Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS), mekânsal veya
coğrafi koordinatlarla referanslandırılmış verilerle
çalışabilmek için tasarlanmış bir bilgi sistemidir. Başka bir
deyişle, CBS, hem mekânsal olarak referanslandırılmış
verilerle çalışılacak bir veritabanı sistemi, hem de bu
verilerle çalışmayı sağlayacak işlemler bütünüdür.

CBS, coğrafya, kartoğrafya, planlama, peyzaj
mimarlığı ve peyzaj planlama, bilgisayar, istatistik ve
matematik gibi bilim dallarından elde edilen bilgiler
üzerine kurulu bir sistem olarak mekâna ait karar verme
sürecinin şekillendirilmesinde önemli katkı sağlamıştır.

Farklı alan ve meslek disiplinlerinde CBS’nin
farklı tariflerinin olduğu görülmektedir. Bu tanımlar
arasındaki ortak nokta ise, CBS için mekânsal verinin
gerekliliği ve önemidir. Çünkü bu veriler haritalarla
ilişkilidir (mekân önemlidir).

Harita ölçeği temsili bir kesre dayanır. Bu kesirde
haritadaki mesafenin dünya üzerindeki aynı iki nokta
arasındaki mesafeye oranı verilir. CBS çalışmalarında
kullanılan harita ölçekleri genellikle 1/1.000.000 ile
1/1000 arasında değişir.

CBS ölçeksizdir, çünkü haritalar büyütülüp küçültülebilir
ve orijinal veriden çok daha değişik ölçeklerde basılabilir.
CBS ortamında haritaları kıyaslamak veya kenar
birleşimlerini yapmak için her iki haritanın da aynı ölçekte
ve kapsamda olması gereklidir.

Mekânsal düşünme biçiminin CBS ortamında
şekillenmesi sürecinde mekânsal veriler ve mekânsal
veritabanı birinci bileşen olarak ortaya çıkar.

CBS ortamında veriler bilgisayarın hafızasına
fiziksel veri yapısı (örneğin dosyalar ve klasörler) olarak
yerleştirilir. Dosyalar binary veya ASCII metinlere
yazılabilir. Binary metinlerin okunması daha hızlı olur ve
daha küçük bir dosyadır. ASCII kullanıcılar tarafından
okunup düzenlenebilir; ancak daha fazla yer kaplar. En
yaygın kullanılan şekliyle dosyalar veritabanı proje
dosyaları içinde saklanır.

CBS ortamında haritalarda geleneksel olarak ya
raster, ya da vektörler kullanılır. Bir CBS haritası, nokta,
çizgi, poligon ve hacim özelliklerinin ölçekli sayısal
temsilleridir. CBS raster ve vektör yapıları
yönetebilmektedir; ancak bunlardan sadece biri mekânsal
verinin dahili organizasyonunda kullanılır.

Flat dosya; sütun ve satırlarda tutulan sayı
matrislerinden meydana gelir. Hem mantıksal hem de
fiziksel veri modelleri zaman içinde oldukça gelişmiştir.
Veritabanı yönetim sistemleri (DBMS’ler); flat dosyaların
fiziksel dosyalarda tutulması ve yönetilebilmesi için
birçok değişik yöntemden faydalanmaktadır.

Raster veri modeli gridleri kullanır. Grid hücresi
bir birimdir veya bir tek özniteliği taşır. Her bir hücrenin,
kayıp bile olsa, bir değeri mutlaka vardır. Bir hücrede,
özniteliğe karşılık gelen bir rakam veya indeks değeri
tutulabilir. Hücrenin çözünürlüğü vardır; bu çözünürlük
yersel birimlerle hücre boyutu olarak ifade edilir. Raster
yapıdaki nokta ve çizgilerin bir hücrenin merkezine
yönelmesi gerekmektedir. Bu durumda, çizgiler
kalınlaşabilir; poligonlar ayrı ayrı kodlanmış kenarlara
sahip olabilir. Her bir hücrede sadece tek bir özellik yer
alabilir. Veri olarak, tüm hücrelerin olabilecek en yüksek
hücre değerini tutabilmesi gerekmektedir.

Grid veya raster harita, direkt olarak “dizi”
(array) adı verilen bilgisayar hafıza yapısının üzerine
programlanır. Gridler nokta, çizgi ve poligonları temsil
etmekte zayıftır; ancak yüzeyleri iyi temsil ederler. Gridler
sadece çok iyi lokalize olmuş topolojilerde verimlidir.
Taranan veya uzaktan algılanan veriler grid yapıdadır.
Gridlerde “karışık piksel sorunu” ortaya çıkabilir.
Gridlerde sıklıkla gereksiz veya kayıp verilerle
karşılaşılabilir.

Vektör veri modeli koordinatlarla tutulan
noktaları kullanır. Çizgiler ve poligonlar sıralı nokta
serilerinden meydana gelir. Çizgiler sıralı nokta dizilerine
yönelerek oluşur. Poligonlar noktalardan veya çizgilerden
meydana gelebilir. Vektörler topoloji bilgisini
saklayabilirler.

Arc/node modelinde poligonlar çizgilerden,
çizgiler ise noktalardan oluşur. Noktalar, çizgiler ve
poligonlar birbirleriyle ilişkilendirilerek kendi
dosyalarında saklanabilir. Topolojik vektör modeli çizgiyi
(arc) temel birim olarak kullanır. Alanlar (poligonlar)
arc’lardan meydana gelir.

Bir çizginin (arc) başlangıç ve bitiş noktasına
“node” denir. Çizgilerin birbirleriyle kesiştikleri noktalar
da “node” olarak adlandırılır.

CBS yazılımlarının temelinde vektörel bazda
çalışmayı esas alan topolojik veri yapısı yatmaktadır.
Topoloji ile hatalar otomatik olarak tespit edilip giderilebilir. Sayısallaştırılmış veya dışardan aktarılmış
veriler genellikle topolojik olarak temiz değildir. Bir CBS
yazılımı, birleşmemiş objeler arasında topoloji kurabilecek
özellikte olmalıdır. Topoloji sayesinde birbirine yakın
olan, temas etmesi gerekirken temas etmemiş objeler
yakalanır (snap). Topoloji ile çift sayısallaştırma
neticesinde oluşan parçalar (sliver) ve çakışmalar
temizlenir. Tamamlanmış topoloji ile harita çakıştırma
uygun şekilde gerçekleştirilebilir. Topoloji sayesinde
birçok CBS işlemi, nokta dosyalarına erişmeye gerek
kalmadan gerçekleştirilebilir.

Veritabanında öznitelikler (attribute) sütun,
kayıtlar (record) da satır olarak saklanır. Bir özniteliğin
tek bir kayda karşılık gelen içeriğine değer denir. Değer,
sayı veya metin olabilir.

CBS, mekânsal düşünmeyle ortaya çıkan,
algılanan, gözlemlenen veya ölçülen-hesaplanan mekânsal
verilerin coğrafi mekânın özellik modeline göre bilgisayar
ortamında modellenmesi esasına dayanmaktadır.

CBS bileşenleri;
• Veritabanı,
• Kayıtlar,
• Öznitelikler,
• Coğrafi bilgi
• Bilgiyi kullanmayı sağlayan araçtır.

Dünyanın modellenmesi sürecinde mekânsal
düşünme kapsamında basit coğrafi özellikler kullanılarak
daha karmaşık olanlarını oluşturmak mümkündür. Bu
özelliklerin nitelikleri şu şekilde sıralanabilir:
• Boyut
• Dağılım
• Pattern/desen
• Bitişiklik/temas
• Komşuluk
• Şekil
• Ölçek
• Yönelme/oryantasyon

Mc Harg’a göre yapılacak planlama
çalışmasında, eğer farklı verilerin değerlendirilmesi söz
konusu ise, insan duyuları ile en fazla beş katman ile
çalışılması halinde doğruya en yakın sonuç elde edilmesi
mümkün olabilecektir. Eğer katman sayısı beşin üzerine
çıkacak olursa, yapılan çalışmada doğruluk artan katman
sayısına bağlı olarak giderek azalacaktır. Katmanlama
mantığı, çevreye ilişkin verilerin değerlendirilmesinde ve
karar üretilmesi sürecinde Mc Harg tarafından ortaya
konulmuş olan ve CBS’nin çıkışında katmanlama ve farklı
katmanların üst üste çakıştırılması konusunda örnek aldığı
modeldir.

Birçok plancı geleneksel yöntemlerle harita
çakıştırma yöntemini planlama çalışmalarında
kullanmıştır. Harita çakıştırma ilk olarak Jacqueline
Tyrwhitt (1950)’in planlama konusundaki kitabında
yöntem olarak anlatılmıştır. McHarg, Design with Nature
adlı kitabında şeffaf haritaların çakıştırılmasıyla uygun
alan seçimlerinin yapılmasını örneklemiştir.

CBS’nin ortaya çıkışındaki temel taşlara
bakıldığında, haritacılık çalışmaları için kullanılmakla
birlikte, temelleri ilk kez 1950’li yıllarda Jacqueline
Tyrwhitt tarafından ortaya konulan harita mantığı üzerine
kurulmuş ve Mc Harg’ın yorumlarıyla anlamlandırılmıştır.
Coğrafi Bilgi Sistemlerinin akademik ortamda
gelişmesinde Carl Steinitz, Howard Fisher’in geliştirdiği
SYMAP yazılımı kullanarak, ilk Coğrafi Bilgi Sistemleri
örneklerinden birisi olan Orta Boston’un coğrafyası
üzerine çalışmıştır. Dünyada Coğrafi Bilgi Sistemlerinin
ortaya çıkmasında ve yaygınlaştırılmasında önemli rol
oynayan Jack Dangermond ise Coğrafi Bilgi Sistemleri
çalışmalarında peyzaj mimarlığı ve planlama konularının
önemli etkileri olmuştur.

Artan çevre ve kentsel sorunlar ve çözüm
yollarında teknolojinin getirdiği hız ve kolaylıklar, kent
planlama, bölge planlama, peyzaj planlama, altyapı
planlaması gibi fiziksel planlama çalışmalarında uzaktan
algılama ve CBS’nin kullanım alanlarını ortaya
çıkarmıştır;
• CBS’nin mevcut verinin daha etkin bir biçimde
kullanımının sağlaması,
• Uydu görüntüleri; topluluk halinde yaşayan
canlıların göç yollarının tespit edilmesini ve bitki
türlerinin varlığı, çeşitliliği ve sağlık şartları
hakkında bilgi sahibi olmamızı sağlar.
• CBS’nin çevresel değerlendirme çalışmalarında
büyük miktarlardaki veri ve kriterlerle
çalışabilme yeteneği,
• Uzaktan algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemlerini
birlikte kullanarak alan kullanım çalışmalarında
arazi değişiminin izlenmesi,
• CBS kullanarak, çöp depolama alanları, kentsel
gelişim alanları, koruma alanları vb. için, harita
çakıştırma analizleri ile uygun yer belirlemede
kullanımı. Uzaktan algılama çalışmaları ile bu
alanlara yönelik tercihleri etkileyebilecek
faktörleri belirleme,
• CBS sayesinde çevre etkileri için ileriye dönük
yapay simülasyonlar yapabilme,
• Bitki varlığı, orman alanları, endemik türler,
biyo-çeşitlilik, meralar, tarımsal kullanımlar vb.
alanlarda envanter oluşturma, izleme gibi
konularda önemli destekler sağlar.
• CBS uygulamaları sayesinde planlama
çalışmalarında kullanılabilecek uzunluk ve alan
ölçümü, harita üretimi yapılabilir.

Mekâna ilişkin fiziksel planlama çalışmalarında
CBS kullanımıyla;
• Mekânsal verilerin kolaylıkla toplanması ve
standart formatlarda düzenli saklanabilmesi,
• Hataların bilgisayar sistemi tarafından bulunması
ve düzeltilmesi,
• Verilerin kolaylıkla güncellenmesi, verilere
kolaylıkla ulaşılabilmesi ve gerektiğinde analiz
edilmesi,
• Farklı kişilerle elektronik ortamda paylaşılması,
verilen kararlarda hata payının son derece az
olması,
• Personel gereksiniminin azalması, verimlilik
artışı, amaç doğrultusunda gerekli analizlerin
yapılarak sonuç üretilebilmesi,
• Aynı haritayı birden fazla kullanıcının eşzamanlı
olarak kullanabilmesi,
• Haritaların tümünde değil çalışılacak kısmın
ayrılabilmesiyle, çalışmada işe yaramayan bilgi
yükünden kurtulunması,
• Mekâna ait yazınsal ve grafik veri üzerinden
sorgulama ve raporlama yapılabilmesi,
• Karar üretme ve karar verme sürecinin
hızlanması, karar verme sürecinde analiz araçları
yardımıyla gerekli analizlerin hızlı, doğru ve
etkin şekilde yapılması ve doğru kararlar
üretilmesi mümkün olabilmektedir.

Planlama çalışmalarında CBS sürecine
bakıldığında ele alınan sorunlar; çarpık kentleşme,
kontrolsüz sanayileşme, kirlilik, yaşam kalitesinde düşme
ve doğal kaynakların zarar görmesidir.

Planlama çalışmalarında CBS sürecine
bakıldığında, insanların etkileri; demografik değişim,
ekonomik kalkınma, teknolojik gelişim, kentleşme, doğal
kaynakların azalması ve çevre kirliliğidir.

Planlama çalışmalarının CBS sürecinde; uzaktan
algılama ile takip, doğal kaynakların envanteri, sosyal,
ekonomik, doğal verilerin toplanması, envanterin CBS ile
gerekli analizlerin ve değerlendirmelerin yapılması yer
almaktadır.

Haritaların CBS ortamında kullanılmak üzere
nasıl kodlandığını anlamak için kartoğrafya bilmek
gerekmektedir. Kartoğrafya; haritaların oluşturulması,
kullanımı ve haritacılık prensipleriyle ilgilenen bilim
dalıdır.

CBS ortamında gerekli verilerin girilmesi ile
gerçek dünyanın bilgisayar ortamında modellenmesi
sonucu gerçek dünyada sorulan sorulara yanıt alınabilir.
Bu modellemenin yapılabilmesi için CBS yazılımları;
• Veri depolama, işleme, sorgulama ve
güncelleme,
• Grafik görüntüleme ve görselleştirme,
• Koordinat sistemi,
• Verilerin yönetimi olanağı,
• Grafik ve yazınsal verilerin birbiriyle aynı
ortamda eşlenmesi,
• Verilerin analizi, mekânsal analizlerin
yapılabilmesi özelliklerine sahip olmalı,
• Harita projeksiyonları, koordinat sistemleri,
datumlar ve elipsoitler arasında dönüşüm
yapabilmeyi mümkün kılmalıdır.

Bu süreçte CBS, ne, neresi, kimin, nasıl, ne
kadar, kaç, ne zaman vb. sorulara yanıt alınabilmesi
amacıyla o bölgedeki tüm mekânsal verilerin aynı ortamda
modellemesini sağlayarak, karar vericilerin taşkın riskine
bağlı can ve mal kaybını en aza indirgeyebilecek plan ve
stratejilerin üretilmesi konusunda yapacağı çalışmalara
sağlıklı, etkin ve hızlı bir altlık oluşturulmasına yardımcı
olur. CBS karar verme sürecinde yapılacak analizler
yardımıyla doğru kararların hızlı şekilde verilmesini
sağlar.

Sferikal veya elipsoit dünya modelinin düz bir
kâğıt düzlemi üzerine yansıtılmasına harita projeksiyonu
denmektedir. Harita projeksiyonu düz bir yüzey üzerine
yapılabileceği gibi silindir veya koni gibi kesilmek
suretiyle düzleştirilmiş bir yüzeye de yapılabilir.

Projeksiyonlar dünyanın dönme eksenine paralel
(ekvatoryal), dönme eksenine 90 derece açıyla
(enlemesine-transverse) veya dönme eksenine herhangi bir
açı yapan (oblik) akslara göre oluşturulabilir.

Bir haritadaki şekil özelliklerini (dolayısıyla
açıyı) koruyan projeksiyona konformal projeksiyon denir.
Harita üzerinde alanı koruyan projeksiyonlara ise eşit alan
veya eşdeğer projeksiyon denir. Aynı anda düzlem
üzerindeki bir harita hem eşdeğer, hem de konformal
olamaz. Birçok projeksiyon bu ikisinin arasında kalan
projeksiyonlardır. Bu projeksiyonlarda alan, şekil ve
yönler distorsiyona uğramıştır ama bu distorsiyonlar
dengelidir.

CBS sistemleri yardımıyla analizler yapılmadan
önce bazı işlemler tamamlanmalıdır. Bunlar:
• Problemin tespit edilmesi,
• Problemin çözümünde kullanılacak yöntemin
belirlenmesi,
• Problemin çözümünde gerekli olan veri setlerinin
tespit edilmesi,
• Bu veri setleri için problemin çözümünde
kullanılabilecek uygun kriterlerin tespit edilmesi.

Mekânsal analizler genel olarak şu şekilde
gruplanabilir:
• Hidrolojik analizler (drenaj ağı tespit edilmesi, su
havzaları bulunması vb.),
• Topografik analizler (bakı, eğim, vb.), 3 boyutlu
analizler (görülebilirlik analizleri, görünürlük
analizi, görselleştirme vb.) gibi yüzey analizleri,
• Yoğunluk analizleri,
• Mekânsal istatistik analizleri,
• Komşuluk, yakınlık ve çakıştırma analizleri gibi
konuma bağlı konumsal analizler,
• Ağ analizleri vb.

Bu analizler, arazide iki nokta arasındaki düşey
mesafenin hesaplanması, eğim açısından en yüksek eğimli
ya da en düşük eğimli yerlerin tespit edilmesi, planimetrik
alanın ve yüzey alanının, hacmin hesaplanması, kazı dolgu
miktarı hesaplanması, alana ilişkin özelliklerin model
üzerinde gösterilmesi, görünürlük analizlerinin yapılması,
farklı açılardan alanın görselleştirilmesi, sanal olarak alan
üzerinde uçuş yapılması gibi işlemlerin yapılmasını
kapsar.

DEM (digital elevation model), sayısal yükseklik
modeli ve DTM (digital terrain model) sayısal arazi
modeli olarak karşılık bulmaktadır. Sayısal modeller ile
ilgili bir diğer önemli kavram ise TIN (Triangulated
irregular network)’dür. TIN’ler rastlantısal olarak sayısal
model üzerine konulmuş noktalardan yararlanılarak
oluşturulan üçgenlerle yaratılmış bir sayısal yükseklik
modelidir.

Yakınlık (proximity) analizi bir noktadan,
çizgiden ya da poligondan mesafelerin ölçümü olarak
tanımlanabilir. Yaygın olarak kullanılan şekli tampon
bölge (buffer) analizidir. Çizgilerden ve noktalardan belirli
bir mesafe dahilinde yapılabilir. Yakınlık analizi sadece
mesafeye bağlı olmak zorunda değildir. Aynı zamanda
zamana da bağlı olarak yapılabilir.

Konuma dayalı analizlerden tampon bölge
analizi, bir akarsu, noktasal bir kaynağa bağlı etki alanı ve
yola yakınlık, nehir, bir su kaynağı, arkeolojik veya doğal
sit gibi korunması gereken bir alana ilişkin koruma zonları
oluşturulması vb. gibi bir kriter ya da etki alanı olan bir
kaynağın etki alanının saptanması için yararlanılabilir.
Tampon bölge analizi ayrıca belli bir noktadan belli bir
alanı kapsayacak şekilde dağılım gösteren dalgalar gibi
verilerinin kapsama alanını göstermek için de
kullanılabilir. Ayrıca tampon bölge analizinden
yararlanarak noktasal kaynaktan yayılan bir sızıntının
nereleri etkileyebileceğini belirlemek mümkün olabilir.
Örnekleri farklılaştırmak ve çeşitlendirmek mümkündür.
Tampon bölge analizine bağlı olarak kimi zaman
uygunluk derecelendirmesi de yapılmaktadır.

Ağ analizleri, çizgi tabanlı coğrafi elemanların
modellenmesi, bunlara ilişkin kararların üretilmesinde
karar vermeye yönelik sonuç çıkarmaya yarayan konumsal
analizlerdendir.

Ağ analizleri, özellikle kentsel kullanımlara
yönelik yollar, servis ve hizmet alanlarının belirlenmesi,
en kısa yol analizleri rota belirleme, belirli bir noktaya
yönlendirme, acil durum araçlarının yönlendirilmesi ve en
kısa zamanda hedefe ulaştırılması, ulaşılabilirlik analizi,
adres belirleme, kaynak tahsisi, seyahat zamanı belirleme,
kentsel altyapı tesislerinin yönetilmesi vb. gibi Kent Bilgi
Sistemi uygulamalarında yaygın olarak kullanılmaktadır.

En kısa yol analizi, belli bir noktadan diğer bir
noktaya en kısa ve en uygun yoldan ulaşmayı sağlaması
nedeniyle, itfaiye, ambulans, kolluk güçlerinin olay yerine
intikali hizmetleri gibi hizmetler için son derece hayati
önem kazanır.

Yollara ilişkin ağ analizlerinin yapılabilmesi için
analize bağlı olarak sokaklardaki trafik lambalarının
yerleri ve kırmızı yanma periyotları, tek yönlü yollar, yol
tipi, yoldaki maksimum hız limiti, bina numaraları, alt-üst
geçiş bağlantıları, sola-sağa dönülmeyen sokaklar vb.
veriler girilmelidir.

Coğrafi bilgiye ilişkin özellikler hacim, boyutsallık, sürekliliktir.

Bilgi, listeler, sayılar, tablolar, metinler, resimler, haritalar veya indeksler olarak organize edilebilir.

CBS’de gerçek dünyaya ait elemanlar nokta, çizgi ya da poligonlarla temsil edilirler.

Coğrafi koordinatlar Dünya’nın enlem ve boylamlarıdır. Bunlar, kuzey ve güney yönlerinde 90’ar derecelik enlemler ve doğu ve batı yönlerinde 180’er derecelik boylamlardan meydana gelmektedir.

CBS’nin kullanım alanları:

• CBS’nin mevcut verinin daha etkin bir biçimde kullanımının sağlaması,
• Uydu görüntüleri; topluluk halinde yaşayan canlıların göç yollarının tespit edilmesini ve bitki türlerinin varlığı, çeşitliliği ve sağlık şartları hakkında bilgi sahibi olmamızı sağlar. Böylece doğa koruma alanlarında yaban hayatı ve bitkisel ortamın devamlılığının incelenmesi sağlanabilir. Bu ekosistemde bulunan doğal düzenleme güçlerinin saptanması, korunması ve bakımı kapsamında önemlidir.
• CBS’nin çevresel değerlendirme çalışmalarında büyük miktarlardaki veri ve kriterlerle çalışabilme yeteneği,
• Uzaktan algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemlerini birlikte kullanarak alan kullanım çalışmalarında arazi değişiminin izlenmesi,
• CBS kullanarak, çöp depolama alanları, kentsel gelişim alanları, koruma alanları vb. için, harita çakıştırma analizleri ile uygun yer belirlemede kullanımı. Uzaktan algılama çalışmaları ile bu alanlara yönelik tercihleri etkileyebilecek faktörleri belirleme,
• CBS sayesinde çevre etkileri için ileriye dönük yapay simülasyonlar yapabilme,
• Bitki varlığı, orman alanları, endemik türler, biyo-çeşitlilik, meralar, tarımsal kullanımlar vb. alanlarda envanter oluşturma, izleme gibi konularda önemli destekler sağlar.
• CBS uygulamaları sayesinde planlama çalışmalarında kullanılabilecek uzunluk ve alan ölçümü, harita üretimi yapılabilir.

CBS yardımıyla bilgisayar ortamına aktarılmış veriler üzerinden ne, hangi, kimin, nasıl, neresi, nerede vb. soruların sorulması ve bunlara ilişkin yanıtların hem
ilgili yazınsal veri tablosundan ulaşılabilmesi hem de bu yanıtların harita üzerinde işaretlenmesi olası hale gelmektedir.

Mekânsal analizler genel olarak şu şekilde gruplanabilir:
• Hidrolojik analizler (drenaj ağı tespit edilmesi, su havzaları bulunması vb.),
• Topografik analizler (bakı, eğim, vb.), 3 boyutlu analizler (görülebilirlik analizleri, görünürlük analizi, görselleştirme vb.) gibi yüzey analizleri (surface analysis),
• Yoğunluk analizleri,
• Mekânsal istatistik analizleri,
• Komşuluk, yakınlık ve çakıştırma analizleri gibi konuma bağlı konumsal analizler (spatial analysis)
• Ağ analizleri (network analysis) vb.

CBS’de yer alan 3 boyutlu analizler ya da yüzey analizleri, arazide iki nokta arasındaki düşey mesafenin hesaplanması, eğim açısından en yüksek eğimli ya da en düşük eğimli yerlerin tespit edilmesi, planimetrik alanın ve yüzey alanının, hacmin hesaplanması, kazı dolgu miktarı hesaplanması, alana ilişkin özelliklerin model üzerinde gösterilmesi, görünürlük analizlerinin yapılması, farklı açılardan alanın görselleştirilmesi, sanal olarak alan üzerinde uçuş yapılması gibi işlemlerin yapılmasını kapsar.

Yakınlık (proximity) analizi bir noktadan, çizgiden ya da poligondan mesafelerin ölçümü olarak tanımlanabilir. 

Ağ analizleri, özellikle kentsel kullanımlara yönelik yollar, servis ve hizmet alanlarının belirlenmesi, en kısa yol analizleri rota belirleme, belirli bir noktaya yönlendirme, acil durum araçlarının yönlendirilmesi ve en kısa zamanda hedefe ulaştırılması, ulaşılabilirlik analizi, adres belirleme, kaynak tahsisi, seyahat
zamanı belirleme, kentsel altyapı tesislerinin yönetilmesi vb. gibi Kent Bilgi Sistemi uygulamalarında yaygın olarak kullanılan, vektör tabanlı coğrafi veriler ile
gerçekleştirilen analiz türlerinden biridir.

CBS, mekânsal verilerin bölgesel analiz ve sentezini sağlayan teleskop, mikroskop, bilgisayar ve kopyalama makinesi gibi donanımların tamamıdır.

CBS’nin ortaya çıkmasında mekânsal düşünme ve bu düşünme şekli dâhilinde karar üreten meslek disiplinlerine ilişkin sorunların çözümü önemli rol oynamıştır.

Harita ölçeği temsili bir kesre dayanır.

Raster veri modeli gridleri kullanır.

Vektör veri modeli koordinatlarla tutulan noktaları kullanır.

Veritabanında öznitelikler (attribute) sütun, kayıtlar (record) da satır olarak saklanır.

CBS, verilerin yönetiminde kartografik özelliklerden faydalanır.

CBS analizlerinin ve tanımlamaların birçoğu coğrafi özelliklerin niteliklerinin sorulması ve bu nitelikler arasındaki ilişkilerin belirlenmesi şeklinde meydana gelir.

CBS’nin kökleri tematik haritalamaya dayanmaktadır.

Kartoğrafya; haritaların oluşturulması, kullanımı ve haritacılık prensipleriyle ilgilenen bilim dalıdır.