Çoklu engellilerin özelliklerini anlamak bu bireylerin normal gelişim gösteren ve diğer engel gruplarındaki bireylerle gelişimsel olarak ne tür benzerlik ve farklılıklarının olduğunu anlamamıza ve bu sayede daha etkili öğrenme ortamları ve daha etkili öğrenme etkinlikleri sunmamızı olası kılar.

Çok engelli bireylerle çalışan eğitimciler bu bireylerin gelişimsel özelliklerini bilmelerinin yanı sıra birey hakkında aileden bilgi alma gerekliliğini de unutmamalıdırlar çünkü aile bireyleri, çok engelli bireyin tıbbi ve eğitsel geçmişi hakkında en bilgili kişilerdir.

• Tıbbi problemler
• Sözel dili anlamada güçlük
• Sınırlı ilgi
• Algılama ve hafıza güçlükleri
• Düşük benlik algısı
• Fiziksel hareketlerde güçlük
• Günlük yaşam becerilerinde desteğe ihtiyaç duymadır

Çok engelli bireylerin zihin yetersizliği + işitme yetersizliği, zihin yetersizliği + görme yetersizliği, zihin yetersizliği + bedensel yetersizlik, görme yetersizliği + işitme yetersizliği, görme yetersizliği + bedensel yetersizlik gibi farklı kombinasyonlarda oluşabilmektedir.

Çoklu engellilerin yaşadıkları problemler; görme ve işitme problemleri, epilepsi nöbetleri, yarık damak/dudak, kalp hastalıkları diyabet, hemofili, multiple skleroz (MS), eklem hastalıkları, uyku bozuklukları, kabızlık, obezite, diş yapısının bozulması gibi birçok hastalık çeşitli araştırmalarda belirtilmiştir.

Çoklu engellilerle çalışan eğitimcilerin bu bireylerin yaşayabilecekleri sağlık problemleri konusunda hassas olmaları gerekmektedir. Aileler hem yaşadıkları stres hem de çok engelli bir bireyle sürekli beraber olmalarından dolayı hastalıkların belirtilerini fark edemeyebilirler. Bu durumda eğitimcilerin ailelere uyarıda bulunması gerekmektedir.

Bu süreç hem eğitimciyi eğitimlerin planlanması aşamasında sıkıntı yaratmakta hem de bireyin gelişimini olumsuz etkileyebilmektedir.

Fiziksel gelişim bedeni oluşturan kas, beyin ve sinir, sindirim, dolaşım, boşaltım, solunum vb. sistemlerin gelişimini, kilonun artışını, kemiklerin gelişimini, dişlerin çıkmasını ve değişmesini kapsar.

Fiziksel gelişimin en hızlı olduğu dönem bebeklik dönemidir. Bu dönemdeki gelişim gelecek yıllardaki gelişimin temelini oluşturur.

Çoklu engellilerin bebeklik döneminde yaşadığı nöbetler, akciğer ve solunum sorunu gibi sağlık
sorunları fiziksel gelişimini olumsuz yönde etkilemektedir.

Bu durum çok engelli bireylerin fiziksel gelişiminin normal gelişim gösteren bireylerden ve hatta diğer engel gruplarından geride seyretmesine yol açmaktadır.

Bu sınırlılık yeme, giyinme, soyunma, diş fırçalama, saç tarama ve tuvalet becerileri gibi özbakım becerilerini bağımsız gerçekleştirmelerini zorlaştırmaktadır.

Bireyin çevresini keşfetmesi, fiziksel gelişimine paralel olarak ilerleyen motor gelişimi ile başlar. Motor gelişim, bireyin hayatı boyunca sergilediği motor davranışlarındaki değişikliktir. Bireyin fiziksel olarak büyümesi ve merkezî sinir sisteminin gelişimine paralel olarak organizması isteme bağlı hareketlilik kazanır. Birey hareketlilik kazandıkça çevresini tanımaya çalışır. Her tanıma fırsatında bireyin duyu organları, zihin becerileri ve kasları birlikte çalışır.

Söz konusu süreçte birey hareketlerini tekrar ederek pratik yapar. Yaptığı pratikler sayesinde motor performansta kalıcı değişiklikler meydana gelir. Bu kalıcı değişikliklere motor öğrenme denir.

Çok engelli bireylerin duyu organları, zihin faaliyetleri veya kasları normal seyrinde çalışmadığı için tanıma fırsatlarından yeterli düzeyde yararlanamaz. Bu yüzden hareket etme, yürüme, tutma, kavrama, beslenme gibi motor becerilerin sergilenmesi gereken durumlarda normal gelişim gösteren bireylerden düşük performans sergiler.

Bu davranışlar kimi zaman sallanma, elini yüzünün önünde sallama, parmak emme, diş gıcırdatma gibi davranışlar olabilir. Kimi zaman ise ısırma, kendine sert bir cisimle vurma, kemirme gibi kendine zarar verici davranışlar olabilir.

Uygun olmayan davranışların azaltılmasında aile bireyleri kimi zaman çaresiz kalabilmektedir. Bu durumda eğitimcilerin davranışın ortaya çıkma nedenlerini araştırması gerekmektedir. Ayrıca eğitimcinin uygun azaltma tekniklerini kullanarak ve bunları aileye öğreterek aile yaşam kalitesinin artmasına yardımcı olması gereklidir.

Bu gelişim üzerinde etkili olan iki önemli faktör mizaç ve bağlılıktır. Birey genetik altyapısında getirdiği mizacı ile günlük hareket seviyesini, düzenini, çevreye uyumunu ve sosyal etkileşimlerini belirler. İkinci faktör olan bağlılık aile ile çocuk arasında yaşanan bağdır. Bu bağ çocuğun çevre ile kurduğu iletişimini etkiler. Özellikle anne ile bebek arasında kurulan bağ bebeğin çevre ile etkileşimini yakından etkilemektedir.

Bu durum çoklu engellilerin yavaş öğrenmesi ve öğrendiklerini unutması ile sonuçlanmaktadır. Bu durumun sonucu olarak çok engelli bireyler bağımsız yemek yeme, giyinme, bağımsız olarak tuvalet ihtiyacını giderme gibi becerilerde desteğe ihtiyaç duymaktadırlar. Bağımsız yaşam becerilerine ek olarak çoklu engellilerin okuma ve yazma gibi akademik becerilerde de yaşıtlarından daha geride performans sergiledikleri belirtilmiştir.

Bu bozukluklar dilin gelişimi ve yapısında gerçekleştiğinde bireylerin çevresindeki kişilerle iletişim kurması daha da zorlaşır. Bu duruma ek olarak çok engelli bireylerin çevresindeki bireylerle az etkileşime girmesi onda bir deneyim eksikliği yaratmış olabilir. Bu iki durumda da çok engelli bireyler konuşmayı anlamlı bir şekilde kullanmada sınırlılıklar gösterebilirler. Bu sınırlılığı aşmak için de çok engelli bireyler göz hareketleri, dokunma, yüz ifadeleri, mimikler, bilgisayar ya da konuşmayı destekleyici cihazlar kullanabilmektedirler.