Kelime olarak Arapçada “yazılı nesne, yazılmış şey” anlamına gelmektedir.

Mektup; bir haberi, dileği, duyguyu birine iletmek için kullanılan; konu sınırlaması olmadan bütün hayatı içine alabilen; yazanın iç dünyasını, dünyaya ve hayata bakışını yansıtan bir yazı türü ve iletişim aracıdır.

Bu türün elde bulunan en eski örnekleri Mısır firavunlarının yazdığı diplomatik mektuplar (MÖ XV.-XIV. yüzyıllar) ile Hitit krallarının Boğazköy arşivinde bulunan mektuplardır.

Konu alanları sınırsızdır. Yaşamın ve yaşanılanların değişik yönleri (gözlemler, duygular, dedikodular, haberler, düşünceler, yorumlar, kaygılar, korkular, özlemler, istekler vb.) mektupların konusu olabilir.

Temel özelliklerinin doğallık, yalınlık ve içtenlik oldukları söylenebilir.

Özel mektuplar, iş mektupları, felsefi ve edebi mektuplar.

Mektubun geçmişinin İlk Çağ’a kadar uzandığı bilinmektedir. Eski Mısır’da kil tabletler ve papirüslere yazılmış mektupların bir bölümü bulunmuştur. Mısır’da bulunan mektuplardan Firavun Amenofis III ve Amenofis IV’ün (MÖ 1408-1354) Filistin, Suriye ve Babil prensleriyle yaptıkları yazışmalar, MÖ IV ve III. bin yıllarda Doğu’nun siyasal koşullarıyla ilgili bilgiler vermesi bakımından önemlidir.

İslamiyet’ten önce Arap edebiyatında bir tür olarak mektup vardı. “Mükatebe” ve “Mürasele” denilen bu tür, İslamiyet’in ilk yıllarında da kullanılmıştır.

“Arıza”, “şukka”.

“Muhabbetname”, “meveddetnâme”, “uhuvvetnâme.

Divan Edebiyatı Dönemi’nde mektup türü, “inşa” adı verilen düzyazının bir çeşidi olarak değerlendirilmiştir.

Bu dönemde, düzyazı veya mektup yazanlar, “münşi”, devletin ve sarayın resmî yazıcılığını yapanlar da “nişancı” adıyla anılmışlardır.

Fuzuli’nin Şikâyetname adlı eseri bu türde yazılmış önemli eserler arasında yer alır.

Şinasi’nin Paris’ten annesine yazdığı mektup, türün bu dönemdeki önemli örnekleri arasında yer almaktadır.

Namık Kemal (Namık Kemal’in Hususi Mektupları, 3 cilt), Abdülhak Hamit Tarhan (Mektuplar, 2 cilt), Ahmet Mithat-Muallim Naci (Muhaberat ve Muhaverat), Ziya Gökalp (Limni ve Malta Mektupları), Cahit Sıtkı Tarancı (Ziya’ya Mektuplar), Ahmet Hamdi Tanpınar (Mektuplar) bu sanatçılar arasında yer almaktadır.

Bir kişinin topluluk karşısında bir düşünce ve inancı savunmak ve onu topluluğa aşılamak amacıyla yaptığı etkili konuşmaya söylev (nutuk) denir. Türk Dil Kurumu Büyük Türkçe Sözlük’te etkili söz söyleme sanatı olarak geçmektedir.

Söylev sanatına “hitabet”, söyleyene de “hatip” denir.

Söylevler çok çeşitli konularda verilebilir. Ortak özellik, bir topluluk karşısında söylenmek için hazırlanmış ve söylenmiş olmasıdır. Söylevlerde öncelikle konu ve amaç belirlenir; hitap edilecek toplumun kültür, bilgi ve görgü seviyesi göz önüne alınır. Konuya uygun malzemeler, inandırıcı kanıtlar toplandıktan sonra konuyla ilgili incelemeler ve gözlemlere geçilir.

Söylevlerde cümleler genellikle kısadır. Devrik cümleler tercih edilir. Sözcükler, cümleler çarpıcı, açık ve anlaşılırdır. Daha çok haber kipi veya mastar hâlindeki fiiller kullanılır. Basmakalıp sözler ve deyimlerden kaçınılır.

Adnan Binyazar’a göre söylev öykü ve roman türünün özelliklerini taşır. Söylev, yoktan var olan bir ulusun, kendi öncüsü ağzından anlatılmış bir öyküdür. Tarihle, siyasayla, sanatla çakışan bir öykü. Atatürk, Türk toplumunun tarih karşısında verdiği “var olma-yok olma” sınavının öyküsünü, romanını yazmıştır. Atatürk’ün Söylev’inde özellikle siyasal sorumluluk, yoğun ve etkili söz söyleme, öyküleme geniş yer tutar. Bu yönüyle söylev bir romandır, bir hesaplaşmadır, bir özdeyişler kitabıdır.