarsızlık,

• Karşı cinse ilgi,

• Sürekli hayal kurma,

• Yalnız kalma isteği ve

• Ders çalışmaya karşı isteksizliktir.

Ergenlik döneminde suça sürüklenme iki şekilde ele alınmaktadır. Bunlar; • Sosyal genç suçluluğu ve

• Bireysel genç suçluluğudur.

Sosyal genç suçluluğu çete davranışlarında görülen çalma, kavga etme gibi yetişkin kültürünün onaylamadığı davranışların sergilenmesini içerir. Çevresel faktörlerden kaynaklanır. Bireysel genç suçluluğu ise gencin kendine ait çözümleyemediği problemlerin sonucu ortaya çıkan anti sosyal davranışlardır.