Envanter kontrol problemlerinde amaç; toplam maliyeti en aza indirecek şekilde, her bir üründen ne kadar sipariş edileceğine ve bu siparişlerin ne zaman verileceğine karar verilmesidir. Envanter karar modelleri sayesinde, işletme için en az maliyete neden olacak şekilde en uygun stok seviyesi belirlenebilmektedir. Envanter karar modellerini oluşturmadaki temel amaç “Ne kadar?”, “Ne zaman?” biçiminde ifade edilen karar değişkenleri için en düşük maliyet veren değerleri belirlemektir. Buna göre modeller, dönemlik toplam maliyeti en küçük yapacak karar değişkenlerinin değerlerini tespit etmeyi amaçlar. Dolayısıyla envanter maliyetleri, karar modelleri ile doğrudan ilişkili bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır.

Envanter karar modelleri, karşılaşılan stok sorunlarının niteliğine göre farklılıklar göstermektedir. Envanter karar modellerinin sınıflandırılmasında temel belirleyici talep değişkenidir.

Talebin yapısına göre yapılan sınıflandırmada envanter karar modelleri, deterministik ve stokastik (olasılıklı) modeller olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Deterministik envanter modelleri; talep miktarının kesin olarak bilindiği, tam belirlilik koşulları altında kullanılan modellerdir. Olasılıklı modellerde ise talebin sabit olmadığı bir yapıda talep sürelerine ilişkin olasılık dağılımları bulunmaktadır.

Envanter maliyetlerini meydana getiren unsurlar; satın alma maliyetleri, sipariş verme maliyetleri, envanter bulundurma (taşıma) maliyetleri ve stoksuzluk maliyetleri olarak sınıflandırılmaktadır.

Hammadde ve her türlü malzemenin alınması sırasında katlanılan maliyettir. Malın kendi maliyeti olarak da ifade edilir.

  Tüm satın alma fiyatları, ithalat vergileri ve diğer vergiler (işletme tarafından vergi makamlarından geri alınabilir olanlar hariç), nakliye, işleme ve direkt olarak malın elde edilmesine atfedilebilecek olan diğer maliyetler satın alma maliyetlerini oluşturur.

İşletmenin ihtiyaç duyduğu maddeleri üretmek suretiyle kendi bünyesinden temin etmesi durumunda katlandığı maliyetlere (makinelerin ayarlanması, teçhizatların hazırlanması gibi), hazırlık maliyetleri denir.

İşletme ihtiyaç duyduğu maddeleri satın almak suretiyle diğer işletmelerden temin ediyor ise bu durumda her satın alma işlemi ile ilgili olarak katlandığı masraflar sipariş verme maliyetleri olarak adlandırılır. Sipariş verme maliyeti, her bir sipariş işlemi başına sabit bir tutar olarak kabul edilir.

Sipariş verme maliyetleri; piyasa araştırması ve tedarikçilerin seçilmesi için yapılan çalışmalara ilişkin harcamalar, satın alınacak her kalem mal için sipariş verme işlemi ile ilgili belgelerin hazırlanmasına ilişkin masraflar, teslim alma, boşaltma ve kayıt masrafları, alınan malların kalite kontrolü ve sayımı için katlanılan giderler, ilgili bölümde çalışan personelin ücretleri gibi maliyet unsurlarını içermektedir.

Bir birim maddenin belirli bir zaman aralığında, stokta tutulmasının maliyetidir. “Elde Bulundurma Maliyeti” veya “Stok Tutma Maliyeti” olarak da adlandırılmaktadır.

Envanter bulundurma maliyetini oluşturan en önemli unsur, stok kaleminin alınması için harcanan paranın alternatif (fırsat) maliyetidir. Bir diğer önemli maliyet unsuru ise borç alınarak envantere yatırılan fonlar için ödenen faizlerdir. Envanter bulundurma maliyetlerini oluşturan diğer maliyet unsurları aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Envanteri korumak ve saklamak için kullanılan depoların satın alınma veya kira bedelleri,

• Depo alanlarının ısıtma, soğutma ve aydınlatma giderleri,

• Envanter güvenliğinin sağlanması için yapılan harcamalar (sigorta primleri, güvenlik görevlisi ücretleri, alarm cihazı-kamera sistemi kurulumu ve bakımı için yapılan harcamalar vb.),

• Envanterdeki stok kalemlerine ilişkin vergi giderleri,

• Eskimeden ve bozulmadan dolayı ortaya çıkan değer düşüklükleri,

• Envanter kalemlerinin çalınması,

• Envanterin kaydı, gözden geçirilmesi ve sayımı ile ilgili harcamalar,

• Stok kalemlerinin depoya nakli ve depodan çıkarılması ilgili masraflar vb. Bunlar dışında da farklı maliyet unsurları söz konusu olabilir.

İktisadi bir seçim yapılırken vazgeçilmek zorunda kalınan diğer alternatiftir. Alternatif maliyeti, envantere bağlanan paranın değerlendirilebileceği diğer kârlı yatırım olanaklarıdır. Bu parayla yapılabilecek yatırımların kazancından mahrum kalınması nedeniyle fırsat kaybı maliyeti olarak nitelendirilir.

Envanter bulundurma maliyeti içine dahil olan maliyet unsurları ve bunların toplam maliyet içindeki önemi; işletmenin yapısına, faaliyette bulunulan çevreye ve stoku yapılan maddenin özelliklerine göre değişebilmektedir.

Envanter bulundurma maliyetinin hesaplanmasında kullanılan iki farklı yöntem vardır. Bu yöntemlerden ilki; söz konusu maliyet unsurlarının toplanması ve birim başına aylık veya yıllık envanter bulundurma maliyetinin hesaplanması şeklindedir. İkinci yöntemde ise envanterde bulundurulan stok türlerinin değerlerinin belirli bir yüzdesi veya ortalama envanter değerinin belirli bir yüzdesi envanter bulundurma maliyeti olarak kabul edilir. Envanter bulundurma maliyetini ifade eden yüzdenin ne olması gerektiği konusu ise, işletmeye özgü koşullara ve envanterde bulundurulan kalemlerin özelliklerine göre karar verilmesi gereken bir konudur.

  “Stok Dışı Kalma Maliyetleri” veya “Elde Bulundurmama Maliyetleri” olarak da adlandırılır. Stoksuzluk maliyetleri, mevcut bir talebin stoklardan karşılanamaması durumunda ortaya çıkan ve işletmenin stoklardan karşılanamayan talep miktarına ulaşıncaya kadar geçirdiği zaman dilimiyle oluşan maliyetlerdir.

Stoksuzluk maliyetleri; kaybedilmiş satışlar ve kârlardan dolayı oluşan maliyetler, müşteri memnuniyetsizliği nedeniyle işletmenin itibar ve güven kaybına uğraması, kaybedilmiş müşteriler nedeniyle oluşan maliyetler, yükümlülüklerin zamanında yerine getirilememesinden dolayı katlanılan tazminat ödemeleri ve tükenen stokları doldurmak için siparişlerin hızlandırılması nedeniyle katlanılan maliyetler gibi unsurlardan oluşur.

Stoksuzluk maliyetlerinin, sipariş süresinin (siparişin verilmesiyle teslim alınması arasında geçen süre) kısaltılması ve ortalama stok seviyesinin artırılmasıyla azaltılabilmesi mümkündür.

Envanter yönetimde amaç; sağlıklı bir envanter kontrol sistemi kurarak ve en uygun sipariş miktarını belirleyecek envanter modellerini kullanarak toplam envanter maliyetini en aza indirmektir.

Ekonomik sipariş miktarı, yıllık satın alma, sipariş verme ve envanter bulundurma maliyetleri toplamını en küçükleyen sipariş miktarıdır.

Envanter karar modelleri içinde en eski ve en yaygın kullanılan model, Ekonomik Sipariş Miktarı (Economic Order Quantity-EOQ) modelidir. Ekonomik sipariş miktarı modeli, oldukça idealleştirilmiş çok sayıda varsayıma dayanır. Model, ancak bu varsayımların kabulü altında işlerlik kazanır. Ekonomik sipariş miktarı modelinin varsayımları aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Tek bir ürün için geçerlidir.

• Planlama dönemine ilişkin talep bilinmektedir.

• Tüketim hızı sabittir.

• Sipariş miktarı sabittir.

• Tedarik süresi sabittir ve kesin olarak bilinmektedir.

• Sipariş edilen miktarda mal, tek seferde ve eksiksiz olarak teslim alınır.

• Envanter bulundurma ve sipariş verme maliyetleri bilinmektedir ve dönem boyunca sabittir.

• Envanter bulundurma maliyetiyle stok düzeyi doğrusal bir ilişki içindedir.

• Fiyat tüm planlama dönemi için sabittir.

• Miktara bağlı fiyat indirimleri (miktar iskontosu) söz konusu değildir.

• Stok dışı kalma (stoksuzluk maliyeti) söz konusu değildir. Başka bir deyişle, mala olan talebin tamamı zamanında karşılanmaktadır.

Ekonomik sipariş miktarı modelinde amaç, stokların tüm değişken maliyetlerini en küçük düzeye indirecek sipariş miktarını belirlemektir. Bu miktar, envanter bulundurma maliyetinin sipariş verme maliyetine eşit olduğu noktadır. Bu nokta aynı zamanda toplam maliyet fonksiyonunun minimum noktasıdır.

Ekonomik sipariş miktarı, iki farklı yöntem kullanılarak belirlenebilir. Bu yöntemler; deneme yanılma (çizelgeleme) yöntemi ve analitik yöntem’dir.

Deneme yanılma yöntemi; satınalınması muhtemel bir dizi sipariş büyüklüğünün seçilerek, her bir sipariş büyüklüğü için toplam maliyetin hesaplanması ve maliyeti en küçükleyen sipariş miktarının belirlenmesi temeline dayanır.

Yöntem aşağıdaki adımları içerir:

• Satın alınması muhtemel sipariş büyüklüklerinin belirlenmesi,

• Seçilen sipariş büyüklüklerinin her biri için ortalama envanter bulundurma maliyetinin hesaplanması,

• Seçilmiş her bir sipariş büyüklüğüne ait toplam sipariş verme maliyetinin hesaplanması,

• Seçilmiş sipariş büyüklüklerinin her biri için toplam envanter maliyetinin (envanter bulundurma ve sipariş verme maliyetlerinin toplamının) belirlenmesi,

• Toplam envanter maliyetini en küçükleyen sipariş miktarının seçilmesi.

Talebin bilindiği, tüketim hızının ve tedarik süresinin sabit olduğu, tedarik süresi sonunda siparişlerin bir defada teslim alındığı, satın alma maliyetinin sipariş miktarından bağımsız olduğu, sipariş verme ve hazırlık maliyetlerinin sabit olduğu ve stok dışı kalmanın söz konusu olmadığı varsayılmaktadır. Cevap: Ekonomik Sipariş Miktarı modelinde, siparişler partiler halinde ve tek seferde teslim alınmaktadır. Daha sonra bu stok sabit bir talep hızı ile azalmaktadır. Siparişler bitmeden yeniden sipariş verme noktasında tekrar sipariş verilmekte ve bu siparişler gelene kadar eldeki envanter tükenmektedir. Bu döngü, sürekli olarak aynı sipariş miktarı, aynı yeniden sipariş verme noktası ve aynı tedarik süresi biçiminde devam etmektedir.

Talebin bilindiği, tüketim hızının ve tedarik süresinin sabit olduğu, tedarik süresi sonunda siparişlerin bir defada teslim alındığı, satın alma maliyetinin sipariş miktarından bağımsız olduğu, sipariş verme ve hazırlık maliyetlerinin sabit olduğu ve stok dışı kalmanın söz konusu olmadığı varsayılmaktadır. Cevap: Ekonomik Sipariş Miktarı modelinde, siparişler partiler halinde ve tek seferde teslim alınmaktadır. Daha sonra bu stok sabit bir talep hızı ile azalmaktadır. Siparişler bitmeden yeniden sipariş verme noktasında tekrar sipariş verilmekte ve bu siparişler gelene kadar eldeki envanter tükenmektedir. Bu döngü, sürekli olarak aynı sipariş miktarı, aynı yeniden sipariş verme noktası ve aynı tedarik süresi biçiminde devam etmektedir.

Ekonomik sipariş miktarı modelinde kullanılan değişkenler ve simgeleri şöyledir:

D = yıllık talep

Q = her bir siparişin miktarı

S = sipariş başına sipariş verme maliyeti

c = birim maliyet

i = ortalama stok değerinin bir yüzdesi olarak ifade edilen envanter bulundurma maliyeti

c*i = h = yıllık olarak birim başına envanter bulundurma maliyeti

TC = toplam envanter maliyeti.

Ekonomik sipariş miktarı modelinde, toplam envanter maliyetinin en küçük olduğu nokta envanter bulundurma maliyeti ile yıllık sipariş verme maliyetinin birbirine eşit olduğu noktadır.

Toplam envanter maliyeti (TC), toplam envanter bulundurma maliyeti ile yıllık toplam sipariş verme maliyetinin toplamına eşittir.

Ekonomik üretim miktarı modeli (Economic Production Quantity-EPQ), ekonomik sipariş miktarı modelinin üretim yapan işletmelere uyarlanması sonucu elde edilen envanter karar modelidir. Ürünün satınalınması yerine üretiminin yapılması durumunda “ne miktarda üretim yapılması gerektiği” sorusunun cevabı aranır. Bu cevabı ise ekonomik üretim miktarı modeli verir. Başka bir deyişle bu modelde, ekonomik sipariş miktarı modelindeki bütün malların aynı anda teslim alındığı varsayımı yerine malların işletme içinde üretildiği varsayımı altında ne kadar üretim yapılması gerektiği bulunmaktadır. Modelde, üretim partiler halinde yapıldığı için, belirlenmek istenen ekonomik üretim miktarı, her bir partinin üretim hacmini vermektedir. Ekonomik üretim miktarı modelinde, üretim yapılırken bir yandan da talep karşılanmaktadır. Üretim hızının tüketim hızından fazla olması nedeniyle, envanter belirli bir hızda birikerek önceden belirlenmiş olan en yüksek stok seviyesine ulaşır. Üretim partiler halinde yapıldığından her bir parti üretimi bittikten sonra üretime hazırlık işlemleri yeniden yapılır. Üretimin durduğu bu aşamada, talep birikmiş olan envanterden karşılanır.

Ekonomik üretim miktarı modelinde, ekonomik sipariş miktarı modelinden farklı olarak, sipariş verme maliyeti yerine üretime hazırlık maliyeti söz konusu olmaktadır.

Ekonomik üretim miktarı modeli, bazı varsayımlara dayanır. Söz konusu varsayımlar aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Model sadece bir ürün için geçerlidir.

• Yıllık talep bilinmektedir.

• Tüketim (talep) sabittir ve sürekli biçimde devam etmektedir.

• Üretim hızı sabittir ve talep hızından yüksektir.

• Tedarik süresi değişken değildir.

• Miktara bağlı indirim yoktur.

Çevrim süresi, üretim süreçleri arasında geçen zamandır. Başka bir deyişle, bir parti üretimin başlangıcı ile bitişi arasında geçen süredir. Çevrim süresi; üretim yapılan gün sayısı ile üretim yapılmadan sadece eldeki stokların kullanıldığı gün sayısının toplamına eşittir.

Ekonomik üretim miktarı modelinde kullanılan değişkenler ve simgeleri şöyledir:

t1 = çevrim süresi içinde üretimin yapıldığı zaman aralığı

t2 = çevrim süresi içinde üretimin yapılmadığı zaman aralığı

T = çevrim süresi (t1 + t2)

A = maksimum stok düzeyi (adet)

D = talep hızı (adet)

P = üretim kapasitesi (adet)

Q = üretim miktarı (adet)

c = birim üretim maliyet

S = üretime hazırlık maliyeti

h = birim envanter bulundurma maliyeti

QOPT = ekonomik üretim miktarı

TOPT = optimum çevrim süresi

Temel ekonomik sipariş miktarı modellerinde satın alma maliyetinin sipariş miktarından etkilenmediği ve sabit olduğu varsayılmaktadır. Ancak, tedarikçilerin (satıcıların), yüksek miktarlarda satın almayı teşvik etmek amacıyla büyük miktarlardaki siparişlerde fiyat indirimi yapması sık karşılaşılan bir durumdur. Temel ekonomik sipariş miktarı modelindeki sabit fiyat varsayımının kaldırılmasıyla, miktar bağlı indirim modeline geçilmektedir. Fiyat indirimi veya başka bir deyişle miktar indiriminden yararlanmak amacıyla büyük miktarlarda sipariş verildiğinde, düşük fiyattan satın alma nedeniyle satın alma maliyetleri ve daha az sayıda sipariş verme nedeniyle sipariş verme maliyetleri azalacaktır. Ancak, diğer taraftan büyük miktarlar alımlar nedeniyle envanter bulundurma maliyetleri artacaktır. Dolayısıyla alıcının, toplam maliyeti en küçükleyecek satın alma miktarını belirlemesi gerekir. Miktara bağlı indirim modelinde, fiyatın değişken olması nedeniyle satın alma maliyetinin de toplam maliyet denklemine dahil edilmesi gerekmektedir. Miktara bağlı fiyat indirimi durumunda, her farklı fiyat için toplam maliyet fonksiyonunun bulunması gerekir. Her maliyet eğrisi, ancak fiyatın geçerli olduğu miktarlar arasında kullanılabilir.

Miktara bağlı fiyat indirimleri iki farklı şekilde uygulanabilmektedir. Bunlardan ilki, tedarikçinin belirlediği miktarın üzerinde sipariş veren alıcılara, söz konusu miktara kadar olan kısım için normal fiyat ve bu miktarı aşan kısım için ise indirimli fiyat uygulanmasıdır. İkinci durumda ise, belirli bir miktarın üzerinde sipariş veren alıcıya indirimin tüm partiye uygulanmasıdır.

Yeniden sipariş verme noktası; sipariş yenilemenin gerçekleştirildiği daha önceden belirlenmiş bir envanter düzeyidir. Envanter düzeyi, tedarik süresi boyunca gelecek olan talebi karşılamaya yetecek stok miktarından oluşur.

Tedarik süresi; ihtiyaç duyulan kalemlerin siparişinin verilmesinden siparişin işletmeye ulaşmasına kadar geçen zamandır.

Talep hızı (d), birim zamandaki talep (tüketim) miktarıdır.

Envanter kontrol problemlerinde amaç; toplam maliyeti en aza indirecek şekilde, her bir üründen ne kadar sipariş edileceğine ve bu siparişlerin ne zaman verileceğine karar verilmesidir.

Talebin yapısına göre yapılan sınıflandırmada envanter karar modelleri, deterministik ve stokastik (olasılıklı) modeller olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Determinisitik envanter modelleri; talep miktarının kesin olarak bilindiği, tam belirlilik koşulları altında kullanılan modellerdir. Olasılıklı modellerde ise talebin sabit olmadığı bir yapıda talep sürelerine ilişkin olasılık dağılımları bulunmaktadır. Talebin bir dönemden diğerine statik (sabit) veya dinamik (değişken) olması durumuna bağlı olarak da söz konusu modeller kendi içinde farklılaşmaktadır.

İlave depolama alanı kiralanması veya satın alınması, işçilik giderlerinin artması, borçlanma düzeyinin yükselmesi, işletme nakdinin gereksiz yere envantere bağlanması gibi maliyetler envanter bulundurma maliyetlerinden bazılarıdır.

Envanter maliyetlerini meydana getiren unsurlar; satın alma maliyetleri, sipariş verme maliyetleri, envanter bulundurma (taşıma) maliyetleri ve stoksuzluk maliyetleri olarak sınıflandırılmaktadır.

Hammadde ve her türlü malzemenin alınması sırasında katlanılan maliyetdir. Malın kendi maliyeti olarak da ifade edilir. Tüm satın alma fiyatları, ithalat vergileri ve diğer vergiler (işletme tarafından vergi makamlarından geri alınabilir olanlar hariç), nakliye, işleme ve direkt olarak malın elde edilmesine atfedilebilecek olan diğer maliyetler satın alma maliyetlerini oluşturur.

Sipariş verme maliyetleri; piyasa araştırması ve tedarikçilerin seçilmesi için yapılan çalışmalara ilişkin harcamalar, satın alınacak her kalem mal için sipariş verme işlemi ile ilgili belgelerin hazırlanmasına ilişkin masraflar, teslim alma, boşaltma ve kayıt masrafları, alınan malların kalite kontrolü ve sayımı için katlanılan giderler, ilgili bölümde çalışan personelin ücretleri gibi maliyet unsurlarını içermektedir.

Bir birim maddenin belirli bir zaman aralığında, stokta tutulmasının maliyetidir. “Elde Bulundurma Maliyeti” veya “Stok Tutma Maliyeti” olarak da adlandırılmaktadır. Envanter bulundurma maliyetini oluşturan en önemli unsur, stok kaleminin alınması için harcanan paranın alternatif (fırsat) maliyetidir.

Alternatif Maliyet (Fırsat Maliyeti); iktisadi bir seçim yapılırken vazgeçilmek zorunda kalınan diğer alternatiftir. Konumuzla ilgili olarak alternatif maliyeti, envantere bağlanan paranın değerlendirilebileceği diğer kârlı yatırım olanakları
olarak ifade edebiliriz. Bu parayla yapılabilecek yatırımların kazancından mahrum kalınması nedeniyle fırsat kaybı maliyeti olarak nitelendirilir.

Envanter bulundurma maliyetlerini oluşturan diğer maliyet unsurlarını şöyle sıralayabiliriz;
• Envanteri korumak ve saklamak için kullanılan depoların satın alınma veya kira
bedelleri,
• Depo alanlarının ısıtma, soğutma ve aydınlatma giderleri,
• Envanter güvenliğinin sağlanması için yapılan harcamalar (sigorta primleri, güvenlik görevlisi ücretleri, alarm cihazı-kamera sistemi kurulumu ve bakımı için
yapılan harcamalar vb.),
• Envanterdeki stok kalemlerine ilişkin vergi giderleri,
• Eskimeden ve bozulmadan dolayı ortaya çıkan değer düşüklükleri,
• Envanter kalemlerinin çalınması,
• Envanterin kaydı, gözden geçirilmesi ve sayımı ile ilgili harcamalar,
• Stok kalemlerinin depoya nakli ve depodan çıkarılması ilgili masraflar vb.

Envanter bulundurma maliyetinin hesaplanmasında kullanılan iki farklı yöntem vardır. Bu yöntemlerden ilki; söz konusu maliyet unsurlarının toplanması ve birim başına aylık veya yıllık envanter bulundurma maliyetinin hesaplanması şeklindedir. İkinci yöntemde ise envanterde bulundurulan stok türlerinin değerlerinin belirli bir yüzdesi veya ortalama envanter değerinin belirli bir yüzdesi envanter bulundurma maliyeti olarak kabul edilir.

“Stok Dışı Kalma Maliyetleri” veya “Elde Bulundurmama Maliyetleri” olarak da adlandırılır. Stoksuzluk maliyetleri, mevcut bir talebin stoklardan karşılanamaması durumunda ortaya çıkan ve işletmenin stoklardan karşılanamayan talep miktarına ulaşıncaya kadar geçirdiği zaman dilimiyle oluşan maliyetlerdir.

Envanter karar modelleri içinde en eski ve en yaygın kullanılan model, Ekonomik Sipariş Miktarı (Economic Order Quantity-EOQ) modelidir. Ekonomik sipariş miktarı modeli, ilk defa 1915 yılında Ford W. Harris tarafından tasarlanıp uygulanmıştır. Ekonomik sipariş miktarı, yıllık satın alma, sipariş verme ve envanter bulundurma maliyetleri toplamını en küçükleyen sipariş miktarıdır. Ekonomik sipariş miktarı modelinde amaç, stokların tüm değişken maliyetlerini en küçük düzeye indirecek sipariş miktarını belirlemektir. Bu miktar, envanter bulundurma maliyetinin sipariş verme maliyetine eşit olduğu noktadır. 

Ekonomik sipariş miktarı modelinin varsayımlarını aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
• Tek bir ürün için geçerlidir.
• Planlama dönemine ilişkin talep bilinmektedir.
• Tüketim hızı sabittir.
• Sipariş miktarı sabittir.

• Tedarik süresi sabittir ve kesin olarak bilinmektedir.
• Sipariş edilen miktarda mal, tek seferde ve eksiksiz olarak teslim alınır.
• Envanter bulundurma ve sipariş verme maliyetleri bilinmektedir ve dönem boyunca sabittir.
• Envanter bulundurma maliyetiyle stok düzeyi doğrusal bir ilişki içindedir.
• Fiyat tüm planlama dönemi için sabittir.
• Miktara bağlı fiyat indirimleri (miktar iskontosu) söz konusu değildir.
• Stok dışı kalma (stoksuzluk maliyeti) söz konusu değildir. Başka bir deyişle, mala  olan talebin tamamı zamanında karşılanmaktadır.

Ekonomik sipariş miktarı, iki farklı yöntem kullanılarak belirlenebilir. Bu yöntemler; deneme yanılma (çizelgeleme) yöntemi ve analitik yöntem’dir.

Deneme yanılma yöntemi; satınalınması muhtemel bir dizi sipariş büyüklüğünün seçilerek, her bir sipariş büyüklüğü için toplam maliyetin hesaplanması ve maliyeti en küçükleyen sipariş miktarının belirlenmesi temeline dayanır. Buna göre, söz konusu yöntem aşağıdaki adımları içerir:
• Satın alınması muhtemel sipariş büyüklüklerinin belirlenmesi,
• Seçilen sipariş büyüklüklerinin her biri için ortalama envanter bulundurma maliyetinin hesaplanması,
• Seçilmiş her bir sipariş büyüklüğüne ait toplam sipariş verme maliyetinin hesaplanması,
• Seçilmiş sipariş büyüklüklerinin her biri için toplam envanter maliyetinin (envanter bulundurma ve sipariş verme maliyetlerinin toplamının) belirlenmesi,
• Toplam envanter maliyetini en küçükleyen sipariş miktarının seçilmesi.

Ekonomik üretim miktarı modeli (Economic Production Quantity-EPQ), ekonomik
sipariş miktarı modelinin üretim yapan işletmelere uyarlanması sonucu elde edilen envanter karar modelidir.

Ekonomik üretim miktarı modeli, bazı varsayımlara dayanır. Söz konusu varsayımları aşağıdaki biçimde sıralayabiliriz:
• Model sadece bir ürün için geçerlidir.
• Yıllık talep bilinmektedir.
• Tüketim (talep) sabittir ve sürekli biçimde devam etmektedir.
• Üretim hızı sabittir ve talep hızından yüksektir.
• Tedarik süresi değişken değildir.
• Miktara bağlı indirim yoktur.

Çevrim süresi, üretim süreçleri arasında geçen zamandır. Başka bir deyişle, bir parti üretimin başlangıcı ile bitişi arasında geçen süredir. Çevrim süresi; üretim yapılan gün sayısı ile üretim yapılmadan sadece eldeki stokların kullanıldığı gün sayısının toplamına eşittir.

Bu modelde, bir çevrim süresi (T) iki safhadan oluşmaktadır. Birikme safhası olarak adlandırılan ilk safhada (t1), hem üretim hem de tüketim (talep) vardır. Bu safhada, üretimle birlikte o dönemde oluşan talep karşılanmaktadır.İkinci safhada (t2) oluşan talep birinci safhada biriken talep fazlasıyla karşılanmaktadır. Üretime ara verilmesiyle birlikte, D hızında devam eden talep nedeniyle stok seviyesi düşmeye başlamakta ve sıfıra indiğinde (t2 safhasının sonunda) üretime yeniden başlanmaktadır. 

Ekonomik üretim miktarı modelinde kullanılan değişkenler ve simgeleri şöyledir:
t1 = çevrim süresi içinde üretimin yapıldığı zaman aralığı
t2 = çevrim süresi içinde üretimin yapılmadığı zaman aralığı
T = çevrim süresi (t1+ t2)
A = maksimum stok düzeyi (adet)
D = talep hızı (adet)
P = üretim kapasitesi (adet)
Q = üretim miktarı (adet)
c = birim üretim maliyet
S = üretime hazırlık maliyeti
h= birim envanter bulundurma maliyeti
QOPT = ekonomik üretim miktarı
TOPT = optimum çevrim süresi

Miktara bağlı fiyat indirimleri iki farklı şekilde uygulanabilmektedir. Bunlardan ilki,
tedarikçinin belirlediği miktarın üzerinde sipariş veren alıcılara, söz konusu miktara kadar olan kısım için normal fiyat ve bu miktarı aşan kısım için ise indirimli fiyat uygulanmasıdır. İkinci durumda ise, belirli bir miktarın üzerinde sipariş veren alıcıya indirimin tüm partiye uygulanmasıdır. Bu bölümde, indirimin tüm partiye uygulanması durumu incelenecektir.

Modelde kullanılan değişkenler ve simgeleri şöyledir;
D = yıllık talep
Q = her bir siparişin miktarı
S = sipariş başına sipariş verme maliyeti
c = birim satın alma maliyeti
i = parça maliyetinin yüzdesi olarak ifade edilen envanter bulundurma maliyeti
c*i = h= yıllık olarak birim başına envanter bulundurma maliyeti
TC = toplam maliyet

Yeniden sipariş verme noktası; sipariş yenilemenin gerçekleştirildiği daha önceden belirlenmiş bir envanter düzeyidir. Envanter düzeyi, tedarik süresi
boyunca gelecek olan talebi karşılamaya yetecek stok miktarından oluşur.

Tedarik süresi; ihtiyaç duyulan kalemlerin siparişinin verilmesinden siparişin işletmeye ulaşmasına kadar geçen zamandır.