Yaşam boyu gelişim yaklaşımı doğum öncesinden başlayan ve yaşamın sonlanmasına kadar devam eden ve oldukça geniş bir zaman sürecini kapsar.

Sadece uyuşturucu maddeler dışında bu dönemde gerekenden fazla psikoaktif ilaçların kullanımı da risk oluşturabilir.

Zihinsel, bedensel gelişimini tamamlamış, psikolojik olgunluğa erişmiş, ekonomik bağımsızlığını kazanmış ve toplumda bir sorumluluk üstlenmiş bireylere yetişkin denir.

Yetişkinlik ebeveynlik sorumluluğunun alındığı, bir erkeğin ve kadının bir diğerinin güçlü ve zayıf yönlerini kabul ettiği ve enerjilerini ortak amaçlar doğrultusunda birleştirdiği bir dönemdir.

Olgunluk ise bireylerin yaşamın gereklerine ve zorunluluklarına başarılı bir şekilde uyum sağlamaları, bunun için de sürekli değişim gösterebilme yeteneğidir. Olgunluk her zaman göreli ve genellikle yetişkinlikte geliştiği varsayılan bir kavramdır.

Biyolojik yaşlanma, insan organizmasının yapı ve işleyişinde zamanla ortaya çıkan değişmelerdir.

Toplumsal yaşlanma, bireyin rolleri üstlenmesi ve terk etmesinde zamanla oluşan değişimleri içerir.

Yetişkinlik dönemleri üçe ayrılır:

• Genç yetişkinlik,

• Orta yetişkinlik,

• Geç yetişkinlik.

İnsan hayatında iş ve sevgi meşguliyetlerinin ön plana çıktığı genç yetişkinlik aşaması hem karmaşık hem de çok boyutlu bir gelişimsel dönemdir.

Genç yetişkinlikte kişi, bazı hayallerine sahip olmakla birlikte daha pragmatik düşünmeye başlar. Cinsellik ve aşk duyguları bu dönemdeki en baskın duygulardır.

Kimlik arama dönemidir. Değişkenlik dönemidir. Kişinin kendine en çok odaklandığı dönemdir. Olanaklar dönemidir. Ergenlik ve yetişkinlikte bir geçiş ve ara dönemdir. Bu dönemde insanlar sonraki gelişim aşamaları için bir temel kurarlar.

Bu dönemin temel görevleri: eş seçimi, eşle birlikte yaşamayı öğrenme, bir aile kurma, çocuk yetiştirme, ev idare etme, bir uğraş başlatma, vatandaşlık sorumluluklarını yerine getirme, uygun bir toplumsal gruba katılmadır.

Bu dönemde kişi artık nelerden kaçtığını ve neden kaçtığını sorgulamaktadır. Geriye dönük olarak kişi, hayatı ile ilgili neleri istediğini ve hedeflediğini bu yaşta elde ettiklerine bakarak karşılaştırmalar yapar.

Orta yetişkinlik döneminde; kişi amaçlarını ve sonuçlarını dikkatli bir şekilde değerlendirir. Birey amaçları doğrultusunda doyuma ulaşıp ulaşmadığını değerlendirir ve bu değerlendirme yaşlılık uyumsuzluğu konusunda belirleyicidir.

Birey artık hedeflerinin ve hırslarının önemini yitirdiğini fark eder. Kendini durgun, çökkün ve eksik olarak algılar. Bu durumla başa çıkması için kişinin iç dünyasına dönmesi ve yaşamın anlamını araştırması ve anlamlandırabilmesi gerekir.

Levinson’un Evre Kuramına göre bireyin orta yetişkinlikte atlatması gereken çatışmalar şöyle sıralanabilir;

• Genç olmaya karşı yaşlı olma,

• Yapıcı olmaya karşı yıkıcı olma,

• Erkeksi olmaya karşı kadınsı olma,

• Başkalarına bağlı olma ya da ayrışma.

Bu dönemde önceki amaçlar, evlilikler yeniden değerlendirilir. Yaşam zor, belirsiz, acı verici görülebilir. 45 yaşına dek süren evrede bekarlar evlenebilir, evliler boşanabilir, ev kadını çalışmaya başlayabilir. Zaman baskısı hissedilir. Meslek yaşamı sıkıntılı olmaya başlar.

45-50 yaşları kararlı yıllardır. Evlilik doyumu artar, dostlar önemlidir, paranın önemi azalır. Yaşama olumlu bakılır. Bu yaklaşım 50’li yaşlarda daha da artar. Eğer önceki dönemler olumlu atlatıldıysa ortaya bu durum çıkar

Bu dönemin genel gelişimsel özellikleri:

• Yetişkin vatandaşlık ve toplumsal sorumluluğa ulaşmak,

 •Ekonomik bir yaşam standardı vermek ve sürdürmek,

• Çocukların sorumlu bir yetişkin olmalarına yardım etmek,

• Yetişkinlere özgü boş zaman etkinlikleri geliştirmek,

• Birey olarak eşiyle özdeşleşmek,

• Orta yaşın fizyolojik değişikliklerini kabul etmek ve buna uyum sağlamak, • Yaşlı anne babaya uyum sağlamaktır.

Yetişkinlik dönemlerinin kesin yaş aralıkları yoktur. Kişiden kişiye göre bu yaş aralığı değişime uğradığı gibi toplumsal ve küresel olarak değişen yaşam standartları da keskin yaş sınırlarının çizilmesini engellemektedir.

Bu dönemde artık insan hayatının gelişimi ve ritmi yerini bir durgunluğa bırakır. Kişi, hayatın ileriye doğru aktığını ama hayatın anlaşılması için geriye dönük düşünmek gerektiğini anlamış olur.

İnsan hayatının başlangıcı ve sonu arasında bir bağlantı kurulmaya başlar. Yaşamın aslında ne olduğuna dair tinsel düşünceler bu dönemde ağırlıklı olarak görülebilir.

Emekli olmak, fiziksel güç ve sağlıktaki düşüş ve ölüm gerçeğini kabul etmek gibi önemli kritik aşamalar bu dönemin psikolojik özelliklerini oluşturmaktadır.

Genç yetişkinlik dönemi, ergenlikten sonra gelen ve genel olarak 40’lı yaşlara kadar devam eden gelişim dönemidir.

Genç yetişkinlik döneminde birey, ekonomik ve kişisel olarak sağlam ve sürekli olacak bir bakış açısı geliştirme çabasındadır.

Genç yetişkinliğin, ergenlikten en önemli farkı ise kişinin bu dönemde bağımsız bir özbenlik ve yaşam oluşturmaya çalışmasıdır. Ergenlikte ise baskın amaç kişinin kendini tanımaya ve tanımlamaya çalışmasıdır.

Evlilik, anababa olma, eğitimi tamamlama ve kendine ait bir evde yaşama gibi yetişkinliğe geçiş belirleyicileri daha erken yaşlardan yirmili yaşların sonuna doğru ilerlediği için, bu değişiklikler 18-29 yaşlar arasındaki bireylerin gelişimlerinin doğasını da değiştirmiştir.

Kimlik oluşturma süreci, yaşamda aşk, iş ve dünya görüşü gibi pek çok alanda denemeleri ve karar vermeleri içermektedir. Bu alanlardaki deneme ve karar verme süreçleri ergenlikte başlamakla birlikte, beliren yetişkinlik döneminde tam olarak belirginleşmektedir.

Psikoseksüel görev aileden tamamen kopmadan farklı bir kimlik kazanmaktır.

Genç yetişkinlik dönemi; fiziksel olarak performans ve becerilerin tavan yapması aynı zamanda da fiziksel performans ve gücün azalmaya başlamasını barındırmasından dolayı dikkat çeken bir dönemdir.

Genç yetişkinlik dönemi ayrıca bir insanın en sağlıklı olduğu dönem olarak kabul edilir. Bu yaş dönemindeki insanlarda, ergenlik dönemine göre daha az kronik hastalık, solunum yolları enfeksiyonları ve grip görülür.

Genç yetişkinlik döneminde görülebilen sağlık ve fiziksel performans sorunları;

• Obezite ve Diyet,

• Bağımlılık,

• Cinsellik ve Cinsellikle ilgili sorunlar,

• Tecavüz ve Taciz olarak sıralanmaktadır.

Obezite; sağlığı tehdit edecek oranda yağın aşırı ve yoğun bir biçimde vücutta birikmesidir.

Obezitenin nedenleri arasında genetik, bilişsel faktörler, çevresel etkiler, kişisel nedenler ve psikolojik faktörler bulunmaktadır. Obezite genç yetişkinlik döneminde bireylerin düzensiz ve sağlıklı beslenmesi ile de ortaya çıkabilen sorunlardan bir tanesidir.

Genç yetişkinlik döneminde bazı tür bağımlılık yapıcı maddelerin ve sigaranın tüketimi artış eğilimindedir

İçinde bulunulan kültürün özelliklerine göre cinselliğin tabu olması, konuşulmaması veya isteyen ergen ve gençlerin hayati bilgilerden yoksun kalması birçok sağlık ve psikolojik sorunu ortaya çıkarabilir.

Kişi formal işlemler dönemine ergenlikte ulaşır ve bundan sonraki yaşamında da bu dönem devam eder. Ergenlik döneminde kişi sorunlara karşı planlar ve hipotezler oluşturabilir fakat ancak yetişkinlikte daha sistematik çözüm yollarını kullanır.

Genç yetişkinlik dönemindeki en önemli bilişsel gelişim, ergenlikteki iki kutuplu düşünme örüntülerinin yerini farklılıklara saygı ve çeşitliliğe bırakmasıdır. Her bir insanın farklı bir bakış açısına sahip olduğunun anlaşılması bu döneme denk gelir.

Schai’ye göre yetişkinlikteki bilişsel evreler;

• Başarma Evresi,

• Sorumluluk Evresi,

• Yönetim Evresi ve

• Yeniden Bütünleştirmedir.

Kişi mantığını ve zekâsını; kariyer planları gibi uzun dönem hedeflerini başarmak için kullanır ve eylemlerinin sonuçları ile baş edebilir. Geleceğe dönük olarak kurduğu yaşam planlarının önündeki sorunları çözmek için çabalar

u evrede artık kurulan bir aile vardır. Eş ve çocuklara yönelen ilgi ile sosyal sorumluluklar ön plana çıkmaya başlar. Ayrıca iş yaşamında da daha fazla sorumluluk alınması gerekmektedir.

Kişisel bilişsel becerilerden çok sosyal sistemler ve kurumlar içindeki sorumluluk ön plana çıkmaktadır. Kişi içinde yaşadığı sosyal sistemler ve toplumun karmaşık ilişkilerini anlamaya ve bu ilişkilerde kendi toplumsal etkileşimlerini değerlendirmeye başlar.

Artık bu evrede bilgi sahibi olmanın önemi azalmıştır. Kişi bu evrede enerjisini ve kaynaklarını kendisi için anlamı olan aktivite ve görevlere yönlendirir.

Erikson’un psikososyal gelişim aşamalarından “yakınlığa karşı izolasyon” tam olarak genç yetişkinlikte yaşanan yaşam krizlerine denk gelmektedir. Yakınlık kurmak genç yetişkinliğin duyuşsal ve sosyal gelişimini şekillendirir.

Yakınlık, kendi kişisel kimliğini kaybetmeden bir başka insan ile açık, destekleyici bir ilişki kurma kapasitesi anlamına gelir.

Genç yetişkinlik dönemindeki duyuşsal gelişimin en önemli kilometre taşlarından biri de yeni bir aile kurmaktır. Genç yetişkinler artık evlilik ve aile kurma konusundaki isteklerini değerlendirmeye başlar.

Genç yetişkinlik döneminde yaşam döngüsü şu aşamalardan oluşmaktadır: • Evden Ayrılma ve Bağımsız Bir Yetişkin Olma aşaması,

• Evlilik ile Ailelerin Birleşmesi, Yeni Bir Çiftin Oluşması aşaması.

Birey ailesinden ayrıldığı ve bağımsız bir birey olarak yaşamını sürdürebileceği koşulları sağladığı zaman genç yetişkinliğe adım atmış olur. Bağımsız bir birey olarak artık kendi hedefleri ve yaşam amaçları vardır.

Bu aşama; iki farklı aileden gelen bağımsız bireylerin evlilik yolu ile yeni bir aile oluşturmasıdır. Tamamen farklı ve yeni bir sosyal sistem olan evliliğin yanı sıra bireyler artık evlendikleri kişilerin aile ve arkadaşlarından oluşan geniş bir sosyal çevrenin de üyesi hâline gelir.

Bir genç yetişkinin tinsel gelişimi, bilişsel olarak din, ahlak ve inanç kavramları hakkında edindiği düşüncelere bağlıdır. Bu dönemde genç yetişkinler yaşadıkları içsel çatışmalar, yakınlık ilişkileri kurmada yaşanan zorluklar, iş yaşamında karşılaşılan sorunlar karşısında kimliklerini, edindikleri değerleri ve dünya görüşlerini yeniden değerlendirme sürecine girerler.

Orta yetişkinlik dönemi 35-45 yaş aralığından başlayan ve 60’lı yaşlara kadar uzanan gelişimsel dönemi kapsamaktadır.

Orta yaş dönemi olumsuz kalıplar ve hatalı kavramlaştırmalar ile karakterize edilir. Bu dönemin özelliği, negatif kalıplar ve hatalı kavramsallaştırmalardır. Beklenilenin aksine, gerileyen sağlık hakkında endişe, enerjinin azalması, yaklaşan ölüm nedeniyle demoralize olma duygusunun yerine birçok orta yaşlının sağlık durumu iyidir. 

Orta yetişkinlikte fiziki açıdan sağlık durumu artık önemli bir konu hâline gelir. Sağlıklı olmak konusunda daha fazla endişe duyulur, çünkü bu dönemde artık fiziksel güç geriler ve bazı beklenen tıbbi rahatsızlıklar ortaya çıkmaya başlar. Orta yetişkinlikte en sık görülen rahatsızlıklar kalp damar hastalıkları, kanser ve kilo ile ilgili rahatsızlıklardır.

Orta yetişkinlik döneminde yaşanan fiziksel değişimler ile bozulmaya başlayan sağlık bireyler üzerinde farklı etkiler bırakabilir. Bazı kişiler bu değişimlerden çok fazla etkilenmezken bazı kişiler bu değişimler karşısında üzüntü, depresyon ve endişe duyabilirler. Bu nedenle bu değişimlere verilen tepkilerin iyi değerlendirilmesi gerekir.

Menopoz, kadınların doğurganlıklarını sağlayan adet döngülerinin sona ermesi anlamına gelir. Kadın hayatının ortalama olarak üçte biri menopoz döneminde geçer.

Orta yetişkinlik döneminde kadınlar menopozu yaşarlar. Âdet döngüsünün sona ermesi ile kadın vücudunda östrojen hormonu azalır ve bazı fiziksel yan etkiler ve aşırı duygusal tepkiler görülür. Yorgunluk, baş dönmesi, hızlı kalp ritmi ve sıcak basması bu yan etkilerdendir. Üretkenliği kaybetme ile gelişen olumsuz duygular görülebilir. Ayrıca menopozdan sonra cinsel yaşamın sona ereceği gibi yanlış inanışlar da kadınların psikolojisini etkilemektedir 

Orta yetişkinlik döneminde bilişsel gelişimi, bilişsel kaynakların azalmaya başlaması etkiler. Bilişsel kaynakların azalmaya başlaması da çoğunlukla gerilemeye başlayan fiziksel özelliklerin sonucudur.

Erikson’un psikososyal gelişim aşamalarından “üretkenliğe karşı durgunluk”, orta yetişkinlik döneminde duyuşsal ve sosyal gelişimi açıklar. Bu aşamada kişi kendi geleceğinden öte başka kişilerin geleceklerini önemsemeye başlar. Erikson’un üretkenlik anlayışı kişinin geride bırakacağı insanların hayatlarının sağlıklı olması konusunda yapılacaklardır.

Orta yetişkinlikte aile yaşam döngüsünün aşamaları;

• Ebeveyn olma ve çocuklu aile,
• Ergen bireye sahip aile ve

• Orta yaş döneminde aile aşamalarıdır.

Bu aşamada aile olmuş çift, yeni bir canlıya bakım veren kişiler hâline gelir. Ebeveyn rolleri ve sorumlulukları kazanılmaya başlanır. Ebeveyn ve eş rollerinde bazı çatışmalar görülebilir.

Ergen çocuğa sahip ebeveynlerin hem ailesel değerleri ve kuralları öğretmesi hem de çocuğa kendi kimliğini araştırabilmesi için özgür bir alan sağlaması gerekir. Bu durum ebeveyn rolleri ve sorumluluklarının da değişmesi anlamına gelmektedir.

Orta yetişkinlik döneminde kişi artık bir aileye sahiptir ve kendi neslinin devamı olan çocukları yetiştirme görevini tamamlamış kabul edilir. Çocukların yuvadan ayrılması ile bazı sorunlar ortaya çıkabilir.

Orta yetişkinlik döneminde kişinin artık fiziksel güçleri ve performansı gerilemeye başladığı için kişinin, fiziksel yapabilirlikten ziyade mantıksal ve akılsal yapabilirliklere daha fazla enerji aktarımı yapması gerekir.

Sosyal ve fiziksel açıdan kişinin orta yaş döneminde uyum sağlayabilmesi için yapması gereken değişimlerden biri de insan ilişkilerinde cinsellikten ziyade sosyalliğin ön plana alınmasıdır. Kişi artık stresle başa çıkmada kendine destek olacak arkadaş ve partnerleri, cinsel olarak yakınlık ve rekabet göstermesi gerekenlerden daha çok önemsemeye başlar.

Orta yaş döneminde kişinin ailesinden çocukların ayrılması, arkadaşlarının uzaklaşması veya taşınması ve eski ilgi alanlarının sona ermesi ile birlikte duygusal esneklik kazanılması önemli bir hâle gelir. Aksi takdirde tüm bu yaşam olayları kişiyi olumsuz etkileyebilir.

Bireyler, eylemleri yapma yöntemlerine çok bağlı ve yeni fikirlere karşı çok katı olmamak için çabalamalıdır. Zekâsal anlamda çok katı bir düşünüş şekline sahip olmak kişinin geçmişte yaşamasına ve eskiden verdiği yargılara aşırı bağlanmasına neden olur. Bu durumda orta yaşın getirdiği yeni zorluklar ve durumlara uyum güçleşir.

Bu dönemde insanların işlerinden daha fazla tatmin oldukları görülmüştür. Bunun nedeni yaş ilerledikçe daha fazla maaşa sahip olmak, daha yüksek pozisyonlara gelmek ve iş kaybı gibi endişelerin ortadan kalkmasıdır. Buna rağmen orta yetişkinlik dönemindeki kişilerde kariyer alanı değiştirmek gibi bir eğilim de görülmektedir 

Orta yaş krizi; güçlü bir değişim isteği ile güdülenen orta yaş (40-60 yaş) döneminde ortaya çıkan duygusal bir karmaşa dönemidir. Kavramın orjinali aslında erkeklerin yaşadığı bir kriz olarak kabul görmüştür. Orta yaş krizi aslında kadınların ve erkeklerin kendilerini yeniden değerlendirme ve yeniden tanımlama yolculuğunda yaşanan sorunlardır.

Orta yetişkinlik döneminde, artık kişinin kendi varlığına ve dünyaya anlam katma çabası sonlanmış görülür. İnanmayı seçtiği veya kendisine uyumlu gördüğü herhangi bir ruhsal veya dinî inanışı benimsemiş olan yetişkin, artık bu inanç sistemi ve toplumu içinde daha aktif rol oynamaya başlar.

1. Kendini kanıtlama
2. Kimliğini ortaya koyma
3. Kendi yaşamı üzerinde kontrolünü arttırma
4. Otoriteye karşı çıkma
5. Akranları tarafından kabul görme
6. Kaygı, engellenme, yetersizlik ve başarısızlıkla baş etme
7. Saygınlığı artırma
8. Büyüdüğünü hissetme
9. Sorunlardan uzaklaşma

Alkol ve madde kullanımı, fiziksel şiddet, saldırganlık, hırsızlık, çete kurma ve çetelere üye olma, silah taşıma, yalan söyleme, kurallara karşı koyma, evden ve okuldan kaçma, erken yaşta cinsel deneyim, ergen gebeliği, sigara kullanımı, antisosyal davranışlar, intihar gibi ergenin normal gelişimini engelleyen davranışlar yer almaktadır

• Heyecan arama davranışı,
• İsyankar davranış,
• Korkusuz davranışlar,
• Antisosyal davranışlardır.

a. Zayıf toplumsallaşma, olumlu davranışların çocuğa öğretilememesi, değerlerin kazandırılamaması, ebeveynler arasında olumsuz davranışların varlığı,
b. Çocuğun eğitim yaşamının ihmali, çocuğun yaşamını izlemekte başarısızlık,
c. Uygunsuz ve tutarsız disiplin uygulamalarının olması,
d. Çocuk ebeveyn ilişkisinde kalitenin ve bağlanmanın düşük olması, destekleyici olmayan soğuk
anne davranışı,
e. Aile içi çatışma, evlilik uyuşmazlığı, ev içi şiddet, istismar,
f. Çatışma yönetiminin zayıf olması, zayıf öfke kontrolü,
g. Ebeveynlerde fiziksel ve ruhsal sağlığın iyi olmaması, madde kullanımı, depresyon olması,
h. Göç sonucu kent yaşamına uyum sağlayamama, aile ve çocuğun kültürel olarak ayrışması ve uyumsuzluklar oluşmasıdır.

1. Kültürel ve sanatsal etkinlikler (Konferans, tiyatro, müzik, resim vb.)
2. Eğitim etkinlikleri (Örgün eğitim, kurslar vb.)
3. Meslek eğitimi etkinlikler, meslek kursları
4. Psikososyal etkinlikler (Öfke kontrol programı, bağımlılık programı vb.)
5. Spor etkinlikleri
6. Boş zamanları değerlendirme (bilgisayar, hobi, oyun, dans vb.)
7. Yaşam becerileri (sorun çözme, etkili karar verebilme,yardım arama becerileri, sosyal becerileri, etkili iletişim becerileri, direnme becerileri)
8. Bilgilendirici etkinlikler (İlk yardım, hukuk, istismardan korunma, riskli durumlar vb.)

• 15 yaş ve öncesinde, erken yaşta cinsel deneyim yaşamak
• Birden fazla cinsel partnere sahip olmak
•  Korunmasız cinsel deneyim yaşamak
•  Cinsel deneyim öncesinde veya deneyim sırasında alkol ve uyuşturucu madde kullanmak

• Öğrencinin akademik başarısını artırmak
• Cinsel tacize, şiddete ve zorbalığa engel olmak
•  Cinsel deneyim başlama yaşını geciktirmek
•  İstenmeyen hamilelik, HIV ve diğer cinsel yolla bulaşan hastalıkları azaltmak
•  İnsan cinselliği hakkında doğru ve bilimsel bilgiyi sağlamak
•  Gençlerin cinselliğe ilişkin değerlerini, tutumlarını ve anlayışlarını geliştirmeleri ve anlamaları için uygun fırsatlar sağlamak
• Gençlerin ilişkilerini ve kişilerarası becerilerini geliştirmelerine yardımcı olması
•  Gençlerin cinsel deneyimlerinde sorumluluklarını yerine getirmelerine yardımcı olmak, bunlar erken cinsel ilişkiye girme baskılarına karşı kendini koruma, doğum kontrolü ve diğer cinsel sağlık önlemlerinin kullanılmasını içerir.

• Ergene kendi bedenine ve başka kişilerin bedenine saygı duymayı öğretme
• Öz-güvenini artırma
• Karşı cinsle dengeli ilişkiler kurmayı öğretme
• Kendi bedenine karşı sorumluluklarını fark ettirme
• Cinsellikle ilgili yanlış bilgileri reddetme
• Baskılara direnmeyi öğretme, hayır diyebilme becerisi kazandırma
• Her türlü istismar durumlarına karşı koyma becerisi kazandırmak olarak sıralanır. 

Birinci düzeyde: Tüm çocuk ve ergenlerin suç içeren davranışlara yönelmesini engellemek için sağlıklı ve güvenli bir ortamda büyümesine odaklanmak, yeterli ve düzenli aile, eğitim, sağlık ve toplumsal koşulları hazırlamak.
2. İkinci düzeyde: Suça yönelme açısından risk altında olan çocuk ve ergenlerin belirlenmesi ve suça bulaşmalarının önlenmesi, eğer suça karıştı ise tekrar suç işlenmesinin engellenmesi için çalışmalar yapılması.
3. Üçüncü düzeyde: Suça karışmış ve suç eğilimi yüksek ergenlerin rehabilitasyonu ve tedavisini içeren çok yönlü bir çalışmayı
içermektedir.

Madde: Kötüye kullanım ve bağımlılığa yol açabilecek, değişik yollarla alınabilen, duygu durum, algılama, biliş ve diğer beyin işlevlerinde değişikliğe yol açan her türlü kimyasalı kapsamaktadır.
Madde kullanımı: Tütün, alkol, yasal ve yasal olmayan uyuşturucu maddeler ve reçeteli veya bazı yasal
ilaçların kullanılmasıdır. Madde kullanımının zarar verici bir boyuta ulaşması durumu ise madde bağımlılığı olarak adlandırılmaktadır.
Madde kötüye kullanımı: Yasal olmayan bir maddenin (örneğin: esrar) kullanılmasını ya da yasal olan bir maddenin (örneğin: alkol) zarar verici boyutta kullanılmasını ifade eder.
Bağımlılık: Bir maddenin amacı dışında ve o maddeye karşı gelişen tolerans sonucu, gittikçe artan miktarlarda alınması, kişinin yaşamında sorunlara neden olmasına rağmen kullanımının ısrarlı biçimde sürdürülmesi ve madde alımı azaltıldığında ya da bırakıldığında yoksunluk belirtilerinin ortaya çıkması ile karakterize bir tablodur.

Tolerans: Kişinin aynı miktarda madde almasına rağmen zaman içinde aynı etkiyi sağlayamaması, aynı etkiyi sağlayabilmek için kullandığı madde miktarını artırması ve çok yüksek miktarda alkol/ madde alarak istediği etkiyi sağlayabilmesi ya da aynı miktarda madde aldığında yoksunluk bulgularının ortaya çıkmasıdır.

Yoksunluk sendromu: çok fazla ve uzun süreli alkol/madde kullanımından sonra bunun azaltılmasına ya da bırakılmasına bağlı olarak ortaya çıkan bir sendromdur.

• Yüksek heyecan arayışı
  • Dürtüsel hareket etme
  • Psikolojik sıkıntı ve problemler
  • Duygusal dengeyi sağlamakta zorlanma
  • Akranlarının yaygın olarak kullandığı algısı ve akran etkisi
  • Madde kullanmanın az zararlı olduğuna yönelik algı
  • Merak
  • Madde kullanmanın zararlarına ilişkin düşük farkındalık düzeyi
  • Risk almanın yüksel olması
  • Model alma eğilimini yüksek olması
  • Arkadaş grubu baskısı, grubun dışında kalma hissi
  • Hayır diyememe
  • Gencin yaşadığı ve çözümlenmemiş travmalar ve kayıplar nedeniyle yaşadığı acıdan kaçış ve olumsuz başa çıkma çabaları

• Ağız kanseri,
  • Diş eti rahatsızlıkları, diş çürümeleri,
  • Beyne giden oksijeni azalttığı için beyin daralması ve felç,
  • Akciğer rahatsızlıkları, öksürük ve kanser,
  • Kalp krizi, damarların daralması ve kolesterol artışı,
  • Sindirim sistemi bozuklukları, ülser ve mide kanseri,
  • Hamile kadınların bebekleri sigaraya bağımlı doğarlar

• Kronik alkolizm
  • Fiziksel ve ruhsal bozukluklar
  • Kalp, karaciğer, böbrek, mide iltihapları vs.
  • Enfeksiyonlar
  • İktidarsızlık
  • Kanser
  • Alkol zehirlemesi
  • İntihar
  • Genç ölümleri
  • Cinayetler
  • Trafik kazalar

• Madde kullanmanın sağlık açısından riskleri ve madde kullanımının sıklığı ve yaygınlığı konularında bilgi sunulması yoluyla
  davranış değişikliğinin gerçekleşeceği varsayımına dayanan bilgi odaklı programlar.
• Duygusal eğitim olarak da adlandırılan ikinci yaklaşım, yetersiz kişisel-sosyal becerilere ve olumsuz benlik kavramına odaklanmaktadır.
• Sosyal norm yaklaşımında, madde kullanımına karşı direnme becerileri eğitimi sunulmaktadır.
• Son olarak bazı uygulamalarda bilgi odaklı, sosyal yeterlik ve sosyal etki yaklaşımlarının birlikte kullanıldığı görülmektedir. Bu yaklaşımda, okulun içinde ve dışında ebeveynler, akranlar ve daha geniş kitleler için uygulamalar yoluyla ve devlet politikaları dâhil olmak üzere daha geniş kapsamda bir değişim amaçlanır.

1. Reddetme becerileri

2. Akran baskısına direnebilme becerileri

3. Sosyal beceriler

4. Duyuşsal becerileri

5. Madde kullanımına ilişkin bilgi düzeyini arttırma

• Majör depresyon (bağımlılarda %30-50 oranında)
  • Anksiyete bozuklukları
  • Manik- depresif bozukluğu (İki uçlu duygu durum bozukluğu)
  • Sigara ve uyuşturucu bağımlılığı
  • Kişilik bozuklukları
  • Antisosyal davranışlar 

• Beynin çalışması yavaşlar
• Algı yavaşlaması ortaya çıkar
• Kendini dizginleyememe
• Dikkat kaybı
• Kontrolsüzlük
• Reflekslerin yavaşlaması
• Kaslara hakim olamama
• Sersemleme hissi
• Hareketlerde kontrolsüzlük
• Konuşma bozukluğu
• Çift görme, hafıza ve anlayış kaybı
• Ayakta duramama
• Bilinç kaybı, vücut fonksiyonlarının yavaşlaması ve ölüm

• Yetersiz ebeveyn ilgisi ya da çok aşırı ebeveyn baskısı
  • Katı aile yada okul disiplin anlayışı
  • Ebeveyn ve çocuk arasında iletişim ve anlayış eksikliği
  • Madde kullanımına karşı kurallar ve beklentilerin yetersiz tanımlanması, yetersiz ifade edilmesi ve bu konuda yeterli bilgi sahibi olunmaması
  • Aile çatışması, aile içi şiddet
  • Gencin alkol ve madde kullanımını destekleyen ebeveyn tutumu, ebeveyn alkolizmi veya madde kullanımı
  • Çocuk/ gencin cinsel, fiziksel ve duygusal istismar ve ihmali

• Empati kurmalı
• Etkin dinleme ve anlama
• Ergenin davranışlarını gözleme, yüz ifadesi ve vücut dilini anlamaya çalışma
• Duygu değişimlerine ve şiddetine süresine dönemlerine dikkat edilmesi gerekmektedir.
• Ebeveynlerin çocuklarıyla açık, duygularını anlamaya dönük ve güvenli iletişim kurabilmeleri gerekmektedir.
• Eleştirme, yargılama, suçlama ve akıl vermekten kaçınılmalıdır.
• Çocuğun ergenleşme sürecinde yaşadığı ruhsal değişimlerinde destekleyici, yol gösterici yaklaşımlarda bulunulmalı, ihmal ve şiddetten kaçınılmalıdır.
• Söyleyerek değil, örnek ve olumlu model olarak çocuklar eğitilmelidir

1. Öğretmenler okulda ergenlere, birey olarak saygı göstermeli, ergenin sorunları olduğunda rehberlik etmelidir.
2. Öğretmenler ergenlik dönemi gelişimi, sorunlar konusunda bilgilendirilmelidir.
3. Riskli davranışları tanıma ve önleme konusunda öğretmenlere eğitim verilmelidir.

4. Riskli davranışlar gösteren ergenlere okulda yeterli düzeyde rehberlik yapılması, farklı alanlara yönlendirilmesi, sorunlarını sağlıklı şekilde çözümlemesi için fırsatlar sunulmalıdır.
5. Ciddi düzeyde riskli davranışlar sergileyen ergenlere (madde kullanma, suça karışma, intihar) psikolojik destek sağlanması ve uzman desteği alınması için yönlendirilmesi gerekmektedir.
6. Okullarda etkili psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin olması en etkili önleyici güç olarak kullanılabilir