Fiziksel eylemler,  sözel davranışlar, anlamlı davranışlar, mekânsal İlişkiler ve konumlar, zamansal desenler, fiziksel nesneler ve sözel ve biçimsel kayıtlardır.

a. Değerlendirmenin konusu ve amaçlarının belirlenmesi
b. Gözlenecek çocukların, nesnelerin ve durumların tespit edilmesi
c. Gözlenmesi tasarlanan durumun gözlenebilir ölçütlerinin belirlenmesi

d. Gözlem ortamın (doğal veya yapay) seçilmesi

e. Gözlem biçiminin belirlenmesi

f. Eğer yapay ortamda gözlem gerçekleştirilecekse deney ortamının düzenlenmesi

g. Gerekiyorsa gözlenecek çocuklarla önceden iletişime geçilmesi ve gerekli yerlerden onayların alınması

Çocuklarla çalışırken kullanılabilecek farklı ölçme araç ve yöntemleri vardır. Bunlar arasında gözlemin de ayrı bir işlevi ve önemi vardır. Gözlem eğer iyi uygulanırsa oldukça güçlü ve anlamlı veriler sağlayan bir veri toplama yöntemidir. Ancak gözlem yönteminin tüm potansiyelinden yararlanabilmek için uzman ya da öğretmenlerin gözlem konusunda yetkin olması gerekir. Çünkü doğası gereği gözlem, bireysel görüşlerden etkilenebilir ve gözlem yoluyla elde edilen veriler gözlemcinin öznel (subjektif) yargıları sonucu yanlılık gösterebilir. Yanlı verilerle ulaşılan yanlı yargılar da çocukları yanlış tanımamıza neden olur ve dolayısıyla değerlendirme sonucu alacağımız kararları olumsuz yönde etkiler. O nedenle sizlerin çocukları tanırken gözlem yöntemini etkili biçimde kullanabilmeniz için gözlemin amaçlarını, işlevlerini ve farklı türlerini bilerek gözlem yapabilmek için gerekli becerilere sahip olmanız gerekmektedir. Çocuk gelişiminde gözlem, çocukların davranışları gerçekleşirken bu davranışları kaydetmek ve betimlemek amacıyla gerçekleştirilen veri toplama yöntemidir.

1. Çocukların öğrenme ve gelişim düzeyini belirleme: Çocukları tanımada gözlem yöntemini kullanmanın en temel amacı çocukların davranışları aracılığıyla öğrenme dü- zeylerini ya da herhangi bir aşamada gelişim düzeylerini belirlemektir.

Gözlem sonucunda ulaşılan değerlendirme sonuçları çocuklarla paylaşılmalı ve kendisini geliştirmek için neler yapabileceği çocuğa ya da velisine açıklanmalıdır. Gözlem sonunda mutlaka geri bildirim verilmelidir.

Genel olarak bireysel yargıların gözlem sürecini olumsuz etkilememesi için alınabilecek en etkili önlemin nesnel bir kodlama yapısı oluşturmak olduğu söylenebilir. Bu kodlama yapısıyla hangi davranışın nasıl sınıflandırılacağı önceden belirlenir ve gözlem sırasında farklı gözlemciler bile kullanılsa her çocuğun davranışı o davranışa uygun kategori altında sınıflandırılır.

1. Gözlem yönteminin temel ilkelerini kavramak.

2. Gözlem yapmak üzere hazırlanmak.

Gözlem yapmak üzere hazırlanırken hangi davranış ya da becerilerin gözleneceğine karar vermek, kimin gözlemci olacağına karar vermek, hangi öğrencilerin ne zaman gözleneceğine ilişkin bir örneklem planı yapmak ve gözlemcileri eğitmek gerekmektedir.

Her bir öğrenci ya da gruba geri bildirim vermek, öğrencilerin gözlem verilerini anlamasına yardımcı olmak, öğrencilerin kendi davranışlarına ilişkin öz değerlendirme yapmasına ve gelecekte neleri geliştirmeleri gerektiğine karar vermelerine yardımcı olmak.

Çocukların yaşamındaki önemli ve belirleyici olaylara yönelik yapılan gözlemleri betimlemek üzere tutulan kısa notlara Anekdot Kaydı denir. Anekdot kaydına konu olacak davranışları belirlerken daha önce gerçekleştirilen yapılandırılmış ya da yapılandırılmamış gözlemler göz önünde bulundurulmalıdır. Bu şekilde her bir çocuk için önemli olduğu düşünülen davranış belirlenebilir ve anekdot kaydı tutmaya başlanabilir. Anekdot kayıtları, farklı kaynaklarda olay kaydı ya da vak’a kaydı olarak da adlandırılabilmektedir.

İyi yapılandırılmış bir anekdot kaydı, doğrudan gözlenen bir olayın kısa, açık, anlaşılır ve yargı içermeyen betimlemelerinden oluşmalıdır. Anekdot kaydının ilk bölümünde yargı ya da değerlendirme belirten ifadeler kullanılmadan sadece gözlemlenen davranış nesnel biçimde tanımlanmalıdır. Davranış betimlendikten sonra anekdot kaydının ikinci bölümünde gözlemi yapan öğretmen ya da uzmanın yargı ve değerlendirmelerini içeren yorumlara ve önerilere yer verilmelidir. Ancak önemli ilkelerden biri sadece bir anekdot kaydına dayanarak yorum veya değerlendirmelere dayalı olarak çocuğun davranışı hakkında kararlar verilmemesidir. Özellikle çocuğun gelecek öğrenme etkinliklerinin planlanması için birden fazla anekdot kaydı ve diğer ölçme araçlarından elde edilen veriler bir araya getirilerek bu bilgilerin bileşiminden yararlanılmalıdır.

Gözlenen davranışın ne kadar ayrıntılı anlatılması gerektiğine ilişkin bir kural olmasa da bir anekdot kaydında mutlaka bulunması gereken temel ögeler şu şekilde sıralanabilir:

• Gözlenen çocuğun adı, soyadı, yaşı (yıl ve ay olarak) ve sınıfı
• Gözlemcinin adı, soyadı, görevi
• Gözlemin yapıldığı ortam ve bağlam (evcilik köşesinde grup etkinliği, blok köşesi, bahçe vb.)
• Gözlem tarihi ve zamanı (gün ve saat olarak)
• Gözlenen davranışın tanımı
• Gözlenen davranışa ilişkin yorum

Bir teknik olarak anekdot kayıtlarının, diğer tekniklere göre bazı üstünlükleri vardır.

• Kullanımı kolaydır. Herkes tarafından kullanılabilir.
• Ürüne değil sürece odaklanmayı sağlar.
• Kısa anekdot kayıtları dahi verimli olabilir.
• Hem öğretmen hem de yardımcı öğretmenler tarafından kullanılabilir.

• Aynı anda birden fazla çocuk gözlenerek notlar alınabilir.

• Öğretmen aynı anda gözlenen etkinliğe aktif olarak katılabilir.
• Gözlenen davranış, olaydan kısa bir süre sonra da kayıt edilebilir.
• Çocuğun gelişimindeki önemli aşamaların belgelenmesini sağlar.
• Çocuğun gelişimine ilişkin geçmişe dayalı karşılaştırmalar yapmaya olanak tanır.

• Velilerle ve okul yönetimiyle bilgi paylaşımına temel oluşturabilir.
• Resmî işlemlerde kanıt olarak kullanılabilir.
• Çocuk gelişimine uygun betimsel veriler sağlar.
• Portfolyonun önemli bir parçasını oluşturur.

Çocukları tanıma ve değerlendirmede sıklıkla kullanılan bir gözlemsel teknik olarak anekdot kayıtları, bazı sınırlılıklara da sahiptir. Bunlar;

Sistematik gözlem formları, anekdot kayıtlarına benzerlik gösteren ve çocuğun belirli bir alandaki gelişimini izlemek için önceden tasarlanmış planlı gözlem sonuçlarının tutulduğu değerlendirme araçlarıdır.

Anekdot kayıtlarının önceden planlanmasına gerek yoktur ve genellikle bir çocuğun gelişim aşamalarında belirleyici olabileceği düşünülen bir durumla karşılaşılınca kullanılır. Sistematik gözlem formu sistemli ve planlı bir çaba gerektirmektedir.

Gerçeklik ve doğrudan veri toplama olanağı sistematik gözlemi en geçerli değerlendirme araçlarından biri yapmaktadır.

• Olabildiğince nesnel olun. Çocuğa ilişkin ya da daha önceden tanınan kardeşlerine ilişkin görüşlerinizin gözlem sonuçlarını etkilemesine izin vermeyin.

• Gözlenen davranışlara ilişkin yorum ve değerlendirmelerinizi daha sonra yapın.

• Fark edilmeden gözleyin. Mümkün olduğunca, günlük sınıf rutinlerini bozmadan ve çocuklara fark ettirmeden gözlemi gerçekleştirmeye çalışın.

• Sadece bir çocuğa ya da bir davranışa odaklanın. Eğer gözleminizi etkileyecekse, diğer sorumluluklarınızı sınıftaki yardımcı öğretmenle paylaşın ve tüm dikkatinizi gözleme ayırın.

• Hem sözel hem de bedensel davranışları gözleyin. Gerekirse çocuğun söylediklerinden alıntıları gözlem formuna ekleyin. Sözlerin nasıl bir tonda ve vurguyla söylendiğini de not edebilirsiniz. Ayrıca jest, mimik ve beden duruşu gibi sözel olmayan bedensel davranışları da kaydedin.

• Gözlenecek etkinlik seçilirken ve planlanırken çocuğun bireysel ihtiyaçlarını ya da portfolyosunda yer alan diğer değerlendirme alanlarını göz önünde bulundurun. Dönem sonunda her bir çocuğun tüm gelişim alanlarına ilişkin değerlendirme ya- pabilmek için iyi bir örneklem yapılmış olmalıdır.

Gözlem sonuçlarını kaydetmeye yarayan örneklem almaya dayalı gözlemler tekniği, iki farklı biçimde gerçekleştirilebilir. Bunlar, zamana dayalı örneklem alma ve olaya dayalı örneklem alma olarak belirtilir.

Olaya dayalı örneklem alma, olay adı verilen daha önceden belirlenen davranışları gerçekleştiği anda gözleme ve kaydetme yöntemidir. Tüm davranışlar için kullanılabilse de bu yöntem genellikle sorun olduğu düşünülen davranışların incelenmesinde, nedenlerinin bulunmasında ve çözüm önerileri üretilmesinde kullanılır. Özellikle belirlenen davranış sadece belirli ortamlarda tekrarlanıyorsa zamana dayalı örneklem alma yerine olaya dayalı örneklem alma kullanılmalıdır.

Sorun olduğu düşünülen davranışın farklı boyutları gözlenebilir. 

• Sıklık: Olay hangi sıklıkla tekrarlanıyor
• Süre: Olay ne kadar sürüyor
• Nedenler: Olayın olası nedenleri
• Önem Derecesi: Olayın ne kadar ciddi ve önemli olduğu
• Tetikleyiciler: Olayı doğurduğu düşünülen ortam ya da davranışlar

Denetim listeleri önceden belirlenmiş beceri ve yeterliklere sahip olunup olunmadığını belirlemek için kullanılan araçlardır. Gözlemci, belirlenen davranışları gözleme fırsatı bulduktan sonra ya da gözlem sırasında denetim listesinde bulunan ifadeleri işaretler. Belirlenen becerileri değerlendirmek için hâlihazırda var olan akademik ya da profesyonel denetim listeleri kullanılabileceği gibi özel eğitsel ihtiyaçlar doğrultusunda yeni denetim listeleri de geliştirilebilir.

1. Öğretimi yönlendirmek için bilgi sağlar.

Derecelendirme ölçekleri, değerlendirilmek istenen beceri ya da özelliğin farklı düzeylerini belirlemek için kullanılan, gözleme dayalı araçlardır. Denetim listelerinde olduğu gibi, derecelendirme ölçeklerinde de gözlem sonuçları sayısal verilere dönüştürülebilir. Ancak, denetim listelerinden en temel farklılıkları, değerlendirilen beceri ya da özelliğin var olup olmamasını değil farklı düzeylerini belirlemeleridir. Okul öncesi eğitim ortamlarında çocukları, öğretmenleri, eğitim ortamlarını ya da öğretim programlarını değerlendirmek amacıyla derecelendirme ölçekleri kullanılabilir.

Değerlendirme tablosu (rubrik) bir davranış ya da ürünün farklı derecelerini betimsel olarak değerlendirmek amacıyla kullanılan gözleme dayalı bir araçtır. Okul öncesi eğitimde değerlendirme tabloları sınıftaki öğrenci performansını ya da ürünlerini değerlendirmek için kullanılabilir. Değerlendirme tablosu da derecelendirme ölçeğinde olduğu gibi farklı düzeyleri yansıtır. Ancak aralarındaki en temel fark düzeylerin sayısal olarak değil ayrıntılarıyla betimlenerek nitel bir biçimde belirtilmesidir.

Bir değerlendirme tablosunda bulunan iki temel öge;

(1) davranış ya da ürünün gözlendiği özellik

(2) bu özelliğin farklı derecelerini betimleyen tanımlayıcılardır