Gezi yazısı, yurt dışında veya yurt içinde gezip görülen yerlerin, mimari,
kültürel, dini, ticari, tarihi vb. yönlerinin anlatıldığı yazılardır.

Gezi yazılarının temel hareket noktasının coğrafya olduğu unutulmamalıdır. Üzerinde durulan coğrafyanın tarihi, insanı, yaşam biçimi, mimarisi, ulaşımı, günlük hayatı, gelenek ve görenekleri, ahlak ve hukuk anlayışı, inançları, giyim tarzları yemek kültürleri, yan ayrıntılar olarak gezi yazısını destekler. 

Aynı şekilde Türk edebiyatında da ilhamını gezmek fikrinden alan bu tarz eserlere rastlamaktayız. Ahmet Midhat Efendi’nin Hasan Mellah’ı Paris’te Bir Türk’ü, Acâib-i Âlem’i, Yakup Kadri’nin Bir Sürgün’ü, Reşat Nuri Güntekin’in Çalıkuşu adlı romanı, Halide Edip Adıvar’ın Handan’ı, Refik Halit Karay’ın Sürgün ve Gurbet Hikâyeleri, Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın İki Hödüğün Seyahati, Ercüment Ekrem Talu’nun Meşhedi ile Devr-i Âlem’i ilk anda hatırlanabilecek gezi merkezli roman ve hikâyelerdir.

Resmi görevlerle başka ülkelere gitme; savaş, hastalık, kıtlık, ticaret, din gibi nedenlerle başka yerlere göçme gibi sosyal etkenlerin haricinde ilginç yerler görme, yeni coğrafyalar keşfetme gibi bireysel amaçlarla da çıkılan yolculuklar, görülen yerler, gezi yazıları için birer kaynak olabilmektedir.

Tanzimat öncesi Türk edebiyatında, daha çok “seyahatname” adı altında gezi yazılarına rastlamaktadır. Diğer taraftan Osmanlı İmparatorluğunun son yüzyıllarında Batı ile ilişkilerin geliştirilmesi maksadıyla gönderilen elçilerin yazmış olduğu Sefaretnameler de gezi yazısı sınıfına sokulabilirler.

Batının daha yakından tanınmaya başlar. Cumhuriyet düşüncesine bağlı olarak ortaya çıkan Anadoluculuk ve memleket edebiyatı, Anadolu coğrafyasını, insanını, kültürünü, tarihini, yaşama biçimini ön plana çıkarır. Buna bağlı olarak da bilhassa Anadolu'nun değişik şehir ve bölgelerine ait gezi yazıları dikkat çekmeye başlar.

1937’de Londra'da basılan Inside India kitabı.

“Geçmişte yaşanan veya olup biten bir şeyi hatırlamak; hatırlayarak anmak” manasındaki “anı” kelimesi, “anmak” fiil kökünden (-ı) yapım ekiyle türetilmiş bir isimdir.

“Hatırda kalan, hatıra gelen şey” anlamındaki “hatıra” kelimesi ise, Arapça “hutur” kökünden türetilmiş bir isimdir. “Hatırât” da onun çoğul halidir.

Geçmişte yaşanan olaylara dayanması, doğal olarak anıyı tarihe yaklaştırır. Bir başka ifadeyle tarih toplumsal, anı ise daha çok bireysel bir tarihtir. Ayrıca, kişinin yaşadıkları ve gözlemlediklerini anlatmaları bakımından otobiyografi, seyahatname, sefaretname, tezkire, mektup ve günlük türleri ile anı arasında önemli ortaklıklar mevcuttur.

Yaşanılanların hemen sıcağı sıcağına yazılması olan günlük, anıya göre bir hayli ayrıntı içerdiği gibi, bir o kadar da subjektif yargılar içerebilir. Bununla birlikte anılarda anlatılanların, her zaman yazanın bakış açısı çerçevesinde bize aktarıldığını unutmamak gerekir.

Anı türünün yapısında dikkati çeken temel özellik, geçmişte yaşanmış ve gözlemlenmiş olayların sebep-sonuç bağlantısı içinde ve kronolojik bir sıra
dâhilinde peş peşe anlatılmasıdır.

Hikâye ve roman, birebir yaşanmış gerçeği anlatma amacı ve iddiasında değildir.Anı, söz konusu türlerden  anlatılanların gerçeği ve yaşanmışı esas almasıyla ayrılır. 

Anıların yazılış amaçları konusunda farklı sebeplerden bahsedilebilir. Kişinin yaşayıp gördüklerini gelecek nesillere aktarıp bunlardan ders almalarını istemesi, geçmişteki olay ve gelişmelerin gelecekte büsbütün unutulması veya yanlış bilinmesinin önüne geçme düşüncesi, kendisi ve hayatının kamuoyu tarafından doğru biçimde bilinmesi ve tanınması arzusu, toplumun tarih ve kültürüne katkıda bulunma isteği, bu sebepler arasında sayılabilir.

Günlük; kişinin yaşadıkları, gördükleri ve işittiklerini sıcağı sıcağına veya “günlük” olarak kendi algı ve bakış açısına göre bir deftere yazması veya not etmesidir.

Tezkire daha çok şairlerin biyografileri ile şiirlerinden örnekleri içeren kitap/eserdir?

Sefaretname yabancı ülkelerde bulunan elçilerin bulundukları ülke ile ilgili gözlem ve izlenimlerini içeren kitap/eserdir.

Direktör Ali Bey’in Hindistan'a yaptığı gezinin intibalarını içeren Seyahat Jurnali (1897) ilk günlük örneği olarak kabul edilebilir.

Vakanüvist Osmanlı Döneniminde yaşanan önemli olay ve gelişmeleri yazmakla görevlendirilmiş tarihçi.

Türk milletinin imparatorluktan cumhuriyete geçiş sürecinde yaşadığı büyük olaylar, değişim ve dönüşümlerin zihin ve ruhlarda yarattığı büyük tesirlerdir. Bu tür olay, gelişme ve değişmelere yakından şahit olmuş veya yaşamış olan insanlar kimi zaman gelecek nesillere gözlem, tecrübe, intiba ve değerlendirmelerini aktarmak istemişler kimi zaman da siyasi, sosyal ve kültürel tarih içinde oynadıkları rollerini savunmak ihtiyacını duymuşlardır.