Önemlilik; bir hesap veya bir olgunun, finansal tablolara güvenen kullanıcıların kararlarını etkilemesidir. Önemlilik kavramı; finansal bilginin tanınması, toplanması, sınıflanması ve sunumu için temel bir kavramdır. Önemlilik, aynı zamanda denetçinin belirli bir kalemin veya işlemin önemli olup olmadığını yargılaması için önemli bir faktördür.

Yanlış beyan; raporlanan bir finansal tablo kaleminin tutarı, sınıflaması, sunulması ve açıklaması ile geçerli finansal raporlama çerçevesine uygun olması için gereken tutarı, sınıflanması, sunulması ve açıklaması arasındaki farktır.

Hata ve hilelerden kaynaklanan yanlış beyanların oluş nedenleri:

• Bir finansal tablo unsurunun, hesabının veya kaleminin genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine göre olması gereken tutarı, sınıflaması ve sunumu ile raporlanmış bir finansal tablodaki tutarı, sınıflaması ve sunumu aras›nda fark olması,
• Bir finansal tablo unsurunun, hesabının veya kaleminin atlanması,
• Finansal tablolarda yapılması gereken bir açıklamanın genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun olarak sunulmaması,
• Genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine göre açıklanması gereken bir bilginin atlanması

Önemliliğin rakamlarla ifade edilmesiyle denetçi, denetimin kapsamını daha iyi planlayabilir ve denetim testlerinin sonuçlarını daha iyi değerlendirebilir.

Denetçi, denetimin çeşitli aşamalarında önemliliği dikkate almalıdır. Bu aşamalar;

• Planlama aşaması,
• Denetim aşaması,
• Denetimin tamamlanma aşamasıdır.

Denetçi, denetimin başında önemliliği göz önüne almak ve buna göre denetim stratejisini geliştirebilmek için denetimin planlama aşamasında finansal tablolardaki yanlışlıklara ilişkin bir ön belirlemede bulunmalıdır. Denetçinin önemlilikle ilgili olarak yapmış olduğu bu ilk belirleme, önemlilik eşiği veya planlanan önemlilik olarak ifade edilmektedir.

Önemlilik eşiğinin belirlenmesinde genellikle bilanço ve gelir tablosu kalemlerine dayalı yüzde ilişkileri kullanılmaktadır; ancak önemli olan, hangi kalemlerin önemlilik kararıyla daha ilgili olduğudur. Genellikle toplam hasılat, toplam varlıklar, brüt veya net kâr, öz sermaye ve işletmenin cirosuna göre önemlilik yüzdeleri oluşturulmaktadır.

İlk önemlilik yargısının amacı; denetçiye denetim yordamlarının yapısı, zamanlaması ve kapsamı hakkında yol göstermektir.

Denetçi, finansal tablolar üzerinde ilk önemlilik belirlemesinde bulunurken farklı yöntemler kullanabilir. Bunlar; basit yöntem, aralık yöntemi, karışık yöntem veya ortalama yöntemi ve formül yöntemidir (Mc Kee ve Eilifsen 2000).

Basit yöntemde, önemliliğin belirlenmesi için tek bir finansal değişken kullanılır.

Aralık yöntemi, basit yönteme benzemekle birlikte farklı büyüklükteki işletmeler için olası farklı önemlilik düzeylerinin aralığını verir.

Karışık veya ortalama yönteminde denetçi, beş altı tane finansal değişken kullanarak önemlilik tutarlarını belirler ve bu tutarların toplamını kullandığı değişken sayısına bölerek önemlilik tutarını belirler.

Formül yönteminde ise şirketlerden oluşan büyük bir örneklem üzerinde önemlilik düzeyinin istatistiksel analizi ile belirlenen bir formül kullanılır.

Önemlilik tutarı, kullanılan yönteme göre değişmektedir.

Denetçinin ilk belirlediği önemliliği, denetim yordamlarının planlamasıyla bütünleştirmesinin en iyi yolu; onu finansal tablo unsurlarına dağıtmasıdır. Bu dağıtım gereklidir; çünkü denetim sırasında toplanan kanıtlar, finansal tabloların bütünüyle değil unsurlarıyla ilgilidir. Bu nedenle denetçi, önemliliği; hem finansal tablolar düzeyinde hem de her bir hesap kalanı, işlem sınıfları ve açıklamalarla ilgili olarak irdelemelidir.

İlk önemlilik yargısının hesap kalanları ve işlem sınıflarına dağıtılmasının amacı, her bir hesap kalanı ve işlem sınıfı için denetimin kapsamını (örneklem büyüklüğünü belirlemek) planlamaktır. Denetçi, çoğunlukla kanıtın tamlığını ve niteliğini ortaklaşa etkileyen testlerin yapısını ve zamanını başlangıçta belirler, daha sonra kabul edilebilir yanlışlığa dayanarak kanıtın kapsamını belirler.

Denetçinin tek bir hesap kalanı için belirlediği önemlilik tutarı, finansal tabloların geneli için belirlenen önemlilik tutarını aşamaz. Örneğin finansal tabloların geneli için belirlenen önemlilik tutarı 100.000 lira ise alacaklar hesabı için 120.000 lira önemlilik düzeyi öngörülemez.

Performans önemliliği; finansal tablolardaki düzeltilmemiş veya ortaya çıkarılmamış yanlışlıklar toplamının, bir bütün olarak finansal tablo önemliliğini aşması olasılığını azaltmak için oluşturulur.

Olası yanlışlıklar, denetçinin bir evrenden aldığı örneklemin test edilmesine dayanan tahminî yanlışlıklardır.

Denetim riski, finansal tablolar yanıltıcı şekilde sunulduğunda denetçinin uygun olmayan bir denetim görüşü oluşturması riskidir. Denetçi tarafından yapılan denetim çalışmaları bu riski azaltır. Denetim riski, yanıltıcı beyan riski (önemli yanlışlık riski) ve denetçinin önemli yanlışlıkları ortaya çıkarmada baflarısız olma riskinin bir fonksiyonudur. Diğer bir ifadeyle denetim riski, denetçinin gerçekte önemli yanlışlıkların varlığı nedeni ile yanıltıcı şekilde beyan edilmiş finansal tabloların gerçek ve dürüst bir görünüme sahip olduğu şeklinde görüş ifade etmesi riskidir.

Denetçi, denetimini yaparken önemliliği ve onun denetim riski ile ilişkisini dikkate almalıdır. Denetim riski ile önemlilik arasında her zaman tersine bir ilişki vardır. Belirli bir hesap kalanının çok büyük tutarda yanlış beyan edilebilmesi riski, düşük olabilir; fakat oldukça düşük bir tutarla yanlış beyan edilebilme riski çok yüksek olabilir.

Doğal risk, iç kontrolün olmadığı varsayımı ile bir savın finansal tablolardaki yanıltıcı beyanlara duyarlılığıdır.

Kontrol riski, iç kontrol sistemi tarafından zamanında engellenemeyen veya ortaya çıkarılamayan bir işlem sınıfı veya hesap kalanındaki bir yanlışlığın, diğer işlem sınıflarındaki veya hesap kalanlarındaki yanlışlıklarla bir araya geldiğinde önemli olabilmesi riskidir.

Bulma riski, denetçinin yordamlarının finansal tablolardaki önemli yanlışlıkları ortaya çıkaramayacak olması riskidir.

Denetim riski = Doğal risk x Kontrol riski x Bulma riski

Bulma riski = Denetim riski / (Doğal risk x Kontrol riski)

Denetim kanıtı, denetçinin görüşüne temel oluşturan sonuca ulaşmada kullandığı bilgilerdir. Denetçinin denetim çalışmasının büyük kısmını, savlarla ilgili kanıtların toplanması ve bu kanıtların değerlendirilmesi oluşturur.

Denetçi, her denetim alanının amacına göre uygun bir denetim tekniği kullanarak kanıt toplar. Denetçinin kanıt elde etmek için kullandığı yöntemlere denetim teknikleri, bu tekniklerin uygulanmasına da denetim yordamları denir.

Denetim kanıtı elde etme yordamları:

• Kontrol
• Gözlem
• Dışsal doğrulama
• Yeniden hesaplama
• Analitik yordamlar ve
• Soruşturmadır.

Çalışma kâğıtlar›; denetçinin yapmış olduğu denetim çalışmasında uyguladığı yordamlara, testlere, elde ettiğikanıtlara ve ulaştığı sonuçlara ilişkin tutmuş olduğu kayıtlardır. Son yıllarda denetçiler arasında çalışma kâğıtları yerine “denetimin belgelenmesi” terimi kullanılmaktadır.