Bireyin toplumsal bağlam içindeki yerini kavrayabilmesi, davranışlarını ve toplumsal olguları anlayabilmesi için sosyolojik anlayışa gereksinim vardır.

Sosyolojinin temel konusunu toplum içinde yaşayan insan davranışlarının incelenmesi oluşturur.

Aristo ve Platon toplumu bütüncül bir yaklaşımla, parçaların bütüne zorunlu bir biçimde bağlı olduğu bir organizma olarak görmüşlerdir.

İbn Haldun’un 19.yüzyılda Avrupa’da tercüme edilen Mukaddime adlı kitabı bazı otoriteler tarafından sosyolojinin konularına ilişkin önemli bir öncül olarak vurgulansa da Batıda göz ardı edilmiştir (Meriç, 1993: 68-69).

İbn Haldun’un sosyolojik açıdan büyük önem taşıyan ve görüşlerini etrafında geliştirdiği temel kavram “asabiyettir”.

Modern anlamda sosyolojinin Avrupa’daki öncülerinden olan Montesquieu ise iklim, coğrafya, nüfus ve dinin toplumsal yaşama etkileri üzerinde durmuştur (Bozkurt, 2006: 25-26).

Bilim olarak sosyolojinin kökenleri Aydınlanma ve Devrimler Çağı’na dayanmaktadır. 17. yüzyıldaki bilimsel keşiflerin ardından toplumsal yapıda hızlı değişimler yaşanmaya başlamıştır. 18. yüzyılda ABD, İngiltere ve Fransa’da yaşanan devrimler toplumsal yapıyı köklü biçimde dönüşüme uğratmıştır. Artık eski Yunan ya da Roma düşünürlerinin görüşleri yaşanan yeni toplumsal dönüşümlere ve toplumların geleceğine ilişkin sorulara yanıt veremez hale gelmiştir.

Sosyoloji kavramı ilk olarak Auguste Comte tarafından 1838 yılında kullanılmıştır (Jenkins, 2010: 14)

Sosyoloji Latince üye, arkadaş, dost anlamındaki “socius” ile Yunanca bilim anlamındaki ‘‘logy’’ sözcüklerinden türetilmiştir (Marshall, 1999: 680)

Doğa bilimlerinin ardından 19.yüzyılda gelişen ve her biri özgün alanına sahip olan sosyal bilimler arasında ekonomi, antropoloji, siyasal bilimler, sosyoloji vb. sayılabilir (Tischler, 2007: 9; Andersen ve Taylor, 2010: 4; Marshall, 1999: 675).

Tarih: Tarih bilimi, zaman içinde neyin, ne zaman ve neden olduğunu anlamaya yöneliktir. Sosyoloji de tarihi olayları toplumsal bağlamları içinde inceler ve nedenlerini ortaya çıkarmayı ve daha önemlisi toplumsal açıdan önemini belirlemeyi amaçlar. Tarihçiler, Fransız devrimi ya da kölelik gibi tekil olaylarla ilgilenirken sosyologlar devrimler ve kölelik süreçlerinde yer alan etkenler gibi konulara odaklanırlar.

Psikoloji: Bireysel davranış ve zihinsel süreçler psikolojinin konularındandır. Psikoloji, güdüleri algılama, biliş, yaratıcılık, zihinsel bozukluklar ve kişilik gibi olguları inceler, diğer sosyal bilimlerden daha yoğun biçimde laboratuvar deneyleri kullanılır. Psikoloji ve sosyoloji bir alt alanda örtüşür, bu alan, insan davranışlarının çeşitli toplumsal bağlamlardan nasıl etkilendiğini ve biçimlendirildiğini inceleyen sosyal psikolojidir.

Sosyolojik perspektif için gerekli temel kavramsallaştırmalar aşağıdaki gibi sıralanabilir (Bilton vd.,2008: 5; Andersen ve Taylor, 2010: 19);

• Toplumsal yapı: Birlikte toplumu oluşturan toplumsal kurumlar ve toplumsal ilişkiler bütünü.
• Toplumsal kurumlar: Aile, din, ekonomi, evlilik, yönetim gibi belirli ve kabul edilmiş amaçlara dönük kurulu ve organize toplumsal davranış sistemleri.
• Toplumsal değişme: Toplumsal yapıda, kurumlarda ve ilişkilerde yaşanan dönüşümler.

• Toplumsal etkileşim: İki ya da daha fazla insan arasındaki anlam atfedilen davranışlarla ortaya çıkan süreç.

Weber’e göre iki bisikletlinin birbirine çarpması olağan bir olay iken çarpmamak için birbirlerine yol verme girişimleri ya da çarpmanın ardından kavga, uzlaşma gibi davranışları birer toplumsal davranıştır (Bozkurt, 2006: 10).

Sosyolojinin bilimsel olarak inceleme alanına giren konuları ya da başka bir ifade ile sosyolojik çözümlemenin alanlarını şöyle sıralayabiliriz;

• Toplumsal örgütler: Kurumlar, toplumsal gruplar, tabakalaşma, toplumsal hareketlilik, bürokrasi, etnik gruplar ve ilişkileri vb, eğitim, din, politika, ekonomi.
• Sosyal psikoloji: Grup yaşamının ürünü olarak insan doğasının araştırılması, toplumsal tutumlar, kolektif davranış, kişilik.
• Toplumsal değişme ve düzensizlikler.
• Ekoloji.
• Nüfus ve demografi.
• Toplumsal teori ve grup teorisi.

Sosyolojinin alt dalları ise şöyle sıralanabilir; Ahlâk Sosyolojisi, Beden Sosyolojisi, Bilgi Sosyolojisi, Çalışma Sosyolojisi, Çevre Sosyolojisi, Din Sosyolojisi, Eğitim Sosyolojisi, Göç Sosyolojisi, Kent Sosyolojisi, Kurumlar Sosyolojisi, Sağlık Sosyolojisi, Siyaset Sosyolojisi, Tarih Sosyolojisi, Uluslararası İlişkiler Sosyolojisi.

Sosyolojinin gelişiminde rol oynayan büyük dönüşümler arasında Fransız devrimi gibi siyasal devrimler, endüstri devrimi ve kapitalizmin yükselişi, sosyalizmin yükselişi, kentleşme, bilimin gelişimi sayılabilir (Ritzer ve Goodman, 2004:3; Giddens, 2010: 10-11).

İlk dönemin önemli isimlerinden Saint-Simon (1760-1825) “endüstri toplumu” kavramını ilk ortaya atan düşünürdür.

Comte’a göre toplumlar için üç hal yasası söz konusudur. Üç hal yasasına göre insanlık bir birini izleyen üç evreden geçer; teolojik, metafizik ve pozitivist çağ.

Sosyoloji, alanı 19.yüzyıl boyunca tutarlı bir disiplin olması için biçimlendiren üç önemli otoritenin, Karl Marx, Emile Durkheim ve Max Weber’in etkisi altında hızlı bir gelişme göstermiştir (Tischler, 2007: 14).