CBS’de başarılı bir uygulama
gerçekleştirebilmek için aşağıdaki unsurlara dikkat etmek
gerekir:
• CBS teknolojisini iyi anlamak,
• Doğru verileri seçmek,
• Doğru yöntemi seçmek,
• Doğru yazılımı ve donanımı seçmek,
• Doğru personeli seçmek.

Mekânsal veri Dünya üzerindeki doğal ve insan
yapımı özellikler ile sınırların coğrafi konumlarını ve
karakteristiklerini tanımlayan bilgileri içeren veridir.

İlgili sorular şöyle sıralanabilir:
• Gerçekleştireceğim projenin amaç ve hedefleri
nelerdir?
• Bu proje ile hangi sonuçları elde etmeyi
arzuluyorum?
• Hedeflerime ne kadar zamanda ulaşmayı
düşünüyorum, işin tamamı hangi sürelerde
tamamlanabilir?
• Bu projeyi yürütürken, başlangıçtan sonuçlara
ulaşana kadar tüm aşamalarda kullanabileceğim
bütçem nedir?
• Proje amaç ve hedeflerine, bütçeye ve verilerin
niteliğine/niceliğine uygun olarak
kullanabileceğim en etkin ve doğru yöntem,
donanım ve CBS yazılımı hangisidir?
• İnsan kaynağım bu yöntem, yazılım ve donanımı
kullanabilecek yeterlilikte midir?
• Çalışmam için en yüksek faydayı sağlayacak ve
amacıma hizmet edecek veri grupları
hangileridir?
• Verilerimi nasıl temin edebilirim?
• Verilerimi en uygun şekilde nasıl saklayabilirim,
yönetebilirim ve analiz edebilirim?
• Hangi yöntemleri izlemem ve hangi analizleri
yapmam proje hedeflerime beni en hızlı ve doğru
şekilde götürür?
• Elde ettiğim sonuçların doğruluğu ve
hassasiyetini nasıl kontrol edebilirim?
• Sonuçların doğruluğunu ölçerken arazi çalışması
yapmam gerekir mi?
• Elde ettiğim sonuçlar gerektiğinde
güncellenebilir mi?
• Sonuçları paylaşacağım gruplar kimlerdir ve bu
sonuçları en etkin şekilde nasıl sunabilirim?

Proje yürütücüsü, bir projenin başından sonuna
kadar gerekli tüm aşamalarının, proje amaç ve hedeflere
uygun olarak yapılandırılması ve yürütülmesini temin
etme sorumluluğu taşıyan kişidir.

Veri tabanı bilgisayar ortamında sistematik
olarak saklanan ve birbirleri arasında ilişki kurulacak
şekilde yapılandırılmış veriler topluluğudur. Bu verilere
gerektiğinde kolay erişim sağlanmalı, güncelleme,
değiştirme ve taşıma gibi işlemler yapılabilmelidir

Bir CBS projesi tasarımındaki ana başlıklar şöyle
sıralanabilir:
• Proje amaç ve hedeflerinin belirlenmesi,
• Mevcut ve oluşturulması gereken verilerin
belirlenmesi,
• Uygun yöntem, donanım ve yazılım çözümlerinin
belirlenmesi,
• Veri tabanı tasarımı,
• Analiz sonuçları ve sonuçların doğruluğunun
değerlendirilmesi,
• Sonuçların sunumu.

Amaç ve hedefler; varılmak istenen noktayı
belirleyen ve o noktaya ulaşırken en uygun rotanın
çizilmesinin yolunu gösteren itici güçlerdir; proje ile elde
edilmek istenen sonuçların kapsamını tarif eden
bildirimlerdir. Tanım olarak bakıldığında amaç; genel
olarak elde edilmek istenen sonucu anlatan ve proje ile
ulaşılmak istenen genel kapsamı ortaya koyan ifadedir.
Çoğunlukla bir projede tek bir amaç olur. Hedefler, amaç
belirlendikten sonra o amacın yerine getirilmesini
sağlamak üzere oluşturulan spesifik, gerçekçi, ulaşılabilir
ve somut anlatımlardır.

Hedeflerin ölçülebilir olması, gerektiğinde
değerlendirme ve iyileştirilmelerin yapılmasında da
önemli bir rol oynamaktadır. Hedefler somut
olduklarından dolayı ölçülebilmeleri amaca göre daha
kolaydır.

Çevre, canlıların yaşamları boyunca diğer canlı
ve cansız varlıklarla etkileşim halinde oldukları
ortamlardır.

İnsanların eylemleri ve doğal yollardan meydana
gelmiş çevreler şöyle gruplandırılır:
• Canlı varlıkların meydana getirdiği biyolojik
çevre
• Cansız varlıkların meydana getirdiği fiziksel
çevre
• Toplumların kültürleri ve bu kültürle meydana
gelen tüm unsurları barındıran kültürel çevre,
• İnsanların yaşam biçimi, ilişkileri ve bunlardan
kaynaklanan olguları içeren sosyal çevre
• Ekonomik durum, endüstriyel yapı, gelir düzeyi
ve gelir dağılımı gibi faktörlerle ortaya çıkan
ekonomik çevre

Çevreden elde edilen mekânsal veriler şöyle
sıralanbilir:
• Nüfus, yaş, cinsiyet, eğitim durumu, gelir
dağılımı, evlilik, doğum ve ölüm oranları, göç vb.
konuları içeren demografik veriler,
• Ülke, bölge, şehir, habitatlar, kıyı hatları, sit
bölgeleri vb. doğal, idari ve siyasi alanları
gösteren sınır verileri,
• İmar durumlarını gösteren veriler,
• Mevcut alan kullanım verileri,
• Ulaşım verileri,
• Altyapı (elektrik, su, atık su, yağmur suyu,
doğalgaz, telefon, internet vb. şebekeler) verileri,
• Doğal afet zonlarına (deprem, sel, heyelan, çığ
vb.) ilişkin veriler,
• Gürültü dağılımını gösteren veriler,
• Hava kirliliği dağılımını gösteren veriler,
• Bitki ve hayvan varlığını ve yayılımını gösteren
veriler,
• Her türlü yüzey şekillerini içeren topoğrafik
veriler,
• Hidrolojik veriler,
• Toprak verileri,
• Jeolojik veriler,
• Klimatolojik veriler,
• Maden verileri.

Gerçek dünyaya ait doğal veya insan yapımı
özellikleri ve bilgileri, şekiller veya geometriler vasıtasıyla
grafik olarak temsil eden verilerdir. CBS ortamında nokta,
çizgi ve poligon ile bunların çeşitli birleşimler, olarak
ifade edilen grafik veriler, dünya üzerindeki gerçek
özelliklerin farklı geometrik şekillerle düzenlenebilmesini
sağlarlar.

Grafik verilerle ilişkilendirilebilen ve bu verilere
ait tanımsal bilgileri içeren verilerdir. Örneğin CBS
ortamında poligon olarak gösterilen bir binaya ait yapım
yılı, kat adedi, ikamet eden bilgileri vb. söz konusu grafik
veri ile ilişkilendirilen öznitelik verileridir.

Her biri eşit büyüklükteki piksellerden meydana
gelen ve her pikselde ayrı bir öznitelik bilgisinin tutulduğu
veri tipidir. Piksel boyutları ne kadar küçülürse verinin
çözünürlüğü ve içerdiği detaylar da o kadar artar.
Taranmış haritalar, fotoğraflar raster veri tipine örnektir.

Coğrafi özellikleri temel olarak nokta, çizgi ve
poligon olarak temsil eden verilerdir. Çizilmiş haritalar
vektör veri tipine örnektir.

Enterpolasyon, temel olarak, bilinen iki değeri
kullanarak bilinmeyen üçüncü bir değeri hesaplama
yöntemidir. Mekânsal enterpolasyon ise, bir veri topluluğu
içindeki mekânsal örüntülerin kullanılarak belirli bir alan
için tahminlerin yapılması esasına dayanır. Mekânsal
enterpolasyon, birbirine yakın noktaların benzer
öznitelikler taşıdığı fikrinden hareketle gerçekleştirilir.

Bir harita yapmak için, mekânsal veri toplama
işleminden, toplanan bu bilgileri işleme, grafik hale
getirme ve harita basımına uygun olarak yapılandırmaya
kadar tüm aşamalardaki çalışmaları içeren bilim ve sanat
dalıdır.

Dünyanın şekli ve ölçüleriyle ilgilenen bilim
dalıdır. Yerçekimi ve dünyanın dönüşü, kutupların
durumu, zamana bağlı olarak farklılık gösteren olaylar vb.
jeodezinin inceleme konularıdır.

İlgili örnek sorular şöyle sıralanabilir:
• Amacıma yönelik olarak elde etmek istediğim
sonuçlara/bilgiye ulaşmak için kullanabileceğim
çalışma alanına ait mevcut veriler nelerdir ve
hangi formdadır?
• Mevcut verileri kullanılarak elde edebileceğim
yeni veriler var mıdır?
• Kullanacağım haritaların ölçeği ne olmalıdır?
• Verileri hangi yöntemlerle ve hangi formatta
temin etmem gerekir?
• Verileri dönüştürmem gerekir mi? Gerekirse
hangi formatlara dönüştürmem gerekir?

Başlıca veri kaynakları şöyle sıralanabilir:
• Hava fotoğrafları,
• Uydu fotoğrafları,
• Hazır sayısal veriler,
• İnternet,
• Veri dönüştürme,
• Sayısallaştırma,
• Lazer tarayıcılar,
• GPS,
• Arazi ölçümleri,
• Basılı harita ve kayıtlar.

Başlıca veri temin etme yöntemleri şöyle
sıralanabilir:
• Mevcut sayısal verilerin temini ve
dönüştürülmesi,
• Tarama,
• Sayısallaştırma,
• Arazi ölçümleri,
• GPS,
• Uzaktan algılama.

Raster formattaki verilerin vektör formattaki
veriye dönüştürülmesi işlemidir.

Raster veya vektör verilerdeki geometrik
bozukları giderme ve gerçek dünya koordinatlarına uygun
olarak olarak düzeltme işlemidir.

Yatay ve düşey düzlemlerdeki açıların ölçmesi
suretiyle mesafe ve boyut bilgisi elde etmeye yarayan
hassas bir optik ölçüm aletidir.

Elektromanyetik radyasyonun gücünü ölçen bir
alettir. Elektromanyetik spektrumdaki farklı dalga
boylarının gücünü ölçen radyometreler bulunmaktadır.

Yaygın kullanılan analiz yöntemleri şöyle
sıralanabilir:
• Sorgulama,
• Çakıştırma,
• Yakınlık analizi,
• Ağ analizi,
• Sayısal arazi analizi
• Grid analizi,
• İstatiksel analizler.

İlgili temel faktörler şöyle sıralanabilir:
• CBS projesinin amaç ve hedeflerine uygun olarak
seçilmelidir.
• CBS projesinde kullanılacak raster ve vektör
verilerin girişine, saklanabilmesine,
yönetilebilmesine, mekânsal ve istatistiksel
olarak analiz edilmesine, görüntülenmesine ve
sunumların yapılmasına uygun olmalıdır. Raster
ve vektör verilerle aynı anda çalışılabilmesine
imkân tanımalıdır.
• Hem verimli, hem de ekonomik bir
konfigürasyon ve bunlara uygun yazılım
seçilmelidir.
• Yazılımda uygun bir veri tabanı yönetim sistemi
bulunmalıdır.
• Kullanıcıların ihtiyaçlarına cevap verebilir
yeterlilikte ve sayıda olmalıdır.
• Projenin yürütüleceği ortam (masaüstü, mobil
vb.) ve uygulamalara uygun olarak seçilmeli ve
birbirleriyle kolay entegre edilebilir olmalıdır.
• Yazılımın gerektirdiği sistem ihtiyaçları ile
donanım ve ağ altyapısı örtüşmelidir.
• Yazılım menüleri kolay anlaşılır, geliştirilebilir
ve arzu edilen sunumları sağlayabilir olmalıdır.
Donanım altyapısı bu sunumların hızlı ve kolay
biçimde yapılabilmesini sağlayacak desteği
vermelidir.
• Hem donanım, hem de yazılım çözümleri için
gerektiğinde kolay ve kaliteli teknik destek
alınabilmeli, bakım hizmetleri kolay
yapılabilmelidir.
• Yazılım çözümü veri kaynaklarının ihtiyaç
halinde ortak başka formatlarda kullanılabilmesi,
saklanabilmesine ve farklı ortamlardan ve
formatlardaki verilerin kullanımına olanak
sağlamalıdır.
• Yazılım çözümü, farklı koordinat sistemlerini
tanımalı ve dönüşüm yapabilmelidir.
• Yazılım, yeni uygulamaların geliştirilmesine
imkân veren çözümler sunmalıdır.

Multispektral görüntü, çok sayıdaki farklı
spektral bandlardan aynı anda elde edilen görüntüdür.

En yaygın kullanılan CBS yazılımları şunlardır:
• ArcView,
• ArcEditor,
• ArcInfo,
• ArcSDE,
• MapInfo Professional,
• MapBasic,
• MapX,
• Microstation GeoGraphics,
• AutoCAD MAP,
• GeoMedia Professional,
• Global Mapper,
• SmallWorld,
• IDRISI Taiga,
• GRASS,
• CARIS,
• NETCAD,
• EGHAS.

İyi tasarlanmış bir veri tabanı şu özelliklere sahip
olmalıdır:
• Projenin amacı ve hedeflerini karşılıyor
olmalıdır. Projeden elde edilecek sonuçları
faydaya dönüştürülmesini sağlayacak
performansı gösterebilmelidir.
• Projede kullanılacak verilere uygun olarak
tasarlanmış olmalı; gerekli tüm verileri içermeli;
gereksiz verilerle işgal edilmemelidir.
• Veriler arasındaki ilişkiyi doğru ve etkin olarak
kurmalı, farklı veri formlarını aynı anda
saklayabilmelidir.
• Coğrafi özellikleri uygun şekilde sunmalı,
kodlamalı ve düzenlemelidir.
• Farklı kullanıcıların aynı verilere erişebilmesini
sağlayacak şekilde düzenlenmiş olmalıdır.
• Verinin kullanıldığı uygulamalarla veri
bakımının yapıldığı uygulamaları birbirinden
ayırt etmelidir.

CBS ortamında gerçekleştirilen çalışmaların
doğruluğu ve sonuçların hassasiyeti önemli bir konudur.
Ortaya çıkan sonuç ürünlerindeki doğruluk ve hassasiyet,
proje kapsamında temin edilen ve kullanılan verilerin
doğruluk ve hassasiyeti ile ilişkilidir. Veri kaynaklarından
ortaya çıkacak hatalar kadar, CBS yazılımının özellikleri,
veri tabanının kalitesi, kullanıcıların becerileri vb. CBS
ortamı uygulamalarından kaynaklanacak belirli doğruluk
ve hassasiyet değerleri söz konusudur. Ayrıca farklı
verilerin entegrasyonu sırasında yine bu doğruluk ve
hassasiyet oranlarının ölçülü şekilde dengelenmesi
gerekir.

CBS ortamındaki veriler temel olarak dört farklı
şekilde sunulmaktadır:
• Nokta, çizgi ve poligon geometrilerden oluşan ve
CBS’deki özellikleri (yollar, binalar, nehirler,
tesviye eğrileri vb.) temsil eden vektör veriler,
• Görüntüler, gridli yapıdaki tematik veriler ve
yüzeyleri temsil eden raster veriler,
• Yüzey özelliklerinin (yamaçlar, nehirler, tepeler,
vadiler vb.) temsiliyetinde kullanılan TIN’ler
(triangulated irregular network),
• Adres ve konum bilgileri gibi grafik olmayan
verilerden oluşan sözel veriler.

Mekansal veri, dünya üzerindeki doğal ve insan yapımı özellikler ile sınırların coğrafi konumlarını ve karakteristiklerini tanımlayan bilgileri içeren veridir.

• Gerçekleştireceğim projenin amaç ve hedef­leri nelerdir?
• Bu proje ile hangi sonuçları elde etmeyi arzuluyorum?
• Hedef­lerime ne kadar zamanda ulaşmayı düşünüyorum, işin tamamı hangi sürelerde tamamlanabilir? soruları, proje yürütücüsünün sorması gereken sorulardan üç tanesidir.

Proje yürütücüsü, bir projenin başından sonuna kadar gerekli tüm aşamalarının, proje amaç ve hedeflere uygun olarak yapılandırılması ve yürütülmesini temin etme sorumluluğu taşıyan kişidir.

CBS projesi tasarımına yönelik ana başlıkları aşağıdaki gibi özetlemek mümkündür:
• Proje amaç ve hedef­lerinin belirlenmesi,
• Mevcut ve oluşturulması gereken verilerin belirlenmesi,
• Uygun yöntem, donanım ve yazılım çözümlerinin belirlenmesi,
• Veritabanı tasarımı,
• Analiz sonuçları ve sonuçların doğruluğunun değerlendirilmesi,
• Sonuçların sunumu.

Veritabanı, bilgisayar ortamında sistematik olarak saklanan ve birbirleri arasında ilişki kurulacak şekilde yapılandırılmış veriler topluluğudur. Bu verilere gerektiğinde kolay erişim sağlanmalı, güncelleme, değiştirme ve taşıma gibi
işlemler yapılabilmelidir.

İyi ve başarılı biçimde tasarlanmış herhangi bir proje, plan veya programın
birinci aşamasında; amaç ve hedef­ler açık olarak belirlenmeli ve ilgili tüm paydaşların anlayacağı şekilde ortaya konmalıdır.

Amaç; genel olarak elde edilmek istenen sonucu anlatan ve proje ile ulaşılmak
istenen genel kapsamı ortaya koyan ifadedir. Çoğunlukla bir projede tek bir amaç olur. Hedef­ler, amaç belirlendikten sonra o amacın yerine getirilmesini sağlamak üzere oluşturulan spesifik, gerçekçi, ulaşılabilir ve somut anlatımlardır. Hedef­lerin süre belirtmesi işin daha iyi planlanması ve yönetilmesinde önemlidir. Genelde birden fazla hedef olur. Hedef­lerin ölçülebilir olması, gerektiğinde değerlendirme ve iyileştirilmelerin yapılmasında da önemli bir rol oynamaktadır.

• Canlı varlıkların meydana getirdiği biyolojik çevre,
• Cansız varlıkların meydana getirdiği fiziksel çevre,
• Toplumların kültürleri ve bu kültürle meydana gelen tüm unsurları barındıran kültürel çevre,
• İnsanların yaşam biçimi, ilişkileri ve bunlardan kaynaklanan olguları içeren sosyal çevre,
• Ekonomik durum, endüstriyel yapı, gelir düzeyi ve gelir dağılımı gibi faktörlerle ortaya çıkan ekomomik çevre CBS teknolojisini etkileyen çevresel etmenlerdir.

Grafik veri, gerçek dünyaya ait doğal veya insan yapımı özellikleri ve bilgileri, şekiller veya geometriler vasıtasıyla grafik olarak temsil eden verilerdir. CBS ortamında nokta, çizgi ve poligon ile bunların çeşitli birleşimler, olarak ifade edilen grafik veriler, dünya üzerindeki gerçek özelliklerin farklı geometrik şekillerle düzenlenebilmesini sağlarlar.

Öznitelik verisi: Grafik verilerle ilişkilendirilebilen ve bu verilere ait tanımsal bilgileri içeren verilerdir. Örneğin CBS ortamında poligon olarak gösterilen bir binaya ait yapım yılı, kat adedi, ikamet eden bilgileri vb. söz konusu grafik veri ile ilişkilendirilen öznitelik verileridir.

Bir çalışmada kullanılacak verilerin önceden tespit edilmesi sayesinde, veritabanının tasarlanmasını ve bu verilerle ilgili yapılacak işlemlere yönelik uygulamaların, donanımın ve yazılımın seçilmesi aşamaları kolaylaştıracaktır.
Hatta böylece proje kapsamında ele alınması gereken bütçe yönetimi, personel ihtiyacı, zaman çizelgelerinin oluşturulması ve risklerin belirlenmesi gibi konular da daha kolaylıkla gerçekleştirilebilecektir.

Enterpolasyon, temel olarak, bilinen iki değeri kullanarak bilinmeyen üçüncü bir değeri hesaplama yöntemidir. Mekânsal enterpolasyon ise, bir veri topluluğu içindeki mekânsal örüntülerin kullanılarak belirli bir alan için tahminlerin yapılması esasına dayanır. Mekânsal enterpolasyon, birbirine yakın noktaların benzer öznitelikler taşıdığı fikrinden hareketle gerçekleştirilir.

Bir harita yapmak için, mekânsal veri toplama işleminden, toplanan bu bilgileri işleme, grafik hale getirme ve harita basımına uygun olarak yapılandırmaya kadar tüm aşamalardaki çalışmaları içeren bilim ve sanat dalı kartografyadır.

Bir projede veri temin etme yöntemleri;

• Mevcut sayısal verilerin temini ve dönüştürülmesi
• Tarama
• Sayısallaştırma
• Arazi ölçümleri
• Uzaktan algılama
• Küresel konumlandırma sistemidir.

Rektifikasyon, raster veya vektör verilerdeki geometrik bozukları giderme ve gerçek dünya koordinatlarına uygun olarak olarak düzeltme işlemidir.

Analiz yöntemleri,

• Sorgulama (query)
• Çakıştırma (overlay)
• Yakınlık Analizi (proximity analysis)
• Ağ Analizi (network analysis)
• Sayısal Arazi Analizi (digital terrain analysis)
• Grid Analizi
• İstatistiksel Analizdir.

Çakıştırmada çeşitli veri setlerini içeren komposit haritalar oluşturulur. Örneğin belirli bir bölgedeki ulaşım hatlarını gösteren haritayı, aynı bölgedeki taşkın riski taşıyan bölgeleri gösteren haritalar ile çakıştırıp, taşkın alanlarında kalan yolları gösteren yeni bir harita elde etmemiz mümkün olacaktır. Çakıştırma analizinin daha gelişmiş bir türü olan ağırlıklı çakıştırmada ise ilk olarak her bir katman içindeki öznitelikler amaca göre, en uygundan en az uygun olana doğru sıralanır.
Daha sonra bu sınıf­lara, en uygun olan sınıfa en yüksek değer gelecek şekilde
puanlar atanır.

Bir sistem oluşturmak için uyumlu ve ihtiyacı karşılayacak şekilde bir araya getirilmiş parçaların tümüne konfigürasyon denilmektedir.

Donanım, ağ ve yazılım çözümlerinin belirlenmesinde temel olarak göz önünde bulundurulacak faktörlerden 3 tanesi şu şekildedir:

• CBS projesinin amaç ve hedef­lerine uygun olarak seçilmelidir.
• Yazılımda uygun bir veritabanı yönetim sistemi bulunmalıdır.
• Kullanıcıların ihtiyaçlarına cevap verebilir yeterlilikte ve sayıda olmalıdır.

İyi tasarlanmış bir veritabanı;

• Projenin amacı ve hedef­lerini karşılıyor olmalıdır. Projeden elde edilecek sonuçları faydaya dönüştürülmesini sağlayacak performansı gösterebilmelidir.
• Projede kullanılacak verilere uygun olarak tasarlanmış olmalı; gerekli tüm verileri içermeli; gereksiz verilerle işgal edilmemelidir.
• Veriler arasındaki ilişkiyi doğru ve etkin olarak kurmalı, farklı veri formlarını aynı anda saklayabilmelidir.
• Coğrafi özellikleri uygun şekilde sunmalı, kodlamalı ve düzenlemelidir.
• Farklı kullanıcıların aynı verilere erişebilmesini sağlayacak şekilde düzenlenmiş olmalıdır.
• Verinin kullanıldığı uygulamalarla veri bakımının yapıldığı uygulamaları birbirinden ayırt etmelidir.

CBS ortamındaki veriler temel olarak 4 farklı şekilde sunulmaktadır. Bunlar;
• Nokta, çizgi ve poligon geometrilerden oluşan ve CBS’deki özellikleri (yollar, binalar, nehirler, tesviye eğrileri vb.) temsil eden vektör veriler,
• Görüntüler, gridli yapıdaki tematik veriler ve yüzeyleri temsil eden raster veriler,
• Yüzey özelliklerinin (yamaçlar, nehirler, tepeler, vadiler vb.) temsiliyetinde kullanılan TIN’ler (triangulated irregular network),
• Adres ve konum bilgileri gibi grafik olmayan verilerden oluşan sözel verilerdir.